Podpis osobisty w kodeksie cywilnym - projekt

Podpis osobisty – czym jest

Podpis osobisty to zaawansowany podpis elektroniczny, który może być nieodpłatnie umieszczony (zakodowany) w polskim e-dowodzie (czyli dowodzie osobistym z warstwą elektroniczną). Prawdziwość danych posiadacza podpisu potwierdza certyfikat podpisu osobistego, zawierający imię (imiona), nazwisko, obywatelstwo oraz numer PESEL.
Aby certyfikat podpisu osobistego znalazł się w e‑dowodzie, należy wyrazić na to zgodę podczas składania wniosku o nowy dokument. W przypadku dziecka, które ukończyło 13 lat, rodzic lub opiekun może wyrazić taką zgodę, jeśli chce, żeby w dowodzie dziecka znalazł się certyfikat podpisu osobistego. Osoba, która składa wniosek o wydanie dowodu osobistego na 30 dni lub mniej przed datą 18. urodzin, może samodzielnie wyrazić zgodę na zamieszczenie certyfikatu podpisu osobistego. W takich przypadkach podpis osobisty będzie ważny dopiero w dniu uzyskania pełnoletności.

Podpis osobisty wywołuje dla podmiotu publicznego taki sam skutek prawny jak podpis własnoręczny. Podpis osobisty może być wykorzystywany również w kontaktach z podmiotami innymi niż publiczne, ale tylko jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę. Podpis osobisty może służyć m.in. do podpisu dokumentów elektronicznych wysyłanych do urzędu.

Podpis osobisty jest uregulowany w art. 2 pkt 9 ustawy z 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych i oznacza zaawansowany podpis elektroniczny w rozumieniu art. 3 pkt 11 rozporządzenia eIDAS (tj. Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 910/2014 z dnia 23 lipca 2014 r. w sprawie identyfikacji elektronicznej i usług zaufania w odniesieniu do transakcji elektronicznych na rynku wewnętrznym oraz uchylające dyrektywę 1999/93/WE), weryfikowany za pomocą certyfikatu podpisu osobistego. Na podstawie art. 12d ust. 1 ustawy o dowodach osobistych  opatrzenie danych podpisem osobistym wywołuje w stosunku do podmiotu publicznego skutek prawny równoważny podpisowi własnoręcznemu. Natomiast zgodnie z art. 12d ust. 2 ustawy o dowodach osobistych  skutek, o którym mowa w ust. 1, wywołuje opatrzenie danych podpisem osobistym w stosunku do podmiotu innego niż podmiot publiczny, jeżeli obie strony wyrażą na to zgodę.

E-dowody osobiste z warstwą elektroniczną są w Polsce wydawane od 4 marca 2019 r. Warstwa elektroniczna e-dowodu, to wbudowany w plastikową kartę, niewidoczny z zewnątrz chip. E-dowód działa bezstykowo, co oznacza, że wystarczy położyć go na czytniku.

Na pierwszej stronie e-dowodu jest umieszczony numer CAN. Jest on też zapisany w kodzie kreskowym na drugiej stronie. Numer ten jest potrzebny do korzystania z elektronicznych funkcji e-dowodu. Zabezpiecza też e-dowód przed odczytaniem danych zapisanych w warstwie elektronicznej przez osoby nieuprawnione.

E-dowód potwierdza tożsamość i obywatelstwo oraz uprawnia do przekraczania granic niektórych państw, które uznają go za dokument podróży. Dodatkowo, dzięki warstwie elektronicznej, osoby zainteresowane mogą używać e-dowodu do komunikacji z administracją publiczną i innymi podmiotami.

- e-dowód umożliwia m.in. logowanie się do portali administracji publicznej przy użyciu bezpiecznego środka identyfikacji elektronicznej (profil osobisty)

- elektroniczne podpisywanie dokumentów (dzięki podpisowi osobistemu).

Złożenie oświadczenia woli w formie elektronicznej

Zgodnie z aktualnym brzmieniem art. 78¹ Kodeksu cywilnego do zachowania elektronicznej formy czynności prawnej wystarcza złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej i opatrzenie go kwalifikowanym podpisem elektronicznym (§ 1). Oświadczenie woli złożone w formie elektronicznej jest równoważne z oświadczeniem woli złożonym w formie pisemnej (§ 2).

Zatem kwalifikowany podpis elektroniczny jest obecnie niezbędny do zachowania elektronicznej formy czynności cywilnoprawnej.
A jak wiadomo, kwalifikowany podpis elektroniczny jest usługą odpłatną, świadczoną przez kilka firm prywatnych, co ogranicza krąg osób, które mogą skorzystać z elektronicznej formy czynności cywilnoprawnej.

Podpis osobisty w kodeksie cywilnym - projekt

Intencją omawianej nowelizacji jest umożliwienie stosowania bezpłatnej formy e-podpisu (tj. podpisu osobistego - zaawansowanego podpisu elektronicznego w rozumieniu art. 3 pkt 11 rozporządzenia eIDAS) do czynności cywilnoprawnych realizowanych w formie elektronicznej.

