Lojalność i motywacja pracownika. Czym jest ESOP i jakie są jego najważniejsze elementy?

ESOP – opcje na akcje dla pracowników

W ramach tej formy wynagradzania spółka może bez użycia bieżących środków pieniężnych uhonorować współpracowników poprzez przekazanie im uprawnień, włącznie z uprawnieniami właścicielskimi, które powiązane mogą być m.in. z prawem do dywidendy czy też z korzyściami ze zbycia tych uprawnień w przyszłości. Naturalną przesłanką osiągnięcia korzyści z tak przyznanych uprawnień jest wzrost wartości spółki, który budują wszyscy uczestnicy takiego programu lojalnościowo – motywacyjnego. 

Brak konieczności zaangażowania bieżących środków pieniężnych pozwala na zastosowanie tego rozwiązania przez startupy, z kolei dla jednostek o ugruntowanej pozycji poczucie własności części spółki może być dodatkowym profitem (poza typowymi, w postaci np. opieki zdrowotnej, czy karty sportowej) prowadzącym do przyciągnięcia lub przywiązania pracownika do organizacji. 

Zagadnienia ESOP nie są w Polsce w pełni uregulowane. Z jednej strony może to prowadzić do obaw ze względu na potencjalną niepewność skutków prawnych (występujących głównie po stronie współpracowników), z drugiej zaś pozwala to na postrzeganie ich jako instrumentu umożliwiającego elastyczne kształtowanie zasad w wybranym modelu, np. zasad opodatkowania, co upatrywane jest jako korzyść głównie przez oferujące te narzędzia jednostki. 

Autopromocja

Poniżej zostaną przedstawione podstawowe warianty w granicach tak zakreślonych zagadnień. 

Rodzaje przyznawanych uprawnień. Trzy warianty ESOP-ów

Zasadniczo w Polsce, z uwagi na uwarunkowania prawne, mogą być stosowane trzy warianty ESOP-ów, uzależnione od rodzaju korzyści (compensation) uzyskiwanej przez ich adresatów: stock-based compensation (kapitałowe), option-based compensation (opcyjne) oraz phantom-based compensation (fantomowe). Każdy z tych modeli posiada wady i zalety. Każdy z nich w odmienny sposób kształtuje też ład korporacyjny jednostki. Zostaną one przedstawione kolejno od wariantu przyznającego najdalej idące prawa właścicielskie. 

Uprawnienia kapitałowe (stock-based compensation) 

Beneficjentom przyznawane są rzeczywiste prawa właścicielskie (udziały lub akcje) ze wszystkimi wynikającymi z tych praw konsekwencjami (np. prawo głosu, prawo do dywidendy). W ramach tego rozwiązania ESOP-y znane są także jako Employee Stock Ownership Plan. 

Autopromocja

Praca zdalna. Obowiązki i uprawnienia pracowników i pracodawców

Książka z plakatem w prezencie

Sprawdź

Uprawnienia opcyjnie (option-based compensation) 

Beneficjenci otrzymują uprawnienie do nabycia realnych praw udziałowych w przyszłości, obejmując np. warranty subskrypcyjne. 

Uprawnienia fantomowe (phantom-based compensation) 

Ten wariant, oparty na tzw. akcjach fantomowych (wirtualnych), uprawnia beneficjentów do otrzymania ekwiwalentu pieniężnego w wysokości przyznanych akcji fantomowych lub wyliczonego według określonego wzoru w odniesieniu do tych akcji. 

Naturalnie nie istnieją przeszkody, by wskazane rodzaje uprawnień przyznać w wariancie mieszanym. 

Okres nabywania uprawnień (vesting)

Uprawnienia mogą być nabywane już przy powstaniu podmiotu, po jego powstaniu, progresywnie, zgodnie z przyjętym harmonogramem, lub na zasadzie tzw. reverse vesting, gdzie nabywane są jednorazowo z jednoczesnym uprawnieniem lub zobowiązaniem spółki lub innych osób do ich odkupienia przy zaistnieniu określonych uwarunkowań lub po upływie określonego czasu. 

