Urzędy skarbowe zaglądają na rachunki bankowe obywateli i firm. Nadmiernie. UODO do MF: przepisy niezgodne z Konstytucją i prawem unijnym

• Organy skarbowe (np. urzędy skarbowe) mogą żądać informacji od banków o rachunkach obywateli - podstawa prawna
• Zmiany wprowadzone przez Polski Ład
• Zastrzeżenia Prezesa UOKiK 
• Kontrowersje wokół przepisów

Organy skarbowe (np. urzędy skarbowe) mogą żądać informacji od banków o rachunkach obywateli - podstawa prawna

Zgodnie z art. 48 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (KAS), organy skarbowe mają prawo żądać od banków informacji na temat danej osoby fizycznej lub prawnej. Dotyczy to m.in. danych o posiadanych rachunkach bankowych, w tym rachunkach, na których dana osoba jest współposiadaczem lub posiada pełnomocnictwo. Przepisy obejmują również stan i obroty na rachunkach, tytuły przelewów oraz informacje o nadawcach i odbiorcach. Banki są także zobowiązane dostarczyć dane dotyczące umów kredytów lub pożyczek, w tym ich wysokości, okresów spłaty oraz sposobu zabezpieczenia. 

Autopromocja

Zmiany wprowadzone przez Polski Ład

Warto zauważyć, że przed zmianami przepisów wprowadzonymi przez Polski Ład (przed 1 lipca 2022 r.), te uprawnienia dotyczyły wyłącznie osób posiadających status podejrzanego w postępowaniach karnych i karnych skarbowych. 
Po 1 lipca 2022 r. zakres ten został rozszerzony, a pojęcie "podejrzany" zastąpiono zwrotem "osoba fizyczna", eliminując tym samym konieczność prowadzenia jakiegokolwiek postępowania wobec osoby, której dane fiskus chce uzyskać. Ponadto, art. 46a ustawy o KAS nakłada obowiązek współpracy organów KAS z ministrem zdrowia w zakresie wymiany informacji, w tym danych objętych tajemnicą skarbową.

Zastrzeżenia Prezesa UOKiK 

Te uprawnienia organów państwa budzą spore kontrowersje, czego skutkiem jest wystąpienie Prezesa Urzędu Ochrony Danych Osobowych z 30 lipca 2024 r. skierowane do Ministra Finansów. Prezes UODO wskazuje na konieczność podjęcia pilnych prac nad omawianymi przepisami z uwagi na ich niekonstytucyjność i niezgodność z przepisami unijnymi.  

Wątpliwości Prezesa UODO w zakresie naruszenia obowiązku szczególnej ochrony danych medycznych obywateli budzi też art. 46a ustawy o KAS. Jego zdaniem przepis ten nie może stanowić samodzielnej podstawy do wymiany tego typu danych między instytucjami państwa i wymaga doprecyzowania. Chodzi o to, by jednoznacznie wykluczyć możliwość przekazywania przez ministerstwo zdrowia informacji dotyczących stanu zdrowia obywateli, które ze względu na swój charakter wymagają szczególnej ochrony. 

W zakresie art. 48 Prezes UODO zwraca uwagę na znaczne rozszerzenie kręgu osób, których dane  mogą być przekazane organom, jak i samych informacji, które bank na żądanie KAS jest zobowiązany przekazać. Analiza konta bankowego pozwala na pozyskanie szerokiego zakresu informacji nie tylko o danej osobie, ale także członkach jej rodziny czy innych bliskich osobach. Mogą to być dane obejmujące wpłaty na stowarzyszenia lub partie polityczne, wydatki związane z ochroną zdrowia, spłaty grzywien, mandatów i innych podobnych świadczeń. 

Kontrowersje wokół przepisów

Nie jest to nowy problem - przepisy te budziły kontrowersje już wcześniej. Były przedmiotem interpelacji poselskich, a także zapytań ze strony Rzecznika Praw Obywatelskich. RPO wskazywał na brak uzasadnienia zmian wprowadzonych od 1 lipca 2022 r. MF próbował uspokoić sytuację wskazując, że organy skarbowe jedynie w uzasadnionych przypadkach będą żądać od banków udostępnienia informacji na podstawie kwestionowanych przepisów. Jednocześnie w odpowiedzi na zapytania RPO ministerstwo wskazywało, że ustawa będzie przedmiotem dalszych analiz pod kątem zmiany wątpliwych przepisów. Jednak do dziś nie wprowadzono żadnych zmian, a organy chętnie korzystają z nadanych im uprawnień, naruszając prawa obywateli zagwarantowane zarówno przez Konstytucję, jak i prawo unijne. 

Czas pokaże, czy interwencja UODO skłoni ministerstwo do podjęcia prac nad zmianą tych kontrowersyjnych przepisów, ograniczając zapał fiskusa do monitorowania przepływów na rachunkach bankowych obywateli.

Hubert Cichoń, radca prawny, Partner w ENODO Advisors
Jakub Śmiałek, aplikant adwokacki, Analyst w ENODO Advisors.

Autopromocja

Praktyczny leksykon VAT 2024. Wszystko o zmianach w rozliczeniach VAT

Sprawdź

Autopromocja

Ustawa o rachunkowości z komentarzem do zmian

Sprawdź