Wszystko o podatkowych skutkach umów pożyczek

W mniejszym stopniu problematyka pożyczek wkracza w zakres podatków dochodowych oraz podatku od towarów i usług. W tym artykule przedstawiamy podatkowe skutki umów pożyczek oraz zasady ich ewidencjonowania.

 I. Podatkowe skutki umów pożyczek

Z początkiem 2007 r. ustawodawca wprowadził kilka istotnych zmian w zakresie opodatkowania pożyczek podatkiem od czynności cywilnoprawnych.

PCC - zasady ogólne

Zgodnie z ustawą o podatku od czynności cywilnoprawnych podatkowi temu podlega zarówno sama umowa pożyczki, jak i jej zmiana, o ile spowoduje ona podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem (art. 1 ust. 1 ustawy o pcc). Obowiązek podatkowy powstaje już z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, czyli w praktyce już w momencie zawarcia umowy (art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy o pcc). Bez znaczenia będzie więc sam moment faktycznej wypłaty pożyczki. Jest to istotne w przypadku umów zawartych np. pod warunkiem zawieszającym, gdzie obowiązek zapłaty podatku powstanie pomimo faktu, iż faktyczna wypłata środków może się znacznie opóźnić. Częściowym złagodzeniem tej niedogodności jest regulacja stanowiąca, iż wobec nieziszczenia się warunku zawieszającego podatek podlega zwrotowi, jednak nie później niż po upływie 5 lat od końca roku, w którym został zapłacony (art. 11 ustawy o pcc). Co istotne, od początku bieżącego roku obowiązek podatkowy spoczywa wyłącznie na pożyczkobiorcy, a nie jak dotychczas solidarnie na stronach umowy. Jeżeli zaś pożyczkobiorców było kilku lub pożyczkobiorcą była spółka cywilna, zobowiązanymi solidarnie do zapłaty podatku są odpowiednio te podmioty albo wspólnicy spółki cywilnej.

PRZYKŁAD

Spółka LEASMASTER podpisała z kontrahentem umowę pożyczki na kwotę 1 000 000 zł, z zastrzeżeniem (pod warunkiem), iż transza pożyczki zostanie wypłacona wówczas, gdy kontrahent zawrze w ramach prowadzonej działalności kontrakt na kompleksowe wykonanie domu towarowego. Do zrealizowania warunku doszło ostatecznie 6 miesięcy po podpisaniu umowy pożyczki. Pomimo iż spełnienie warunku i zarazem rzeczywista wypłata gotówki nastąpiły dopiero po okresie półrocznym, obowiązek podatkowy powstał już z chwilą podpisania umowy.

Przy umowie pożyczki podstawę opodatkowania stanowi kwota lub wartość pożyczki. Stawka pcc wynosi 2%. W pewnych sytuacjach stawka podatku może wynosić jednak aż 20% (o czym niżej).

Niestety, wraz z początkiem roku zniknęły z katalogu zwolnień dwie popularne wśród podatników pożyczki. Nie jest już zwolniona z opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych pożyczka udzielona na rozpoczęcie lub prowadzenie działalności gospodarczej. Dotychczas dla uzyskania takiego zwolnienia wystarczało udokumentowanie, że pieniądze będące przedmiotem takiej pożyczki zostały przeznaczone na pokrycie wydatków poniesionych na rozpoczęcie lub prowadzenie działalności gospodarczej w ciągu 12 miesięcy od dnia zawarcia umowy. Ustawodawca zdecydował o zmianie przepisów w tym zakresie. Samo powołanie się na taki cel pożyczki nie jest już wystarczające do jej wyłączenia z opodatkowania. Nieco odmienny los spotkał pożyczkę udzielaną spółce kapitałowej przez jej wspólnika bądź akcjonariusza. Co prawda, już nie podlega ona zwolnieniu, jednak nie jest traktowana także jako pożyczka. Jest uznana de facto za zmianę umowy spółki. Oznacza to jej opodatkowanie stawką 0,5% (a więc znacznie niższą niż stawka właściwa dla pożyczki).

PCC - pożyczki zwolnione z podatku

W chwili obecnej na podstawie art. 9 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych zwolnione z opodatkowania są następujące pożyczki:

1. „Mała pożyczka”

Zwolnienie to dotyczy zasadniczo podatników innych niż podatnicy należący w myśl ustawy o spadkach i darowiznach do pierwszej grupy podatkowej (do której zaliczamy: małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę oraz teściów). Warunkiem zwolnienia jest, aby łączna suma pożyczek od jednego pożyczkodawcy w okresie 3 kolejnych lat nie przekroczyła 5000 zł i jednocześnie łączna suma pożyczek od wielu pożyczkodawców w okresie 3 kolejnych lat nie przekroczyła 25 000 zł.

PRZYKŁAD

Spółka A otrzymała od spółki B w 2007 r. pożyczkę w wysokości 4000 zł, a następnie w ciągu kolejnych dwóch lat trzy pożyczki od spółki C po 1000 zł. Pożyczki te będą zwolnione z opodatkowania pcc, ponieważ żaden z pożyczkodawców nie pożyczył spółce A więcej niż 5000 zł i jednocześnie łączna suma pożyczek nie przekroczyła 25 000 zł.

Ze względu na wskazane ograniczenia kwotowe w okresie 3-letnim konieczne jest bieżące śledzenie sumy otrzymanych „małych” pożyczek.

2. Pożyczka udzielona przez profesjonalny podmiot zagraniczny

Zwolnione z opodatkowania są pożyczki udzielane przez przedsiębiorców niemających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, a prowadzących działalność w zakresie kredytowania oraz udzielania pożyczek. Warto wskazać, iż dotychczasowa praktyka organów podatkowych była taka, iż pożyczkodawcą nie musiał być tylko i wyłącznie bank - wystarczyło, że przedmiotem działalności podmiotu (zgodnie z odpowiednikiem KRS) było udzielanie pożyczek/kredytów. Z kolei podmioty polskie uprawnione do udzielania pożyczek korzystają ze zwolnienia w związku z faktem, iż udzielanie pożyczek jest klasyfikowane jako usługi pośrednictwa finansowego, które są zwolnione z VAT, z pewnymi wyjątkami (o czym niżej).

