Opodatkowanie nieruchomości w Polsce 2023 – raport Instytutu Finansów. Czy jest szansa na wprowadzenie podatku katastralnego?

Raport pt. „Opodatkowanie nieruchomości w Polsce na tle systemów europejskich. Wybrane problemy i propozycje zmian” został przygotowany przez ekspertów Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu i Uniwersytetu w Białymstoku. Autorami raportu są: 
dr hab. Paweł Felis, prof. SGH, 
dr hab. Leonard Etel, 
dr hab. Agnieszka Bem, prof. UEW, 
dr hab. Michał Bernardelli, prof. SGH,    
Milena Kowalska,
dr Anita Makowska,
dr Elżbieta Malinowska-Misiąg,
dr Jarosław Olejniczak,
Grzegorz Otczyk.

Premiera raportu odbyła się 21 marca w siedzibie Ministerstwa Finansów w Warszawie.

- W naszym Raporcie staramy się ukazać wiele mankamentów obecnego systemu podatkowego, które przemawiają za potrzebą zmiany. Co więcej, w autorskich analizach pragnęliśmy wskazać możliwe kierunki racjonalizacji systemu podatkowego, który powinien służyć zarówno budżetom gmin, jak i interesom społeczności lokalnych – stwierdził redaktor raportu dr hab. Paweł Felis, prof. SGH.

Jak podkreślali inicjatorzy opracowania, celem raportu nie jest rekomendowanie określonych rozwiązań w zakresie podatku od nieruchomości, lecz dogłębna analiza rozmaitych wariantów, według których mógłby funkcjonować ten podatek. Temu służą poszczególne części raportu, począwszy od tych wskazujących mankamenty obecnych regulacji, aż po wykaz rozmaitych koncepcji funkcjonowania daniny, jak choćby strefowania podatkowego.

 

Przestarzały system opodatkowania nieruchomości w Polsce

W raporcie stwierdzono, że obecny system opodatkowania nieruchomości w Polsce (składający się z podatku od nieruchomości, podatku rolnego i podatku leśnego) został ukształtowany w ogólnym zarysie w okresie funkcjonowania gospodarki centralnie planowanej. System ten – zdaniem autorów Raportu – ciągle jeszcze nie został poddany gruntownej przebudowie. Jest postrzegany i oceniany jako przestarzały i niedostosowany do rozwiązań obowiązujących w większości państw europejskich. Dlatego od dawna eksperci postulują zmiany w tym systemie.

Zwrócono m.in. uwagę, że obowiązujący w Polsce powierzchniowy model opodatkowania nieruchomości jest pozornie prosty. Jednak w rzeczywistości prawidłowe ustalenie podatku od nieruchomości wymaga od polskiego podatnika znajomości prawa budowlanego, kodeksu cywilnego, ustaw o podatkach dochodowych, a także bogatego orzecznictwa sądów administracyjnych.

Co więcej podatnicy prowadzący działalność gospodarczą na terenie kilku gmin muszą się liczyć z możliwością odmiennego podejścia do ich składników majątkowych przez lokalne
organy podatkowe (gminy).

Podatek katastralny

W raporcie zauważono, że od pewnego czasu powraca w Polsce dyskusja na temat wprowadzenia podatku katastralnego (podatku od wartości nieruchomości), jako alternatywy dla obecnego podatku od nieruchomości (gdzie, co do zasady, podatek zależy od powierzchnie nieruchomości). 

Jednak zdaniem autorów Raportu, jeszcze przez długi czas realizacja opodatkowania
wartości wszystkich nieruchomości nie będzie możliwa. Powody są zarówno społeczno-polityczne, jak i ekonomiczno-organizacyjne. 

Kluczowe dla wprowadzenia podatku katastralnego jest stworzenie jednolitej, pełnej i aktualnej bazy informacji o nieruchomościach, a także dokonanie ich wyceny – co jest zadaniem niezmiernie trudnym i kosztownym. 

W Raporcie podkreśla się, że do wprowadzenia w Polsce podatku katastralnego (podatku
ad valorem) nie wystarczałoby jednak spełnienie określonych wymogów formalnych. Konieczne byłoby przyzwolenie społeczne, którego w Polsce brakuje. Dlatego nie ma też woli politycznej wdrożenia tego podatku.

Autorzy Raportu w kolejnych jego rozdziałach przedstawiają i analizują: 

-  najważniejsze elementy i funkcje obecnego podatku nieruchomości w Polsce;

- obowiązujące systemy podatku od nieruchomości w wybranych krajach europejskich;

- wpływ podatku od nieruchomości w Polsce na finanse gmin, województw i całego państwa;

- koncepcje przekształceń podatku od nieruchomości;

- wybrane problemy rynku nieruchomości w kontekście opodatkowania nieruchomości (m.in. podatek od pustostanów, podatek od kolejnych nieruchomości, zagraniczne fundusze mieszkaniowe).

4 koncepcje zmian

Ewidentną wartością Raportu, oprócz propozycji wyeliminowania mankamentów obowiązujących regulacji, są autorskie koncepcje zmian w obowiązującym w Polsce podatku od nieruchomości wraz z symulacjami ich skutków finansowych dla różnych rodzajów gmin. 

W pierwszej kolejności po zidentyfikowaniu słabych stron aktualnych przepisów dotyczących opodatkowania gruntów, budynków i budowli, zaproponowano sposoby ich rozwiązania, a przez to udoskonalenie obowiązujących przepisów (Koncepcja I). 

Następnie zaproponowano inne wysokości kwotowych stawek podatkowych oraz inny mechanizm ustalania stawek w kolejnych latach. Konsekwencją przeglądu kategorii podatkowych i obowiązujących ustawowych stawek (Koncepcja II) było zaproponowanie czterech wariantów zmian: podstawowego, ekspansywnego, technicznego oraz radykalnego.

W dalszej kolejności przybliżono strefowanie podatkowe (Koncepcja III) – doskonalenie wykorzystania powierzchni jako podstawy opodatkowania. To alternatywne w stosunku do podatku ad valorem rozwiązanie, w którym wykorzystywane jest strefowanie maksymalnych stawek podatkowych, w taki sposób, aby zbliżyć się do stanu, w którym wysokość płaconego podatku pośrednio zależy od wartości nieruchomości. Możliwe jest zatem urynkowienie systemu powierzchniowego przez wprowadzenie współczynników „wartościowych”. 

Ostatnia koncepcja, którą byłoby wprowadzenie podatku od wartości nieruchomości (podatku katastralnego) (Koncepcja IV) jest najtrudniejsza – droga, czasochłonna i napotykająca na opór polityczny. Zwrócono tu uwagę na uwarunkowania systemowe, konstrukcyjne oraz inne istotne kwestie (ograniczenia wprowadzenie podatku ze strony gmin oraz zasygnalizowano skutki wprowadzenie podatku dla podatników).

Zaletą zaproponowanych rozwiązań jest to, że część z nich (te o charakterze techniczno-organizacyjnym lub doprecyzowującym) mogłaby być wprowadzona w bardzo krótkim czasie, bez konieczności angażowania znacznych zasobów organizacyjnych, a będąc jednocześnie ważnym krokiem w kierunku unowocześnienia i uelastycznienia obecnie funkcjonujących rozwiązań.

Analizy te mają zostać rozwinięte w przygotowywanej przez Autorów Raportu monografii, która zostanie wydana przez Instytut Finansów w 2023 roku.

Oprac. Paweł Huczko

Źródło: Raport Instytutu Finansów: „Opodatkowanie nieruchomości w Polsce na tle systemów europejskich. Wybrane problemy i propozycje zmian”.