Wcześniejsza spłata kredytu a zwrot pozaodsetkowych kosztów kredytu - stanowisko Rzecznika Finansowego

Wcześniejsza spłata kredytu a zwrot pozaodsetkowych kosztów kredytu

W zaprezentowanym stanowisku, Rzecznik Finansowy podnosi temat zwrotu pozaodsetkowych kosztów kredytu hipotecznego przy jego wcześniejszej spłacie. Problem ten dotyczy zarówno kredytów konsumenckich, jak i hipotecznych, a choć skala zjawiska – jak wynika z zaprezentowanych danych – jest mniejsza, niż przed kilkoma laty, to instytucje finansowe wciąż nie realizują ustawowego obowiązku proporcjonalnego zwrotu wspomnianych kosztów przy wcześniejszej spłacie zobowiązania kredytowego przez klientów.

Jak to wygląda w konkretnych liczbach?

Kredyt hipoteczny (rok – liczba skarg)

2019 – 71

2020 – 236

2021 – 131

Kredyt konsumencki (rok – liczba skarg)

2019 – 1083

2020 – 3567

2021- 936

– Mimo działań interwencyjnych podejmowanych przez Rzecznika Finansowego w przedmiotowym zakresie, nie wszyscy kredytodawcy uwzględniają roszczenia konsumentów. Rzecznik Finansowy w wydanym obecnie stanowisku podkreśla, że zgodnie z przepisami prawa polskiego, prawa wynikającego z dyrektyw Unii Europejskiej, orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej oraz Sądu Najwyższego RP, uprawnienie do wcześniejszej spłaty kredytu jest podstawowym prawem kredytobiorcy, a proporcjonalny zwrot kosztów obowiązkiem banku – zaznacza mec. Joanna Łagowska, dyrektor Wydziału Klienta Rynku Bankowo-Kapitałowego Rzecznika Finansowego.

Rzecznik Finansowy podkreśla, że będzie konsekwentnie realizował przysługujące mu uprawnienia, których celem jest ochrona klientów podmiotów rynku finansowego oraz egzekucja prawa względem tych podmiotów, które nie spełniają wymagań ustawowych.

Jednocześnie Rzecznik Finansowy przygotował poradnik w formie pytań i odpowiedzi dla klientów sektora bankowego związany ze wcześniejszą spłatą kredytu.

Przedterminowe spłaty kredytu hipotecznego – stanowisko Rzecznika Finansowego.

Do Rzecznika Finansowego wpływają wnioski klientów banków, które konsekwentnie odmawiają proporcjonalnego zwrotu części pozaodsetkowych kosztów kredytów hipotecznych, w sytuacji ich wcześniejszej spłaty. Wobec powyższego oraz argumentacji banków, Rzecznik Finansowy przedstawia swoje stanowisko w przedmiotowej materii.

Graniczna data 22 lipca 2017 r.

Punktem wyjścia dla oceny czy w danym przypadku klientowi banku przysługuje uprawnienie do obniżenia pozaodsetkowych kosztów kredytu hipotecznego, jest data zawarcia samej umowy kredytu. Graniczną datą jest dzień 22 lipca 2017 r. Jest to bowiem data wejścia w życie ustawy z dnia 23 marca 2017 r. o kredycie hipotecznym oraz o nadzorze nad pośrednikami kredytu hipotecznego i agentami (Dz. z 2017 r., poz. 819 ze zm., dalej: ustawa o kredycie hipotecznym).

Data wejścia w życie ustawy o kredycie hipotecznym ma w omawianym przypadku kluczowe znaczenie bowiem zgodnie z jej art. 85 ust. 2, do umów o kredyt hipoteczny oraz umów o kredyt konsumencki, zawartych przed dniem wejścia w życie ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe. W tym przypadku będzie to ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (Dz. U. z 2011 r., nr 126, poz. 715 ze zm., dalej: ustawa o kredycie konsumenckim). Przepisy tej ustawy nie przewidywały uprawnienia dla kredytobiorcy kredytu hipotecznego do otrzymania proporcjonalnego zwrotu kosztów, przypadających za okres, o który skrócono obowiązywanie umowy, w związku z wcześniejszą spłatą. Co prawda ustawa o kredycie konsumenckim przewiduje uprawnienie do obniżenia kosztu kredytu przy wcześniejszej spłacie (art. 49 ust. 1) ale przepis ten nie ma zastosowania do umów zabezpieczonych hipoteką, co z kolei wynika z art. 4 ust. 2 pkt 1) ustawy o kredycie konsumenckim.