3. „Mała pożyczka rodzinna”

Zwolnieniu podlegają pożyczki pomiędzy osobami zaliczanymi przez ustawę o spadkach i darowiznach do pierwszej grupy podatkowej do wysokości kwoty niepodlegającej opodatkowaniu - w myśl ww. ustawy w chwili obecnej jest to kwota 9637 zł (od jednej osoby). Warunkiem jest zawarcie stosownej umowy. Stosowanie przepisów ustawy o spadkach i darowiznach oznacza, iż wskazany limit odnosi się do łącznej kwoty pożyczek otrzymanych od tej samej osoby w okresie pięciu lat.

PRZYKŁAD

Andrzej P. otrzymał pożyczki w kwocie 8000 zł kolejno od mamy, taty, dziadka oraz siostry. Oznacza to, iż łącznie w ramach pożyczek otrzymał kwotę 32 000 zł, w całości zwolnioną z opodatkowania. Jednocześnie Andrzej P. od 2003 r. corocznie otrzymywał pożyczki w wysokości 2000 zł od teściowej. W tym przypadku w 2007 r. przekroczył kwotę zwolnienia (suma po otrzymaniu piątej pożyczki wynosi bowiem 10 000 zł) i będzie zobligowany do zapłaty podatku od nadwyżki sumy pożyczek ponad 9637 zł (czyli 363 zł × 2%).

4. „Duża pożyczka rodzinna”

Zwolnieniu podlegają także pożyczki udzielane w formie pieniężnej na podstawie umowy zawartej pomiędzy małżonkiem, zstępnymi, wstępnymi, pasierbem, zięciem, synową, rodzeństwem, ojczymem lub macochą, a przekraczające kwotę wskazaną w punkcie powyżej, czyli 9637 zł. Jak widać, katalog uprawnionych pokrywa się niemal całkowicie z I grupą podatkową - wyłączeniu podlegają tylko teściowie. Co ciekawe, pożyczki te nie podlegają ograniczeniu kwotowemu! Warunkiem formalnym uzyskania zwolnienia jest jednak:

l złożenie właściwemu organowi podatkowemu w ustawowym terminie 14 dni deklaracji PCC,

l udokumentowanie otrzymania (przez biorącego pożyczkę) pieniędzy na rachunek bankowy albo rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub udokumentowanie otrzymania pożyczki przekazem pocztowym.

Obowiązki te dotyczą jednak tylko pożyczek przekraczających kwotę 9637 zł. Niespełnienie wskazanych wymogów może pociągnąć za sobą bardzo bolesne skutki. Ustawodawca postanowił, iż w sytuacji gdy pożyczkobiorca powoła się (przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego) na fakt zawarcia umowy pożyczki, nie spełniwszy jednocześnie któregoś z powyższych wymogów, stawka podatku wyniesie aż 20%.

Jest to jeden z dwóch przypadków możliwości zastosowania sankcyjnej stawki pcc.

Drugi dotyczy sytuacji, gdy przed organem podatkowym (organem kontroli skarbowej) podczas czynności sprawdzających, postępowania podatkowego (kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego) podatnik powoła się na fakt zawarcia umowy pożyczki, a należny podatek od tych czynności nie został zapłacony - również wówczas stawka podatku wynosi 20%.

PRZYKŁAD

Pan Adam jako pożyczkobiorca zawarł ze swoim ojcem umowę pożyczki na kwotę 20 000 zł. Kwota została wpłacona na konto bankowe pana Adama. Deklaracja PCC została złożona 14 dnia od daty zawarcia umowy. Jednocześnie pan Adam otrzymał od siostry pożyczkę w kwocie 9000 zł w gotówce. W tym przypadku niespełniony został wymóg właściwego udokumentowania otrzymania pożyczki. Pan Adam nie będzie jednak musiał płacić podatku od żadnej z zawartych umów. W przypadku pierwszej umowy dopełnione zostały wszelkie ustawowe wymogi, tj. złożono deklarację PCC, pieniądze wpłynęły na konto bankowe. Z kolei w przypadku pożyczki od siostry stanie się tak, ponieważ kwota pożyczki pozwala na zakwalifikowanie jej jako „małej pożyczki rodzinnej” (do 9637 zł), gdzie brak udokumentowania otrzymania pieniędzy na rachunek bankowy (...) nie będzie miał znaczenia.

5. „Pożyczki funduszowe”

Zwolnieniu podlegają także pożyczki udzielane z kas lub funduszów zakładowych, funduszów związków zawodowych, pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych, koleżeńskich kas oszczędnościowo-pożyczkowych działających w wojsku oraz z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, jak też z utworzonych innych funduszy celowych.

6. Sprzęt rehabilitacyjny

Zwolnienie obejmuje również podmioty, zawierające umowę pożyczki w celu nabycia na potrzeby własne sprzętu rehabilitacyjnego (wózki inwalidzkie, motorowery, motocykle lub samochody osobowe), zaliczone, w rozumieniu przepisów o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, do grupy osób o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności bez względu na rodzaj schorzenia, oraz osoby o lekkim stopniu niepełnosprawności w związku ze schorzeniami narządów ruchu (art. 8 pkt 6).

PCC - pożyczki niepodlegające ustawie o pcc

Oprócz pożyczek zwolnionych z opodatkowania można wskazać jeszcze takie, które nie podlegają przepisom ustawy o pcc, a więc w ich przypadku również nie wystąpi konieczność zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych.

1. Pożyczka zagraniczna

Stosownie do zapisów ustawy o pcc czynności cywilnoprawne podlegają podatkowi, jeżeli ich przedmiotem są:

l rzeczy znajdujące się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub prawa majątkowe wykonywane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

l rzeczy znajdujące się za granicą lub prawa majątkowe wykonywane za granicą, w przypadku gdy nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1 ust. 4 ustawy o ppc).