W założeniach omawianej nowelizacji Kodeksu cywilnego wskazano, że wymagania, które muszą spełniać kwalifikowane urządzenia do składania podpisu elektronicznego oraz zasady certyfikacji tych urządzeń są uregulowane w art. 29-31 rozporządzenia eIDAS. Zgodnie z art. 3 pkt 15 w zw. z art. 28 ust. 1 tego rozporządzenia kwalifikowany certyfikat podpisu elektronicznego to certyfikat podpisu elektronicznego, który jest wydawany przez kwalifikowanego dostawcę usług zaufania oraz spełnia kryteria określone w załączniku nr I do rozporządzenia eIDAS. Tryb notyfikacji krajowego systemu identyfikacji elektronicznej, zasady działalności dostawców usług zaufania oraz kwestie nadzoru nad ww. dostawcami zostały uregulowane w ustawie z 5 września 2016 r. o usługach zaufania oraz identyfikacji elektronicznej.

W stosunkach cywilnoprawnych, z punktu widzenia bezpieczeństwa, wystarczająca wydaje się (zdaniem rządu) znajdująca już obecnie zastosowanie w polskim postępowaniu administracyjnym, weryfikacja wymagań stawianych podpisowi zaawansowanemu.

Zgodnie z art. 3 pkt 11 w zw. z art. 26 rozporządzenia eIDAS zaawansowany podpis elektroniczny oznacza podpis elektroniczny, który spełnia wymogi określone w art. 26, tj.:

a) jest unikalnie przyporządkowany podpisującemu;

b) umożliwia ustalenie tożsamości podpisującego;

c) jest składany przy użyciu danych służących do składania podpisu elektronicznego, których podpisujący może, z dużą dozą pewności, użyć pod wyłączną swoją kontrolą; oraz

d) jest powiązany z danymi podpisanymi w taki sposób, że każda późniejsza zmiana danych jest rozpoznawalna.

Ważne!
Formę zaawansowanego podpisu elektronicznego w rozumieniu art. 3 pkt 11 rozporządzenia eIDAS spełnia podpis osobisty.

Jak wskazano w założeniach omawianego projektu nowelizacji Kodeksu cywilnego, obecna treść art. 78¹ § 1 k.c. jest zbieżna z regulacją art. 25 ust. 2 rozporządzenia eIDAS, który wprowadza zasadę równoważności kwalifikowanego podpisu elektronicznego oraz podpisu własnoręcznego.

Omawiana nowelizacja będzie też zgodna z prawem unijnym, z uwagi na treść art. 2 ust. 3 oraz motywu 49 rozporządzenia eIDAS. Choć certyfikat podpisu osobistego, obligatoryjnie zawiera numer PESEL (w przypadku kwalifikowanego podpisu elektronicznego numer PESEL jest jednym z dopuszczalnych identyfikatorów i może być w nim umieszczany fakultatywnie), to konstrukcja projektowanego art. 78¹ § 1 k.c., która w równoważny sposób traktuje kwalifikowany podpis elektroniczny oraz podpis osobisty, zdaniem projektodawcy nie budzi zastrzeżeń z punktu widzenia ochrony dany osobowych.

Omawiana nowelizacja ma opierać się na wykorzystaniu już funkcjonujących rozwiązań, w tym w zakresie bezpieczeństwa procesu składania tego rodzaju podpisów. W obecnym stanie prawnym, podobne rozwiązanie funkcjonuje w polskim Kodeksie postępowania administracyjnego.

Nowe przepisy gwarantować mają zachowanie odpowiednich zabezpieczeń praw i wolności osoby, której dane dotyczą, jakie przewidują przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych).

Przepis art. 12i ust. 1 ustawy o dowodach osobistych zawiera upoważnienie dla ministra właściwego ds. wewnętrznych w zakresie ustalenia treści dokumentu, jakim jest Polityka świadczenia usług dla dowodu osobistego z warstwą elektroniczną zwana w praktyce administracyjnej Polityką Certyfikacji. W dokumencie tym wskazano, że dane osobowe Obywateli przekazywane do Centrum Certyfikacji są objęte ochroną określoną przez Ustawę o ochronie danych osobowych. Dane osobowe są wykorzystywane tylko w związku ze świadczeniem Usług certyfikacyjnych.

W założeniach omawianego projektu podkreślono, że złożenie oświadczenia woli w postaci elektronicznej opatrzonego podpisem osobistym ma charakter dobrowolny, co oznacza autonomię woli strony stosunku cywilnoprawnego w zakresie wyrażenia zgody na możliwość posłużenia się numerem PESEL w procesie składania podpisu osobistego i jego certyfikacji.

Omawiana nowelizacja zakłada też:
- uchylenie art. 58 ustawy z 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-COV-2 (Dz. U. z 2020 r. poz. 875 ze zm.), wprowadzającego tymczasowe rozwiązanie, które przewiduje równoważność podpisu zaufanego oraz osobistego z podpisem własnoręcznym w sprawach związanych z udzielaniem wsparcia związanego z utrzymaniem miejsc pracy, jak również
- zmianę art. 12d ustawy o dowodach osobistych poprzez uchylenie jego ust. 2, dotyczącego możliwości dobrowolnego rozszerzenia skutku prawnego podpisu osobistego przez strony stosunku prawnego w obrocie cywilnoprawnym.

Oprac. Paweł Huczko

Źródła: Projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (nr UD395), Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, gov.pl.