Uprawnienie do obniżenia kosztu kredytu hipotecznego ustawodawca przewidział dopiero w ustawie o kredycie hipotecznym, gdzie w artykule 39 ust. 1, wskazał, że w przypadku spłaty całości kredytu hipotecznego przed terminem określonym w umowie o kredyt hipoteczny całkowity koszt kredytu hipotecznego ulega obniżeniu o odsetki i inne koszty kredytu hipotecznego przypadające za okres, o który skrócono obowiązywanie tej umowy, chociażby konsument poniósł je przed tą spłatą.

W konsekwencji, jeżeli umowa kredytu hipotecznego została zawarta przed dniem 22 lipca 2017 r., w ocenie Rzecznika Finansowego, w przypadku wcześniejszej jego spłaty, kredytobiorcy, w oparciu o przepisy ustawy o kredycie konsumenckim, nie przysługuje uprawnienie do otrzymania proporcjonalnego zwrotu pozaodsetkowych kosztów za okres, o który skrócono czas jej obowiązywania.

Umowy kredytu hipotecznego zawarte od 22 lipca 2017 r.

Odmiennie należy oceniać sytuację kredytobiorców, którzy zawarli umowy kredytu hipotecznego od dnia 22 lipca 2017 r. Mimo obowiązywania od tego dnia art. 39 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym, z praktyki banków wynika, że w dalszym ciągu odmawiają one proporcjonalnego rozliczenia pozaodsetkowych kosztów w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego.

Z analizy wniosków, które wpływają do Rzecznika Finansowego o podjęcie czynności w sprawach nieuwzględnienia reklamacji klientów banków, na odmowę zwrotu części pozaodsetkowych kosztów kredytu hipotecznego z uwagi na jego wcześniejszą spłatę wynika, że banki dokonują rozróżnienia na:

1.      koszty, których wysokość została rozłożona w czasie (zależy od czasu obowiązywania umowy np. odsetki lub koszty ubezpieczeniowe);

2.      koszty, których wysokość jest stała, nierozłożona w czasie – niezależnie od długości obowiązywania umowy/ tzw. koszty jednorazowe.

Ponadto niektóre banki dokonują dalszego rozróżnienia prowizji czy opłat, które w pewnych okolicznościach mogą podlegać zwrotowi w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu. W ocenie banków, jeżeli prowizja czy opłata nie dotyczy okresu, o który skrócono okres kredytowania i związana jest z konkretną czynnością np. w całości zrealizowaną wraz z chwilą uruchomienia kredytu (jak badanie zdolności kredytowej konsumenta), to nie podlega zwrotowi.

Przyjęcie powyższych interpretacji bądź podobnych, w zależności od konkretnego banku, oznaczałoby umożliwienie łatwego obchodzenia przez kredytodawców art. 39 ustawy o kredycie hipotecznym. Prowadziłoby to do sytuacji, w której zamiast pobierania odsetek, kredytodawcy mogliby konstruować umowy kredytowe w taki sposób, że tylko w niewielkim stopniu lub w ogóle nie pobieraliby odsetek. Natomiast wynagrodzenie banku ukryte by było pod postacią tzw. opłat przygotowawczych, administracyjnych, prowizji za udzielenie kredytu itp., przez co w przypadku przedterminowej spłaty kredytu, konsument nie mógłby żądać ich proporcjonalnego zwrotu.

Należy zwrócić uwagę na genezę wprowadzenia do polskiego porządku prawnego art. 39 ustawy o kredycie hipotecznym. Przepis ten stanowi implementację do polskiego porządku prawnego art. 25 ust. 1 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi i zmieniającą dyrektywy 2008/48/WE i 2013/36/UE oraz rozporządzenie (UE) nr 1093/2010 (Dz. Urz. UE L 60 z 28.02.2014, str. 34, Dz. Urz. UE L 246 z 23.09.2015, str. 11 oraz Dz. Urz. UE L 171 z 29.06.2016, str. 1 (dalej: dyrektywa nr 2014/17/UE). Zgodnie z przywołanym przepisem dyrektywy nr 2014/17/UE, Państwa członkowskie zapewniają, by konsument miał prawo do pełnego lub częściowego wywiązania się ze swoich zobowiązań na mocy umowy o kredyt przed wygaśnięciem tej umowy. W takich przypadkach konsument jest uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy.