Powyższy zapis oznacza, iż pożyczka zawarta przez pożyczkobiorcę polskiego może być opodatkowana pcc także wówczas, gdy pieniądze znajdują się w chwili zawarcia umowy poza Polską. Jednakże stanie się tak tylko wówczas, gdyby samo zawarcie umowy pożyczki (czynność cywilnoprawna) nastąpiło w Polsce. Oznacza to a contrario, iż zawarcie umowy pożyczki poza granicami Polski, w sytuacji gdy środki pieniężne również znajdowały się za granicą, nie będzie podlegało opodatkowaniu.

PRZYKŁAD

Spółka polska jako pożyczkobiorca zawarła umowę pożyczki ze spółką niemiecką. Umowa zawarta została w Niemczech i tam też znajdowały się środki finansowe w momencie podpisywania umowy. Pożyczka taka nie będzie podlegała opodatkowaniu pcc, pomimo faktu, iż pożyczkobiorcą jest podmiot polski.

Stanowisko takie zajmują także organy podatkowe. Przykładem jest m.in. postanowienie w sprawie interpretacji przepisów podatkowych, nr ZP/433-103/04, w którym Naczelnik Pierwszego Wielkopolskiego Urzędu Skarbowego w Poznaniu stwierdza:

(...) Jeżeli w chwili zawarcia umowy pożyczki pieniądze lub inne rzeczy znajdowały się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - czynność ta podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych bez względu na to, gdzie została zawarta i gdzie mają miejsce zamieszkania (siedzibę) strony umowy (art. 1 ust. 4 pkt 1 tej ustawy). Natomiast w przypadku gdy w chwili zawarcia umowy pieniądze lub inne rzeczy znajdują się za granicą, aby dana czynność podlegała temu podatkowi, muszą być spełnione łącznie dwa warunki: czynność powinna być dokonana w Polsce oraz pożyczkobiorca winien mieć miejsce zamieszkania (siedzibę) w Polsce (art. 1 ust. 4 pkt 2). W świetle powyższego umowa pożyczki zawarta poza granicami Polski, dotycząca pieniędzy znajdujących się w momencie jej zawarcia poza granicami Polski, nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych. (...)

2. Pożyczka udzielona przez podatnika VAT

Nie podlegają pcc czynności cywilnoprawne, jeżeli przynajmniej jedna ze stron z tytułu dokonania tej czynności jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług lub z niego zwolniona, z wymienionymi wyjątkami (art. 2 pkt 4 ustawy o pcc). W tym przypadku znaczenie może mieć wyjątek dotyczący umowy spółki i jej zmiany. Pożyczka udzielona spółce przez wspólnika (akcjonariusza) stanowi zmianę umowy spółki. Oznacza to, że niezależnie od tego, czy któryś z podmiotów będzie z tego tytułu opodatkowany VAT lub z niego zwolniony, to i tak taka pożyczka będzie podlegała pcc.

W kontekście ww. art. 2 pkt 4 ustawy o pcc należy zauważyć, iż pożyczki są klasyfikowane jako usługi pośrednictwa finansowego. Jako takie są jednocześnie zwolnione z podatku VAT. Ze względu jednak na sposób sformułowania przepisów ustawy ważne jest, aby pożyczka była udzielana w charakterze wskazującym na zamiar dokonywania takiej czynności w sposób częstotliwy - tak aby można było uznać pożyczkodawcę za podatnika VAT właśnie z tytułu czynności pożyczki. Podkreślają to wyraźnie postanowienia organów podatkowych negujące podleganie VAT (a tym samym wyłączenie z pcc) pożyczek incydentalnych. Tak właśnie stwierdził Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w postanowieniu z 12 grudnia 2005 r., sygn. PB4-005-SIP-M-28/05:

(...) zatem o wyłączeniu czynności spod działania przepisów ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych nie decyduje okoliczność, że strony tej umowy są podatnikami podatku od towarów i usług (posiadają status podatnika), lecz wyłącznie fakt, że przynajmniej jedna z nich z tytułu dokonania tej konkretnej czynności jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług lub jest zwolniona z tego podatku. Tak więc aby zastosować zwolnienie z art. 2 pkt 4 cyt. ustawy, musi powstać z tytułu tej konkretnej czynności obowiązek podatkowy w podatku od towarów i usług u przynajmniej jednej ze stron. (...)

Warto także przytoczyć fragment postanowienia Dyrektora Izby Skarbowej w Gdańsku z 1 lutego 2007 r., sygn. PI/443-368/06/P/09, odwołującego się do orzeczenia ETS i dobrze obrazującego stanowisko organów podatkowych w omawianej kwestii. Wskazano w nim:

(...) dla stwierdzenia, czy czynność udzielenia pożyczki podlega opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, niezbędne jest jednakże ustalenie, czy podmiot udzielający pożyczki prowadzi działalność gospodarczą w zakresie obejmującym udzielanie pożyczek. Na poparcie tego stanowiska należy przytoczyć orzeczenie w sprawie C-142/99 pomiędzy Floridienne S.A. i Berginvest S.A. a Państwem Belgijskim, w którym Europejski Trybunał Sprawiedliwości stwierdził, iż ze względu na to, że art. 2(1) VI Dyrektywy wyłącza z zakresu stosowania podatku VAT transakcje, w których podatnik nie występuje w takim charakterze, transakcje dotyczące pożyczek (...) podlegają VAT jedynie w sytuacji, gdy stanowią działalność gospodarczą podmiotu w rozumieniu artykułu 4(2) VI Dyrektywy bądź stanowią bezpośrednie, stałe i konieczne rozszerzenie działalności opodatkowanej, niewynikające jednakże bezpośrednio z tej działalności w rozumieniu artykułu 19(2) Dyrektywy. (...)

PRZYKŁAD

Spółka Lider udziela pożyczki Spółce Obiektowej wchodzącej w skład grupy kapitałowej, pomimo iż udzielanie pożyczek nie jest jej podstawową działalnością. Jednocześnie jednak udzielanie pożyczek na opłacenie kosztów „rozruchu” jest stosowaną w grupie kapitałowej praktyką i Lider w krótkim czasie udziela kolejnej pożyczki, a także będzie udzielać takich pożyczek przy kolejnych projektach.

