Szczególne prawa pracowników wychowujących dzieci – zmiany 2023

Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie  przerywanego czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy

Zgodnie ze znowelizowanym art. 178 § 2 Kodeksu pracy, pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie  przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy. 

Ustawodawca w kwietniowej nowelizacji wydłużył czas trwania zakazu poprzez wydłużenie wieku dziecka z 4 roku życia do 8 roku życia. Zmiana ta powoduje, że rodzice będą dłużej chronieni przed zlecaniem im pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegacjami poza stałe miejsce pracy. Zakaz opisany w art. 178 § 2 Kodeksu pracy ma charakter względny – oznacza to, że może on być zniesiony w sytuacji, gdy pracownik lub pracownica wyrazi zgodę na zatrudnienie w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie  przerywanego czasu pracy oraz delegowanie poza stałe miejsce pracy.

Należy również wskazać, że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, to z powyższych uprawnień może korzystać jedno z nich (zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy). 

Autopromocja

Zakaz zatrudniania w systemach i rozkładach czasu pracy umożliwiających przedłużenie wymiaru dobowego powyżej 8 godzin 

Zgodnie z art. 148 pkt 3 Kodeksu pracy, czas pracy pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia, którzy wykonują pracę w:  systemie równoważnego czasu pracy (art. 135-137 k.p.), systemie czasu pracy w ruchu ciągłym (art.  138 k.p.), systemie skróconego tygodnia pracy (art. 143 k.p.) oraz systemie pracy weekendowej (art. 144 k.p.) – nie może przekraczać 8 godzin, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy. 

W tej sytuacji ustawodawca nie wydłużył wieku dziecka, od którego zależą uprawnienia – powyższe uprawnienia przysługują zatem wyłącznie do ukończenia przez dziecko 4 roku życia (a nie 8 roku życia). Ustawodawca także, pomimo deklaracji ujednolicenia nazewnictwa, nie zdecydował się na zmianę z „pracownika opiekującego się dzieckiem” na „pracownika wychowującego dziecko”. 

Również w tym przypadku, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższych uprawnień może korzystać jedno z nich (zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy).

Elastyczna organizacja pracy 

Dodanie do  Kodeksu pracy art. 188¹ dotyczącego elastycznej organizacji pracy spowodowało powstanie nowego uprawnienia dla pracowników wychowujących dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia. 

Za elastyczną organizację pracy uważa się:

• pracę zdalną, 
• pracę w systemie przerywanego czasu pracy (art. 139 k.p.), 
• pracę w systemie skróconego tygodnia pracy (art. 143 k.p.), 
• pracę w systemie pracy weekendowej (art. 144 k.p.), 
• pracę w ramach ruchomego rozkładu czasu pracy (art. 140¹ k.p.), 
• pracę w ramach indywidualnego rozkładu czasu pracy (art. 142 k.p.) 
• oraz obniżenie wymiaru czasu pracy.

Wniosek składa się w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy, w którym wskazuje się w szczególności przyczynę konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy oraz termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy. 

Pracodawca nie jest związany wnioskiem pracownika. Pracodawca rozpatruje wniosek, uwzględniając potrzeby pracownika, w tym termin oraz przyczynę konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, a także potrzeby i możliwości pracodawcy, w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Autopromocja

Praca zdalna. Obowiązki i uprawnienia pracowników i pracodawców

Książka z plakatem w prezencie

Sprawdź

Pracownikowi przysługuje uprawnienie do powrotu do poprzedniej organizacji pracy przed upływem wskazanego we wniosku terminu, jeżeli jest to uzasadnione zmianą okoliczności – powrót pracownika jest jednak uzależniony od rozpatrzenia odpowiedniego wniosku przez pracodawcę. Podobnie jak w przypadku rozpatrzenia wniosku o przyznanie elastycznej organizacji pracy – o uwzględnieniu albo przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku, albo o możliwym terminie powrotu do pracy, pracodawca informuje w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku.

Co istotne, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni – oboje mogą korzystać równocześnie z powyższych uprawnień (elastyczna organizacja pracy nie została uwzględniona w  art. 189¹ Kodeksu pracy).

Dni wolne nad opiekę nad dzieckiem 

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 § 1 Kodeksu pracy). Nowością jest możliwość składania wniosku o udzielenie zwolnienia w danym roku kalendarzowym przez pracownika także w postaci elektronicznej (dotychczas wniosek mógł być złożony wyłącznie pisemnie), w którym wskazuje się sposób wykorzystania zwolnienia. 

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższego uprawnienia może korzystać jedno z nich (zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy).

Praca zdalna 

Wprowadzone od 7 kwietnia 2023 r. do Kodeksu pracy (nowelizacją z 1 grudnia 2022 r.) przepisy regulujące pracę zdalną zobowiązują pracodawców na mocy art. 67¹⁹ § 6 Kodeksu pracy do uwzględnienia wniosków o wykonywanie pracy zdalnej wybranych grup pracowników, w tym między innymi pracowników wychowujących dziecko, jednak wyłącznie do ukończenia przez nie 4 roku życia. 

Ustawodawca nie zdecydował się na ujednolicenie wieku dziecka z innymi uprawnieniami przysługujących z tytułu wychowywania dziecka  – powyższe uprawnienie przysługuje bowiem wyłącznie do ukończenia przez dziecko 4 roku życia.

Pracodawca może odmówić uwzględnienia wniosku o pracę w sytuacji, gdy jej wykonywanie nie jest możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 7 dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika.

Małgorzata Kolasa-Dorosz, Prawnik, Rödl & Partner

Autopromocja

Jak optymalizować koszty zatrudnienia

Sprawdź