Akcyza od napojów alkoholowych i wyrobów tytoniowych - konsultacje projektu nowelizacji

Alkohol i tytoń zabijają

Według WHO, tytoń oraz alkohol są głównymi czynnikami ryzyka dla zdrowia Europejczyków (European health report 2018, WHO 2018).

Palenie tytoniu zabija ponad 8 mln ludzi rocznie, z czego aż 1,2 mln to tzw. bierni palacze (Tobacco, WHO 2021). Uzależnienie od tytoniu pociąga za sobą ogromne koszty ekonomiczne: 1,4 bln dolarów (The economics of tobacco, WHO 2021), czyli ok. 1,8 proc. światowego PKB.

W Polsce palenie tytoniu pozostaje jedną z głównych przyczyn zgonów (ok. 67 tys. przypadków rocznie). Bank Światowy szacuje, że w Polsce koszt leczenia chorób wywoływanych dymem tytoniowym, to 15 % całkowitych wydatków na leczenie.

Niepokojąco wysoka jest także liczba nastolatków sięgających po papierosy. 15% nastolatków paliło papierosy co najmniej raz w ciągu ostatnich 30 dni, a niemal 1/3 paliła papierosy (The 2017/2018 Health Behaviour in School-Aged Children (HSBC) Survey in Europe and Canada International Report, HBSC 2020).

Równie wysokie są koszty spożywania alkoholu. Na świecie co roku umiera z tego powodu 3 mln osób, a szkodliwe spożywanie alkoholu przyczynia się do 5,1% chorób (Global status report on alcohol and health 2018, WHO 2018). Oznacza to, że więcej niż co dwudziesty chory choruje z przyczyn powiązanych ze spożywaniem alkoholu. Zgodnie z obliczeniami PARPA, koszty społeczno-ekonomiczne związane ze spożywaniem alkoholu w Polsce to w sumie 30,9 mld zł rocznie.

Na polskie drogi wyjeżdża coraz więcej kierowców znajdujących się pod wpływem alkoholu. W 2019 r. Policja zatrzymała ponad 111 tys. takich osób. Na wysokim poziomie utrzymuje się liczba wypadków drogowych z udziałem osób pod wpływem alkoholu. Tylko w 2020 r. w ich wyniku 327 osób zginęło,
a 2 723 osoby zostały ranne.

29 września 2021 r. odbyło się posiedzenie połączonych sejmowych Komisji Zdrowia i Finansów Publicznych. W jego trakcie dyskutowano m.in. o zdrowotnych i społecznych konsekwencjach spożycia używek – alkoholu i wyrobów tytoniowych. Wskazano, że przedstawione w toku dyskusji badania potwierdzają, że rosnąca dostępność alkoholu wpływa bezpośrednio na wielkość spożycia i związany z tym wzrost problemów zdrowotnych i społecznych. Zaznaczono też, wzrost ceny wyrobów tytoniowych jest jedną z najskuteczniejszych metod motywujących do rzucenia palenia oraz w istotny sposób ogranicza dostęp do nich przez osoby młode.

Według raportów WHO i Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), rekomendowanym sposobem przeciwdziałania zwiększaniu się dostępności używek jest aktywna polityka podatkowa, w tym podnoszenie stawek akcyzy (WHO report on the global tobacco epidemic, 2017: Monitoring tobacco use and prevention policies, WHO 2017; Health at Glance: Europe 2020, OECD 2020; Global status report on alcohol and health 2018, WHO 2018). Efektywność zmian podatkowych jako narzędzia ograniczenia dostępu do używek potwierdzają badania Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego.

Założenia projektu

• Zwiększenie minimum akcyzowego dla papierosów.
• Wprowadzenie minimum akcyzowego dla tytoniu do palenia.
• Podwyższenie stawki kwotowej na wyroby nowatorskie
• Podwyższenie stawki akcyzy na alkohol etylowy i napoje alkoholowe.

Główna zmiana to podniesienie akcyzy na używki (alkohole i papierosy) o 10% i zaproponowanie Mapy Akcyzowej, czyli postulowanego przez rynek harmonogramu zmian stawek podatku na kolejne lata – po 5% r/r w latach 2023-2027 (w przypadku alkoholu) oraz po 10% w latach 2023-2027 (w przypadku papierosów, tytoniu do palenia i wyrobów nowatorskich).

Propozycje resortu finansów stanowią też odpowiedź wobec pojawiających się w przestrzeni publicznej dyskusji na temat zmiany wysokości akcyzy na napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe.

Jak wzrosną stawki akcyzy?

Od 1 stycznia 2022 r. nastąpi podwyższenie:

• stawek akcyzy na alkohol etylowy, piwo, wino, napoje fermentowane i wyroby pośrednie o 10% (podwyżka nie obejmie cydru i perry o zawartości alkoholu do 5% obj.),
• minimalnej stawki akcyzy na papierosy z obecnych 100% do 105% całkowitej kwoty akcyzy,
• stawki akcyzy na wyroby nowatorskie poprzez podniesienie stawki kwotowej o 100%.
• Zostanie też wprowadzona minimalna stawka akcyzy na tytoń do palenia w wysokości 100% całkowitej kwoty akcyzy.