Autopromocja

Jak optymalizować koszty zatrudnienia

Sprawdź

Okres nabywania w startupach rozłożony jest zazwyczaj na 3-5 lat, które uznawane są za typowy okres rozwoju pozwalający na określenie ich sukcesu gospodarczego. Jest to też typowy okres pozwalający beneficjentom zweryfikować, czy uznają organizację za taką, z którą warto wiązać się w dłuższej perspektywie. 

Przesłanki nabycia uprawnień przez beneficjentów 

Założenia do ESOP-ów mogą być ustalone już na etapie tworzenia podmiotu, który będzie je oferować. Założyciele mogą umówić się, że np. 5 % akcji w kapitale zakładowym będzie przeznaczonych do objęcia przez osoby kluczowo kształtujące rzeczywistość spółki. Przyznanie części kapitału zakładowego może dotyczyć także rund inwestycyjnych. W każdym przypadku, aby ESOP spełniał funkcję motywacyjną, przyznanie uprawnień powinno być powiązane z upływem czasu lub, dla większego zmobilizowania zespołu, z osiągnieciem kolejnych tzw. kamieni milowych lub kluczowych wskaźników efektywności (Key Performance Indicators). 

Autopromocja

Poradnik pracodawcy 2024
Uprawnienia rodziców w pracy

Sprawdź

Grono beneficjentów 

Kluczowym elementem wdrażania ESOP jest ustalenie grona osób uprawnionych. Zazwyczaj jest to tzw. personel kluczowy, tj. osoby, które wniosły istotny wkład w rozwój jednostki lub wspierali (np. doradczo) założycieli w rozwijaniu pomysłu na biznes i samego biznesu, a tym samym nagroda jest nagrodą za zaangażowanie i zachętą. W bardziej rozwiniętych organizacjach beneficjentem ESOP może być wysoko wykwalifikowany personel, często niezbędny dla firmy. 

Do grona beneficjentów można zaliczyć także kadrę kierowniczą. W tym przypadku celem przyznania praw udziałowych w podmiocie jest stworzenie więzi pomiędzy zarządzającym a zarządzanym majątkiem. Stanowi to także zaspokojenie ambicjonalnej chęci posiadania przez menedżerów mocy decyzyjnej na poziomie właścicielskim firmy. Plany zaadresowane wyłącznie do tej grupy beneficjentów znane są także jako Management Stock Option Plan (MSOP). 

Realizacja uprawnień ESOP-owych 

Realizacja przyznanych uprawnień jest uzależniona od ich rodzaju. W przypadku wariantu stock-based zasadniczo jest to wypłata dywidendy wypracowanej przez spółkę albo sprzedaż udziałów lub akcji, najczęściej po upływie okresu wynikającego z zobowiązania do powstrzymania się od zbywania (lock – up). 

W przypadku przyznania ESOP-ów option-based w pierwszym rzędzie realizacja uprawnień sprowadza się do przyznania udziałów lub akcji, a następnie w sposób przewidziany jak dla modelu stock-based. 

W przypadku phantom-based compensation korzyść najczęściej wypłacana jest z dochodów wypracowanych przez spółkę, uzyskanych np. ze sprzedaży przedsiębiorstwa, praw własności przemysłowej, udziałów albo akcji w spółce zależnej, także z praw z licencji. 

Podsumowanie 

Autopromocja

ZFŚS
Zasady tworzenia i prowadzenia

Sprawdź

Powyżej przedstawiono zasadnicze zagadnienia związane z wprowadzaniem ESOP-ów. Otoczenie rynkowe wskazuje, że pojawia się ich coraz więcej. Przodują  te oparte na bezkosztowym przyznaniu uprawnień lub o znikomym koszcie. Zdobycie zaufania współpracowników do tej formy nagradzania jest uzależnione od sposobu wprowadzenia rozwiązań, w tym otoczenia prawnego, oraz od jakości komunikacji kierowanej do zespołu w związku z tą formą uznania jego pracy i motywacji. 
W przypadku zainteresowania wprowadzeniem podobnych rozwiązań, zachęcamy do skorzystania z profesjonalnego wsparcia prawnego. 

Mateusz Chmura, Radca Prawny