Pożyczka będzie zwolniona z podatku od czynności cywilnoprawnych, ponieważ można wykazać (poprzez wskazanie np. takiej właśnie praktyki w grupie kapitałowej), iż została dokonana w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania w sposób częstotliwy (przez co podlega podatkowi VAT i jest jednocześnie z niego zwolniona). Dodatkowo, aby uniknąć na przyszłość sporów z organami podatkowymi, warto wpisać udzielanie pożyczek do zakresu działalności spółki wskazanej w KRS.

Zapłata PCC

Jeśli wystąpi konieczność zapłaty pcc od pożyczki, deklarację w sprawie pcc (PCC-3) należy złożyć bez wezwania organu podatkowego, w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego. W tym terminie należy także obliczyć i wpłacić podatek (art. 10 ust. 1 ustawy o pcc).

Dodam, że do umów pożyczek zawartych przed 1 stycznia 2007 r. należy stosować przepisy w starym brzmieniu.

Skutki pożyczek w PDOP i PDOF

Na gruncie obu ustaw o podatkach dochodowych wiele przepisów, pomimo istnienia odrębności, zostało uregulowanych w identyczny sposób. I tak, zarówno w podatku dochodowym od osób fizycznych, jak i od osób prawnych kwoty otrzymanych (ew. zwróconych) pożyczek nie stanowią przychodów podatkowych (art. 14 ust. 3 pkt 1 updof, art. 12 ust. 4 pkt 1 updop). Z kolei wydatki na spłatę pożyczek nie stanowią kosztów uzyskania przychodów (art. 23 ust. 1 pkt 8 updof, art. 16 ust. 1 pkt 10 updop). Oznacza to, iż sama zasadnicza kwota pożyczki (otrzymywana, zwracana, wypłacana) pozostaje dla stron takiej umowy neutralna podatkowo. Przychodem i odpowiednio kosztem uzyskania przychodów będą natomiast odsetki od pożyczki. Należy jednak pamiętać, iż w przypadku odsetek obowiązuje w podatkach dochodowych zasada kasowa, a nie memoriałowa - oznacza to, iż naliczone, lecz nieotrzymane/niezapłacone odsetki nie stanowią przychodów/kosztów podatkowych. Wyjątkiem od zasady bezpośredniego zaliczania zapłaconych odsetek od pożyczki będzie sytuacja odsetek zwiększających koszty inwestycji w okresie realizacji tych inwestycji. W sytuacji prowadzenia inwestycji odsetki od pożyczki udzielonej na jej realizację nie będą mogły być rozliczane na bieżąco, lecz dopiero po oddaniu środka trwałego do używania poprzez odpisy amortyzacyjne (art. 22g ust. 4 updof, art. 16g ust. 4 updop).

1. Skutki w PDOF

W podatku dochodowym od osób fizycznych odsetki od udzielonych pożyczek stanowią dla podatnika przychód z kapitałów pieniężnych (art. 17 ust. 1 pkt 1 updof).

Od dochodów uzyskanych z odsetek od pożyczek w Polsce należy pobrać zryczałtowany podatek w wysokości 19% (art. 30a ust. 1 pkt 1 updof). Podatek należy wykazać w deklaracji rocznej PIT-8AR. Płatnicy są obowiązani przekazać go do urzędu skarbowego właściwego według miejsca zamieszkania (siedziby, miejsca prowadzenia działalności) płatnika do końca stycznia roku następującego po roku podatkowym (art. 42 ust. 1a updof). Dochodów tych nie łączy się z dochodami opodatkowanymi na zasadach ogólnych według skali podatkowej (art. 30a ust. 7 updof).

Natomiast jeżeli podatnik uzyskał za granicą przychody (dochody) z tytułu odsetek od pożyczek, wówczas od zryczałtowanego podatku obliczonego w ww. sposób odlicza kwotę podatku zapłaconego za granicą, nie więcej jednak niż 19% od tych przychodów (art. 30a ust. 9 updof). Podatnik jest zobowiązany złożyć wówczas zeznanie PIT-38 wraz z załącznikiem PIT/X.

Zryczałtowany podatek dochodowy należy wykazać także w bloku B.2 informacji PIT/X, jeżeli podatek ten nie został pobrany przez płatnika i dochody te nie zostały uzyskane poza granicami RP. Wówczas jego kwotę należy uwzględnić również przy wypełnianiu części „kwota do zapłaty/nadpłata” w zeznaniu PIT-36 lub PIT-36L.

Pożyczki studenckie

Kwoty umorzonych pożyczek studenckich lub kredytów studenckich, jeśli były one udzielone na podstawie ustawy z 17 lipca 1998 r. o pożyczkach i kredytach studenckich (Dz.U. Nr 108, poz. 685 ze zm.), są zwolnione z podatku na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 61 updof.

2. Skutki w PDOP

W podatku dochodowym od osób prawnych problematyka pożyczki może wiązać się z tzw. cienką bądź inaczej niedostateczną kapitalizacją. Najprościej mówiąc, jest to sytuacja, w której podmiot A zaciąga pożyczkę od spółki B, która posiada w podmiocie A udział nie mniejszy niż 25%, a jednocześnie wartość zadłużenia podmiotu A wobec takiego pożyczkodawcy (czyli spółki B) osiąga łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego podmiotu A. W takiej sytuacji kosztów uzyskania przychodów nie stanowią odsetki od pożyczki w tej części, w jakiej pożyczka przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek (art. 16 ust. 1 pkt 60 updop). Analogicznie z cienką kapitalizacją mamy do czynienia także w sytuacji, gdy spółka B udziela pożyczki podmiotowi A, a jednocześnie w obu tych spółkach ten sam udziałowiec (spółka C) posiada nie mniej niż 25% udziałów (oczywiście warunek wielkości zadłużenia pożyczkobiorcy również obowiązuje).