Projekt ustawy przewiduje również wprowadzenie postulowanej przez rynek „Mapy Akcyzowej”, czyli harmonogramu zmian wysokości stawek akcyzy zaplanowanych na kolejne 5 lat (do 2027 r.). Mapa Akcyzowa to rozwiązanie wprowadzone w ostatnich latach przez wiele pastw Unii Europejskiej, m.in. przez Niemcy i Czechy. Było ono bardzo dobrze przyjęte przez działających w tych krajach producentów i dystrybutorów towarów akcyzowych, ponieważ pozwala im z wyprzedzeniem przygotować się do zmian w prawie i efektywnie kształtować swoją politykę cenową.

Harmonogram przewiduje:

• co roku 5% podwyżki akcyzy na alkohol etylowy, piwo, wino, napoje fermentowane i wyroby pośrednie (bez cydru i perry)
• co roku 10% podwyżki akcyzy na papierosy, tytoń do palenia i wyroby nowatorskie.

Zakładany wzrost jest podobny do wzrostów przyjętych w innych krajach.

Podgrzewany tytoń (tzw. „wyroby nowatorskie”) opodatkowuje już 19 z 26 krajów UE. Polska ma wśród nich najniższą stawkę. Jest to efektem realizowanych w ostatnich latach znacznych podwyżek akcyzy na ten rodzaj używek w innych krajach UE. Przykładem są Niemcy, gdzie stawka akcyzy wzrosła w ostatnim roku aż dziewięciokrotnie.

Akcyza na używki w innych krajach UE

W ostatnich latach wysokość stawki kwotowej od papierosów wzrosła w krajach UE, m.in. w Czechach, na Słowacji i na Litwie. Znacznie wyżej opodatkowane są te produkty także w Niemczech. Wysokość akcyzy w paczce papierosów jest w tych państwach wyższa niż w Polsce.

Od 1 stycznia 2022 r. stawka akcyzy na wyroby nowatorskie będzie plasować Polskę w europejskiej średniej, a jej wysokość będzie porównywalna z tą obowiązującą u naszych sąsiadów, m.in. w Czechach i na Litwie. Niemcy podjęły decyzję o 9-krotnym zwiększeniu akcyzy na te wyroby od początku przyszłego roku.

Na podobnym do Polski poziomie (od 0,1 do 0,13 euro za 1 ml płynu) stawki określiły 4 kraje tj. Grecja, Rumunia, Cypr i Litwa, a dalsze 4 wdrożyły stawki o symbolicznej wysokości, tj. w przedziale od 0 (Chorwacja) do 0,08 euro za 1 ml (Włochy).

Również stawki na napoje alkoholowe zostały ustalone na podobnym poziomie jak w innych krajach UE. W przypadku alkoholu etylowego, wyższą stawkę akcyzy stosuje 11 krajów UE, w tym Litwa i Estonia. Na podobnym poziomie stawki określiły Czechy (1253 euro od 1 hl alkoholu etylowego 100% vol.) oraz Niemcy (1303 euro od 1 hektolitra alkoholu etylowego 100% vol.). Stawka na alkohol etylowy wzrosła w ostatnich latach m.in. na Litwie.

Od 1 stycznia 2022 r. stawka akcyzy na piwo 12^o Plato (zawartość ekstraktu) i 5% zawartości alkoholu będzie ukształtowana na podobnym poziomie jak w 4 innych krajach UE, tj. w Austrii, Belgii, Węgrzech i na Malcie. Z kolei w 9 krajach UE stawka akcyzy na wino będzie na wyższym poziomie niż w Polsce, w tym na Słowacji oraz na Litwie. W przypadku wyrobów pośrednich (np. porto) na podobnym do Polski poziomie będzie na Słowacji (84 euro za 1 hl), a na wyższym poziomie u innych sąsiadów, tj. w Czechach, Niemczech i na Litwie (od 91 euro za 1 hl do 265 euro za 1 hl).

Jak zmieni się wysokość opodatkowania w Polsce?

Przykładowo w 2022 r. w stosunku do 2021 r.:

• Wódka 40%: wzrost opodatkowania na butelce (0,5l) o ok. 1,50 zł
• Wino: wzrost opodatkowania na butelce (0,75l) o ok. 16 gr
• Piwo: wzrost opodatkowania na puszce (0,5l) o ok. 6 gr
• Papierosy: wzrost opodatkowania za paczkę (20 szt.) o ok. 30 gr
• Wyroby nowatorskie: wzrost opodatkowania na cenie paczki wyniesie ok. 1 zł.

Ceny alkoholu i papierosów w krajach UE

Zgodnie z danymi Eurostatu, ceny konsumpcyjne napojów alkoholowych w Polsce są na zdecydowanie niższym poziomie niż w innych krajach UE. Tańszy alkohol można kupić jedynie w Bułgarii, Rumunii i na Węgrzech. Natomiast cena paczki papierosów jest niższa jedynie w Bułgarii.

Konsultacje społeczne

Konsultacje społeczne projektu ustawy potrwają od 8 do 15 października 2021 r. Swoje opinie i uwagi można zgłaszać na adres sekretariat.pa@mf.gov.pl.

Propozycja zmiany zasad opodatkowania wyrobów tytoniowych będzie również przedmiotem konsultacji z branżą tytoniową w ramach drugiego Forum Akcyzowego, które odbędzie się w dniach 12-13 października br. Obrady forum będą transmitowane na kanale YouTube Ministerstwa Finansów.

Projekt ustawy o zmianie ustawy o podatku akcyzowym