Szczególne prawa pracowników wychowujących dzieci – zmiany 2023

Zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie  przerywanego czasu pracy oraz delegowania poza stałe miejsce pracy

Zgodnie ze znowelizowanym art. 178 § 2 Kodeksu pracy, pracownika wychowującego dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie  przerywanego czasu pracy oraz delegować poza stałe miejsce pracy. 

Ustawodawca w kwietniowej nowelizacji wydłużył czas trwania zakazu poprzez wydłużenie wieku dziecka z 4 roku życia do 8 roku życia. Zmiana ta powoduje, że rodzice będą dłużej chronieni przed zlecaniem im pracy w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy, jak również delegacjami poza stałe miejsce pracy. Zakaz opisany w art. 178 § 2 Kodeksu pracy ma charakter względny – oznacza to, że może on być zniesiony w sytuacji, gdy pracownik lub pracownica wyrazi zgodę na zatrudnienie w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie  przerywanego czasu pracy oraz delegowanie poza stałe miejsce pracy.

Należy również wskazać, że jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, to z powyższych uprawnień może korzystać jedno z nich (zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy). 

Autopromocja

Praca zdalna. Obowiązki i uprawnienia pracowników i pracodawców

Książka z plakatem w prezencie

Sprawdź

Autopromocja

Zakaz zatrudniania w systemach i rozkładach czasu pracy umożliwiających przedłużenie wymiaru dobowego powyżej 8 godzin 

Zgodnie z art. 148 pkt 3 Kodeksu pracy, czas pracy pracowników opiekujących się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia, którzy wykonują pracę w:  systemie równoważnego czasu pracy (art. 135-137 k.p.), systemie czasu pracy w ruchu ciągłym (art.  138 k.p.), systemie skróconego tygodnia pracy (art. 143 k.p.) oraz systemie pracy weekendowej (art. 144 k.p.) – nie może przekraczać 8 godzin, chyba że pracownik wyrazi na to zgodę. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru jego czasu pracy. 

W tej sytuacji ustawodawca nie wydłużył wieku dziecka, od którego zależą uprawnienia – powyższe uprawnienia przysługują zatem wyłącznie do ukończenia przez dziecko 4 roku życia (a nie 8 roku życia). Ustawodawca także, pomimo deklaracji ujednolicenia nazewnictwa, nie zdecydował się na zmianę z „pracownika opiekującego się dzieckiem” na „pracownika wychowującego dziecko”. 

Również w tym przypadku, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższych uprawnień może korzystać jedno z nich (zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy).

Elastyczna organizacja pracy 

Dodanie do  Kodeksu pracy art. 188¹ dotyczącego elastycznej organizacji pracy spowodowało powstanie nowego uprawnienia dla pracowników wychowujących dziecko do ukończenia przez nie 8 roku życia. 

Za elastyczną organizację pracy uważa się:

• pracę zdalną, 
• pracę w systemie przerywanego czasu pracy (art. 139 k.p.), 
• pracę w systemie skróconego tygodnia pracy (art. 143 k.p.), 
• pracę w systemie pracy weekendowej (art. 144 k.p.), 
• pracę w ramach ruchomego rozkładu czasu pracy (art. 140¹ k.p.), 
• pracę w ramach indywidualnego rozkładu czasu pracy (art. 142 k.p.) 
• oraz obniżenie wymiaru czasu pracy.

Wniosek składa się w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy, w którym wskazuje się w szczególności przyczynę konieczności skorzystania z elastycznej organizacji pracy oraz termin rozpoczęcia i zakończenia korzystania z elastycznej organizacji pracy. 

Pracodawca nie jest związany wnioskiem pracownika. Pracodawca rozpatruje wniosek, uwzględniając potrzeby pracownika, w tym termin oraz przyczynę konieczności korzystania z elastycznej organizacji pracy, a także potrzeby i możliwości pracodawcy, w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Autopromocja

Jak optymalizować koszty zatrudnienia

Sprawdź

Pracownikowi przysługuje uprawnienie do powrotu do poprzedniej organizacji pracy przed upływem wskazanego we wniosku terminu, jeżeli jest to uzasadnione zmianą okoliczności – powrót pracownika jest jednak uzależniony od rozpatrzenia odpowiedniego wniosku przez pracodawcę. Podobnie jak w przypadku rozpatrzenia wniosku o przyznanie elastycznej organizacji pracy – o uwzględnieniu albo przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku, albo o możliwym terminie powrotu do pracy, pracodawca informuje w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku.

Co istotne, jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni – oboje mogą korzystać równocześnie z powyższych uprawnień (elastyczna organizacja pracy nie została uwzględniona w  art. 189¹ Kodeksu pracy).

Dni wolne nad opiekę nad dzieckiem 

Pracownikowi wychowującemu przynajmniej jedno dziecko w wieku do 14 lat przysługuje w ciągu roku kalendarzowego zwolnienie od pracy w wymiarze 16 godzin albo 2 dni, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia (art. 188 § 1 Kodeksu pracy). Nowością jest możliwość składania wniosku o udzielenie zwolnienia w danym roku kalendarzowym przez pracownika także w postaci elektronicznej (dotychczas wniosek mógł być złożony wyłącznie pisemnie), w którym wskazuje się sposób wykorzystania zwolnienia. 

Jeżeli oboje rodzice lub opiekunowie dziecka są zatrudnieni, z powyższego uprawnienia może korzystać jedno z nich (zgodnie z art. 189¹ Kodeksu pracy).

Praca zdalna 

Wprowadzone od 7 kwietnia 2023 r. do Kodeksu pracy (nowelizacją z 1 grudnia 2022 r.) przepisy regulujące pracę zdalną zobowiązują pracodawców na mocy art. 67¹⁹ § 6 Kodeksu pracy do uwzględnienia wniosków o wykonywanie pracy zdalnej wybranych grup pracowników, w tym między innymi pracowników wychowujących dziecko, jednak wyłącznie do ukończenia przez nie 4 roku życia. 

Ustawodawca nie zdecydował się na ujednolicenie wieku dziecka z innymi uprawnieniami przysługujących z tytułu wychowywania dziecka  – powyższe uprawnienie przysługuje bowiem wyłącznie do ukończenia przez dziecko 4 roku życia.

Pracodawca może odmówić uwzględnienia wniosku o pracę w sytuacji, gdy jej wykonywanie nie jest możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 7 dni roboczych od dnia złożenia wniosku przez pracownika.

Małgorzata Kolasa-Dorosz, Prawnik, Rödl & Partner

Autopromocja

Poradnik pracodawcy 2024
Uprawnienia rodziców w pracy

Sprawdź