PRZYKŁAD

Spółka Alfacomp posiada 30% udziałów w spółce Betatronic (kapitał zakładowy 50 000 zł). Spółka Alfacomp udziela pożyczki spółce Betatronic w wysokości 180 000 zł. Jest to już druga pożyczka udzielona spółce Betatronic - poprzednia (niespłacona) opiewała na kwotę 100 000 zł. Trzykrotność kapitału zakładowego spółki Betatronic wynosi 150 000 zł, zaś jej łączne zadłużenie wobec Alfacomp wynosi 280 000 zł. Jak więc widać, łączna kwota pożyczek przekraczająca wyliczoną wartość zadłużenia wynosi 130 000 zł (280 000 zł - 150 000 zł). Oznacza to, iż odsetki od kwoty 130 000 zł z drugiej pożyczki (na kwotę 180 000 zł) w spółce Betatronic nie będą stanowiły kosztów podatkowych. Kosztów nie będą stanowiły także odsetki od każdej kolejnej pożyczki udzielonej Betatronic, chyba że nastąpi spłata i tym samym zmniejszenie zadłużenie do poziomu poniżej 150 000 zł.

Zgodnie ze stanowiskiem Izby Skarbowej w Warszawie analogicznie należy postąpić w przypadku odsetek od pożyczki udzielonej przy zaistnieniu ww. warunków na realizację inwestycji. W postanowieniu z 27 grudnia 2006 r., sygn. 1401/BP-I/4230Z-117/06/KST, czytamy:

(...) Zgodnie z ww. przepisem nie uważa się za koszty uzyskania przychodów odsetek od pożyczek udzielonych spółce przez jej udziałowca posiadającego nie mniej niż 25% udziałów tej spółki albo udziałowców posiadających łącznie nie mniej niż 25% udziałów tej spółki, jeżeli wartość zadłużenia spółki wobec udziałowców tej spółki posiadających co najmniej 25% udziałów i wobec innych podmiotów posiadających co najmniej 25% udziałów w kapitale takiego udziałowca osiągnie łącznie trzykrotność wartości kapitału zakładowego spółki - w części, w jakiej pożyczka przekracza tę wartość zadłużenia, określoną na dzień zapłaty odsetek. W art. 16 ust. 1 pkt 60 ustawy o pdop mowa jest ogólnie o pożyczkach udzielonych przez udziałowców, bez bliższego określenia celu, na jaki będą wykorzystane środki uzyskane w ten sposób. Sformułowanie przez ustawodawcę przepisu w powyższy sposób oznacza, iż przepis ten obejmuje pożyczki wszelkiego rodzaju, w tym też przeznaczone na cele inwestycyjne. (...)

Podatek u źródła

Zasady opodatkowania przychodów (dochodów) z tytułu odsetek u źródła zostaną omówione na podstawie przepisów o podatku dochodowym od osób prawnych. Odrębności i różnice w przepisach dotyczących podatku dochodowego od osób fizycznych od zasad wspólnych dla obu podatków zostaną wskazane w dalszej części tekstu.

Zasady ogólne

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób prawnych podatek z tytułu przychodów z odsetek uzyskanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez podatników, którzy nie mają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej siedziby lub zarządu, należy ustalić w wysokości 20% tych przychodów (art. 21 ust. 1 pkt 1 updop). Ze względu na fakt, iż zasady te stosuje się z uwzględnieniem umów w sprawie zapobieżenia podwójnemu opodatkowaniu, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, stawka ta będzie miała zastosowanie w nielicznych przypadkach.

Zwolnienia z opodatkowania

Należy pamiętać, że po spełnieniu określonych w ustawie warunków przychody z odsetek podlegają zwolnieniu z opodatkowania. Na podstawie art. 21 ust. 3 updop zwalnione są od podatku dochodowego przychody z tytułu odsetek, jeżeli:

l wypłacającym należności jest spółka, będąca podatnikiem podatku dochodowego, mająca siedzibę lub zarząd na terytorium Polski,

l uzyskującym przychody jest spółka podlegająca w innym niż Polska państwie członkowskim Unii Europejskiej opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów,

l jedna (którakolwiek) z wymienionych spółek posiada bezpośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) w kapitale drugiej z wymienionych spółek (ew. spółka trzecia podlegająca w państwie członkowskim Unii Europejskiej opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów posiada bezpośrednio nie mniej niż 25% udziałów (akcji) w obu wymienionych spółkach).

PRZYKŁAD

Spółka OMEGABAS z siedzibą w Warszawie wypłaca spółce DHA GmbH z siedzibą w Monachium odsetki z tytułu pożyczki. Jednocześnie 50% udziałów w obu spółkach posiada niemiecka spółka VG GmbH, w związku z czym przychody DHA z tytułu wypłacanych odsetek podlegają zwolnieniu z opodatkowania.

Analogiczne zwolnienie wystąpi, gdy:

l wypłacającym odsetki będzie położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej zagraniczny zakład spółki podlegającej w państwie członkowskim Unii Europejskiej opodatkowaniu podatkiem dochodowym od całości swoich dochodów (jeżeli jednocześnie wypłacane przez ten zagraniczny zakład kwoty podlegają zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów przy określaniu dochodów podlegających opodatkowaniu w Polsce) i

l odbiorcą będzie zagraniczny zakład spółki podlegającej w kraju UE innym niż Polska opodatkowaniu od całości swoich dochodów (jeżeli dochód osiągnięty w następstwie uzyskania tych należności podlega opodatkowaniu w tym państwie członkowskim Unii Europejskiej, w którym ten zagraniczny zakład jest położony).

PRZYKŁAD

Oddział niemieckiej spółki ALFA GmbH w Polsce (zakład w rozumieniu ustawy o pdop prowadzący w myśl umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania działalność, która może być opodatkowana w Polsce) zaciągnął pożyczkę od spółki Stark AG z siedzibą w Austrii, a następnie wypłaca jej z tego tytułu odsetki. Stark AG posiada jednocześnie 30% udziałów w ALFA GmbH. Wypłacane odsetki podlegają zwolnieniu z opodatkowania.