W celu zdefiniowania kluczowego pojęcia dla omawianej problematyki tj. całkowitego kosztu kredytu, niezbędnym jest uwzględnienie treści motywu (19) Preambuły do tej dyrektywy, który powołuje konieczność zapewnienia pewności prawa unijnego. W tym kontekście unijny ustawodawca wymaga, aby ramy prawne dla umów o kredyt związany z nieruchomościami mieszkalnymi były zgodne z innymi aktami prawnymi Unii i uzupełniały je, w szczególności w obszarach ochrony konsumenta i nadzoru ostrożnościowego. Niektóre podstawowe definicje, w tym definicja “konsumenta” i “trwałego nośnika” oraz najważniejsze pojęcia stosowane w standardowych informacjach określających finansowe cechy charakterystyczne kredytu, w tym “całkowita kwota do zapłaty przez konsumenta” i “stopa oprocentowania kredytu”, powinny być zgodne z definicjami zawartymi w dyrektywie 2008/48/WE, aby ta sama terminologia odnosiła się do tych samych faktów, niezależnie od tego, czy kredyt jest kredytem konsumenckim, czy kredytem związanym z nieruchomością mieszkalną. Państwa członkowskie powinny zatem zapewnić w ramach transpozycji dyrektywy spójność w zakresie stosowania i interpretacji tych podstawowych definicji i najważniejszych pojęć.

Zgodnie zatem z art. 3 lit. g dyrektywy nr 2008/48/WE (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG, dalej: dyrektywa nr 2008/48/WE), przez pojęcie całkowitego kosztu kredytu ponoszonego przez konsumenta należy rozumieć wszystkie koszty,łącznie z odsetkami, prowizjami, podatkami oraz wszelkimi innymi opłatami, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, które to koszty znane są kredytodawcy, z wyjątkiem kosztów notarialnych. Rzecznik Finansowy wyjaśnia, że uwzględniane są tu także koszty usług dodatkowych związanych z umową o kredyt, w szczególności składki z tytułu ubezpieczenia, jeżeli dodatkowo zawarcie umowy dotyczącej takiej usługi, jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach.

Pojęcie całkowitego kosztu kredytu zostało następnie przewidziane między innymi w art. 16 ust. 1 dyrektywy nr 2008/48/WE, gdzie wskazano, że konsument ma prawo w każdym czasie spłacić w całości lub w części swoje zobowiązania wynikające z umowy o kredyt. W takich przypadkach jest on uprawniony do uzyskania obniżki całkowitego kosztu kredytu, na którą składają się odsetki i koszty przypadające na pozostały okres obowiązywania umowy.

Omawiane pojęcie całkowitego kosztu kredytu, wrozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy nr 2008/48/WE, ostatecznie wyjaśnił Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w orzeczeniu z dnia 11 września 2019 r. (nr C-383/18). W wyroku tym TSUE wskazał, że artykuł 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE należy interpretować w ten sposób, że prawo konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu obejmuje wszystkie koszty, które zostały nałożone na konsumenta, bez rozróżnienia ze względu na okres obowiązywania samej umowy. Trybunałwyjaśnił, że skuteczność prawa konsumenta do obniżki całkowitego kosztu kredytu byłaby osłabiona, gdyby obniżenie kredytu mogło ograniczyć się do uwzględnienia jedynie kosztów przedstawionych przez kredytodawcę jako zależne od okresu obowiązywania umowy, ponieważ – jak wskazał rzecznik generalny w pkt 54 opinii – wysokość i podział kosztów są określane jednostronnie przez bank, a rozliczenie kosztów może obejmować pewną marżę zysku. Ponadto, jak podkreśla sąd odsyłający, ograniczenie możliwości obniżenia całkowitego kosztu kredytu jedynie do kosztów wyraźnie związanych z okresem obowiązywania umowy, pociągałoby za sobą ryzyko, że konsument zostanie obciążony wyższymi jednorazowymi płatnościami w chwili zawarcia umowy o kredyt, ponieważ kredytodawca mógłby próbować ograniczyć do minimum koszty zależne od okresu obowiązywania umowy. Ponadto, jak podkreślił rzecznik generalny w pkt 53 i 55 opinii, zakres swobody działania, jakim dysponują instytucje kredytowe w swoich rozliczeniach i organizacji wewnętrznej, w praktyce bardzo utrudnia określenie przez konsumenta lub sąd kosztów obiektywnie związanych z okresem obowiązywania umowy.