Zwolnienie ma zastosowanie w przypadku, gdy spółka posiada udziały (akcje) we wskazanej wysokości nieprzerwanie przez okres 2 lat (art. 21 ust. 4 updop). Zwolnienie ma również zastosowanie w przypadku, gdy okres 2 lat nieprzerwanego posiadania udziałów (akcji) upływa po dniu uzyskania przez spółkę przychodów (art. 21 ust. 5 updop).

PRZYKŁAD

Spółka ALFA GmbH z siedzibą w Niemczech w styczniu 2006 r. udzieliła spółce OmegaBas Sp. z o.o. pożyczki i otrzymuje z tego tytułu odsetki. Jednocześnie ALFA posiada 30% udziałów w OmegaBas. Uzyskane przez ALFA przychody będą zwolnione z opodatkowania nawet pomimo faktu, iż w chwili wypłaty odsetek warunek posiadania udziałów nieprzerwanie przez okres 2 lat nie został jeszcze spełniony (zostanie spełniony dopiero w styczniu 2008 r.). Termin ten upłynie po dniu uzyskania przez ALFA przychodów, a jednocześnie ALFA nie planuje zbycia udziałów.

Nawet jeśli powyższe warunki nie zostaną spełnione i przychód z tytułu odsetek od pożyczki nie będzie zwolniony z opodatkowania, zastosowanie mogą znaleźć przepisy właściwej umowy w sprawie unikania podwójnego opodatkowania (w chwili obecnej Polska podpisała ich około 80). Przewidziano w nich niższe niż w updop stawki - np. Niemcy, Austria - 5%, Czechy - 10%. Istnieje także niewielka grupa państw, w przypadku których odsetki nie podlegają opodatkowaniu w państwie wypłaty (można więc powiedzieć, iż stawka ta wynosi de facto 0%). Są to np. Stany Zjednoczone, Finlandia czy Szwecja.

PRZYKŁAD

Spółka DHA GmbH z siedzibą w Monachium udzieliła w maju 2007 r. pożyczki w kwocie 500 000 zł spółce OmegaBas (kapitał zakładowy 200 000 zł) z siedzibą w Warszawie. DHA posiada 30% udziałów w OmegaBas, które zakupiła na początku roku i których nie planuje zbywać. OmegaBas wypłaca DHA odsetki z tytułu pożyczki.

Przychody uzyskane w Polsce przez DHA z tytułu odsetek będą zwolnione z opodatkowania nawet pomimo faktu, iż w chwili wypłaty odsetek warunek posiadania udziałów nieprzerwanie przez okres 2 lat nie został spełniony. Termin ten upłynie po dniu uzyskania przez DHA przychodów, ponieważ spółka nie planuje pozbycia się udziałów.

Gdyby DHA nie przewidywała spełnienia warunku posiadania udziałów w OmegaBas przez 2 kolejne lata, wówczas zgodnie z umową w sprawie unikania podwójnego opodatkowania podpisaną pomiędzy Polską i Niemcami stawka podatku od przychodów z odsetek wynosiłaby 5%.

W tym przypadku brak jednocześnie warunków do zastosowania w przedstawionym przykładzie przepisów o tzw. cienkiej/niedostatecznej kapitalizacji (ze względu na wielkość kapitału zakładowego OmegaBas i kwotę pożyczki).

Należy mieć również na względzie stanowisko Ministra Finansów z 12 czerwca 2006 r., sygn. DD/PB4/AS/ML-8213-84-7/06, dotyczące kapitalizacji odsetek od pożyczki. Czytamy w nim:

(...) Do pobrania zryczałtowanego podatku dochodowego od uzyskanego przez podmiot zagraniczny przychodu z tytułu wypłaty odsetek zobowiązane są osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz będące przedsiębiorcami osoby fizyczne, które dokonują tych wypłat (art. 26 ust. 1 updop). Podmioty te jako płatnicy, powinny pobrać naliczony podatek w dniu dokonania wypłaty odsetek. Zatem zobowiązanie podatkowe z tytułu uzyskanych przychodów z odsetek od pożyczki udzielonej polskiemu podmiotowi przez podmiot zagraniczny powstanie z dniem wypłaty tych odsetek. Polskie przepisy podatkowe nie definiują pojęcia wypłaty. (...) W celu właściwego stosowania określenia „wypłacane”, w punkcie 5 Komentarza do art. 11 ust. 1 Modelowej Konwencji (wersja z 2000 r.), odnoszącego się do opodatkowania odsetek, zdefiniowano to określenie. Mianowicie, zdarzenie obejmujące wypłatę odsetek może być rozumiane szeroko, ponieważ koncepcja wypłaty oznacza spełnienie zobowiązania do postawienia do dyspozycji wierzyciela funduszy w sposób przewidziany w umowie lub zgodnie ze stosowanym zwyczajem. Odnosząc przytoczoną definicję do kapitalizacji odsetek od udzielonej przez podmiot zagraniczny pożyczki, dzień kapitalizacji odsetek należy potraktować na równi z ich wypłatą, zgodnie z szerokim rozumieniem pojęcia wypłaty przedstawionym w Komentarzu. (...) W ten sposób, pomimo braku przepływu naliczonych odsetek na rachunek pożyczkodawcy, w dniu kapitalizacji następuje postawienie tych odsetek do jego dyspozycji. (...) Obowiązek podatkowy z tytułu uzyskanego przychodu powstanie w dniu kapitalizacji.