Wobec powyższego, zdaniem Rzecznika Finansowego, stanowisko TSUE odnoszące się do art. 16 ust. 1 dyrektywy 2008/48/WE, zgodnie z przywołaną zasadą pewności prawa unijnego, winno odnosić się również do art. 25 ust. 1 dyrektywy nr 2014/17/UE. W przypadku bowiem umowy kredytu związanej z nieruchomością mieszkalną, brak jest również podstaw dla rozróżnienia na koszty zależne od okresu obowiązywania umowy i koszty niezależne od długości obowiązywania umowy tj. tzw. koszty jednorazowe. Dyrektywa nr 2014/17/UE, podobnie jak dyrektywa nr 2008/48/WE, nie zawiera w omawianym zakresie odstępstw, które uzasadniałyby taki podział.

Przenosząc zatem  powyższe rozważania na grunt ustawodawstwa polskiego, które implementuje obie omawiane dyrektywy, Rzecznik Finansowy zwraca uwagę, że definicja całkowitego kosztu kredytu hipotecznego zawarta w art. 4 pkt 5 ustawy o kredycie hipotecznym, zgodnie z którą wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt hipoteczny, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże, jeżeli są znane kredytodawcy, b) koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu hipotecznego lub do uzyskania go na oferowanych warunkach – z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych i opłat sądowych ponoszonych przez konsumenta, powinna być stosowana zgodnie z definicją całkowitego kosztu kredytu konsumenckiego, zawartą w art. 5 pkt 6 ustawy o kredycie konsumenckim, zgodnie z którą są to: wszelkie koszty, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z umową o kredyt, w szczególności: a) odsetki, opłaty, prowizje, podatki i marże jeżeli są znane kredytodawcy oraz b) koszty usług dodatkowych, w szczególności ubezpieczeń, w przypadku gdy ich poniesienie jest niezbędne do uzyskania kredytu lub do uzyskania go na oferowanych warunkach, – z wyjątkiem kosztów opłat notarialnych ponoszonych przez konsumenta.

Podobnie jak w przypadku obu dyrektyw, ustawa o kredycie hipotecznym i ustawa o kredycie konsumenckim w omawianym zakresie nie zawierają rzeczywistych różnic uzasadniających ich odmienne stosowanie przy obniżeniu kosztów umów kredytu w przypadku ich wcześniejszej spłaty, w tym w szczególności wyodrębnienia kosztów zależnych i niezależnych od długości obowiązywania umowy. Brzmienie definicji całkowitego kosztu kredytu z art. 4 pkt 5 ustawy o kredycie hipotecznym nie wyłącza przedmiotowo możliwości obniżenia żadnego z rodzajów kosztów.

Podsumowując, w ocenie Rzecznika Finansowego art. 39 ust. 1 ustawy o kredycie hipotecznym, implementujący art. 25 ust. 1 dyrektywy nr 2014/17/UE, należy rozumieć w ten sposób, że w przypadku wcześniejszej spłaty kredytu hipotecznego, kredytobiorca jest uprawniony do obniżenia wszystkich możliwych kosztów kredytu, niezależnie od ich charakteru, z tym wyjątkiem, że redukcja ta ma charakter proporcjonalny w tym sensie, że odnosi się do okresu od dnia faktycznej spłaty kredytu do dnia ostatecznej spłaty określonej w umowie.

Jeśli zatem bank nie uwzględnia roszczeń o proporcjonalny zwrot pozaodsetkowych kosztów kredytu hipotecznego w związku z jego wcześniejszą spłatą, może to stanowić przesłankę do wniesienia reklamacji. W razie braku jej uwzględnienia – można zwrócić się do Rzecznika Finansowego.

Rzecznik Finansowy przeanalizuje sprawę pod kątem prawnym, udzieli porady, przeprowadzi także postępowanie interwencyjne w stosunku do banku, jeśli stwierdzi, że zaniedbał on swoje czynności wynikające z przepisów prawa. 

Kalkulator przedterminowej spłaty kredytu konsumenckiego

Źródło: Rzecznik Finansowy