Dokumentowanie przychodów dla celów zwolnienia

Należy zwrócić uwagę, iż podatnicy, którzy dokonują wypłat m.in. z tytułu odsetek od pożyczek na rzecz podatników prowadzących działalność poprzez zagraniczny zakład położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, nie pobierają zryczałtowanego podatku od dokonywanych wypłat. Jest tak pod warunkiem właściwego udokumentowania miejsca siedziby podatnika prowadzącego działalność poprzez zagraniczny zakład położony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Właściwe udokumentowanie oznacza uzyskanie od tego podatnika certyfikatu rezydencji oraz pisemnego oświadczenia, że należności te związane są z działalnością tego zakładu. Oświadczenie to powinno zawierać dane identyfikujące podatnika prowadzącego działalność poprzez zagraniczny zakład położony na terytorium Polski, a w szczególności pełną nazwę, adres i numer identyfikacji podatkowej podatnika oraz adres zagranicznego zakładu podatnika.

Pobór podatku

W dniu dokonania wypłaty należności z tytułu odsetek pożyczkodawcy zagranicznemu płatnicy (czyli osoby prawne i jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz będące przedsiębiorcami osoby fizyczne dokonujące wypłaty) zobowiązani są pobrać zryczałtowany podatek dochodowy (art. 26 ust. 1 updop). Przy właściwym udokumentowaniu miejsca siedziby podatnika certyfikatem rezydencji uzyskanym od podatnika możliwe jest zastosowanie stawki podatku wynikającej z właściwej umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania (lub ewentualnie niepobranie podatku zgodnie z taką umową).

Pobrany przez płatnika podatek podlega przekazaniu w terminie do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu pobrania na rachunek urzędu właściwego w sprawach opodatkowania osób zagranicznych (art. 26 ust. 3 updop). W chwili obecnej jest to II Urząd Skarbowy Warszawa Śródmieście.

Informacja dla podatnika i Urzędu Skarbowego (IFT)

Informację o dokonanych wypłatach i pobranym podatku należy przesłać podatnikom zagranicznym w terminie do końca trzeciego miesiąca roku następującego po roku podatkowym, w którym dokonano wypłat. W przypadku gdy podatnik złoży wniosek o przesłanie tej informacji, wówczas termin wynosi 14 dni od złożenia tego wniosku. Jeśli płatnik zaprzestanie prowadzenia działalności przed upływem terminu na przesłanie tej informacji, to przekazuje ją w terminie do dnia zaprzestania działalności (art. 26 ust. 3c updop). Informację należy równocześnie przesłać Naczelnikowi II US Warszawa Śródmieście także wówczas, gdy płatnik w roku podatkowym sporządzał już i przekazywał informacje na wniosek podatnika.

Drukiem właściwym dla przekazania ww. informacji jest IFT-2/IFT-2R - Informacja o wysokości przychodu (dochodu) uzyskanego przez podatników podatku dochodowego od osób prawnych niemających siedziby lub zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Informację należy przekazać nawet wówczas, gdy z uwagi na postanowienia umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub ustawy podatek nie jest pobierany (art. 26 ust. 3d updop).

WAŻNE!

Informację IFT-2/IFT-2R należy przekazać również wówczas, gdy z uwagi na postanowienia umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania lub ustawy podatek nie jest pobierany.

Deklaracja CIT-10R

Płatnicy są obowiązani również przesłać do właściwego urzędu skarbowego (patrz wyżej) deklaracje o wysokości pobranego zryczałtowanego podatku dochodowego od podatników podatku dochodowego od osób prawnych niemających siedziby lub zarządu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (CIT-10R). Należy to zrobić w terminie do końca pierwszego miesiąca roku następującego po roku podatkowym, w którym powstał obowiązek zapłaty podatku. Należy zwrócić uwagę, iż od początku bieżącego roku deklaracje CIT-10 składane są w systemie rocznym, a nie, jak poprzednio, do 7. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym pobrano podatek.

Jak więc widać z powyższego, obowiązki informacyjne są de facto duplikowane (poprzez IFT-2R oraz niezależnie CIT-10R).

Podsumowując, obowiązki płatnika pdop z tytułu wypłaty odsetek od pożyczki na rzecz podatników zagranicznych można przedstawić następująco:

1. Pobranie zryczałtowanego podatku i wpłata w terminie do 7. dnia miesiąca następnego.

2. Przesłanie IFT-2R podatnikom zagranicznym oraz urzędowi skarbowemu właściwemu w sprawie opodatkowania osób zagranicznych do końca 3. miesiąca roku następnego lub na każdy ich wniosek IFT-2 w ciągu 14 dni (oraz także w tym terminie do US).

3. Złożenie do US deklaracji CIT-10R w terminie do końca 1. miesiąca roku następującego po roku podatkowym.

Różnice pomiędzy PDOF i PDOP

W ustawie o pdof występują pewne różnice w stosunku do uregulowań zawartych w ustawie o pdop. I tak:

l Pobrany przez płatnika podatek podlega przekazaniu w terminie do 20. (a nie 7.) dnia miesiąca następującego po miesiącu pobrania na rachunek urzędu właściwego dla płatnika (art. 42 ust. 1 updof).

l Drukiem właściwym dla przekazania informacji o wysokości przychodu (dochodu) uzyskanego przez osoby fizyczne niemające w Polsce miejsca zamieszkania podatku jest IFT-1/IFT-1R.

Podsumowując, obowiązki płatnika pdof z tytułu wypłaty odsetek od pożyczki na rzecz podatników zagranicznych można przedstawić następująco:

1. Pobranie zryczałtowanego podatku i wpłata w terminie do 20. dnia miesiąca następnego.

2. Przesłanie IFT-1R podatnikom zagranicznym oraz urzędowi skarbowemu właściwemu w sprawie opodatkowania osób zagranicznych do końca lutego roku następnego lub na każdy ich wniosek IFT-1 w ciągu 14 dni (oraz także w tym terminie do US).

3. Złożenie deklaracji rocznej o zryczałtowanym podatku dochodowym PIT-8AR w terminie do końca stycznia roku następującego po roku podatkowym w urzędzie skarbowym właściwym dla płatnika.

Uwaga!

O zastosowaniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych bądź osób prawnych nie decyduje fakt, kto wypłaca takie należności, lecz okoliczność, na rzecz jakiego podmiotu (a konkretnie podatnika jakiego podatku) następuje wypłata. Przykładowo, spółka z o.o. wypłacająca należności z tyt. odsetek osobie fizycznej zobowiązana jest postępować zgodnie z zapisami ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, podczas gdy osoba fizyczna wypłacająca takie należności na rzecz spółki akcyjnej skorzysta z zapisów ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Skutki w VAT

Zgodnie z ustawą o VAT usługi pośrednictwa finansowego sklasyfikowane w sekcji J posiadające oznaczenie PKWiU 65-67, a więc również pożyczki sklasyfikowane pod symbolem PKWiU 65.22.10-00.90 (usługi udzielania pożyczek świadczone poza systemem bankowym) są zwolnione z VAT.

Należy jednak pamiętać:

(...) iż świadczone przez Jednostkę usługi na rzecz podmiotów mających siedzibę na terytorium Wspólnoty, ale w kraju innym niż kraj świadczącego usługę, nie podlegają przepisom ustawy z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług. W takim przypadku zwolnienie z art. 43 ust. 1 pkt 1 ustawy nie znajdzie zatem zastosowania (...)

(postanowienie Dyrektora Izby Skarbowej w Rzeszowie w sprawie interpretacji przepisów prawa podatkowego z 31 października 2006 r., sygn. L.IS.II/2-443/181/06).

Sytuacja taka może więc oznaczać konieczność zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych w Polsce przez pożyczkobiorcę zagranicznego.

Zakwalifikowanie pożyczek do czynności niepodlegających opodatkowaniu VAT bądź do zwolnionych z opodatkowania ma istotne znaczenie dla obliczania po zakończeniu roku proporcji. Jest ona ustalana jako udział rocznego obrotu z tytułu czynności, w związku z którymi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, w całkowitym obrocie uzyskanym z tytułu czynności, w związku z którymi podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego, oraz czynności, w związku z którymi podatnikowi nie przysługuje takie prawo. Oto bowiem w postanowieniu z 14 lipca 2006 r., sygn. 1471/NUR1/443-166/06/IK, Naczelnik Pierwszego Mazowieckiego Urzędu Skarbowego stwierdza, że:

(...) ponieważ udzielanie pożyczek nie jest przedmiotem działalności Spółki, obrót uzyskany z tytułu otrzymania należnych odsetek od pożyczek nie powinien zostać uwzględniony w rozliczeniu VAT naliczonego w oparciu o strukturę sprzedaży zgodnie z art. 90 ust. 6 ustawy o podatku od towarów i usług. (...)

Dyrektor Izby Skarbowej w Rzeszowie w postanowieniu z 7 lutego 2007 r., sygn. IS.II/2-443/183/06, podkreślił znaczenie powtarzalności czynności udzielania pożyczek.

(...) Stwierdzić należy, że zamierzone przez Spółkę czynności udzielania pożyczek noszą cechy powtarzalności. Ewentualna „sporadyczność” tej działalności wynikać może z niesystematycznego osiągania zysków. Okoliczność ta nie przesądza jednakże o „sporadycznym” świadczeniu usług, o których mowa w art. 90 ust. 6 ustawy. Z zaprezentowanego stanu faktycznego wynika, że usługi udzielania pożyczek stanowią uzupełnienie podstawowej działalności Podatnika, w związku z czym obrót z tego tytułu winien być uwzględniony w mianowniku proporcji, o której mowa w art. 90 ust. 3 ustawy. (...)

PRZYKŁAD

Spółka OmegaBas udzieliła w maju 2007 r. spółce Budo-montaż pożyczki w kwocie 180 000 zł. Udzielanie pożyczek nie jest podstawowym ani uzupełniającym celem działalności spółki OmegaBas. Spółka nie ma też takiego rodzaju działalności wpisanego do KRS ani nie planuje udzielania pożyczek w przyszłości. W październiku Budo-montaż spłaci 90 000 zł z otrzymanej pożyczki plus odsetki w kwocie 4500 zł. Spłata drugiej raty przypada według umowy na grudzień 2007 r. Jednak na skutek przejściowych problemów grudniowa kwota 94 500 zł (kwota główna 9000 zł plus odsetki 4500 zł) zostanie zapłacona dopiero w kwietniu 2008 r. Skutki podatkowe umowy w 2007 r. przedstawiają się następująco:

Transakcja podlega pcc, ponieważ OmegaBas jako pożyczkodawca nie jest podatnikiem VAT z tytułu czynności udzielenia pożyczki (jest to bowiem czynność incydentalna).

Budo-montaż

PCC - 3600 zł (2% × 180 000 zł)

PDOP koszty podatkowe:

3600 zł (koszt podatku od czynności cywilnoprawnych),

4500 zł - zapłacone odsetki od pożyczki (pozostałe 4500 zł będą stanowić koszt 2008 r., ponieważ faktycznie zostały zapłacone dopiero w tym roku).

OmegaBas

PDOP przychody:

4500 zł - otrzymane odsetki od udzielonej pożyczki (pozostałe 4500 zł będą stanowić przychód 2008 r.).

l art. 12 ust. 4 pkt 1-2, art. 16 ust. 1 pkt 10, pkt 11, pkt 12, pkt 60, pkt 61, art. 21, art. 25 ust. 3-3d, art. 26a ustawy z 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 54, poz. 654; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 251, poz. 1847

l art. 17 ust. 1 pkt 1, art. 21 ust. 1 pkt 61, art. 23 ust. 1 pkt 8a i pkt 40, art. 30a, art. 41, art. 42 ust. 1 i ust. 1a, art. 45 ust. 1 pkt 1 ustawy z 21 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; ost.zm. Dz.U. z 2007 r., Nr 99, poz. 658

l art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b), art. 2 ust. 4, art. 3, art. 4 ust. 1 pkt 7, art. 6 ust. 1 pkt 7, art. 7 ust. 1 pkt 4 i ust. 5, art. 8 ust. 1 pkt 6, art. 9 pkt 10, art. 10 ust. 1, art. 11 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy z 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych - j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 68, poz. 450

l art. 43 i załącznik nr 4 do ustawy o podatku od towarów i usług - j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 143, poz. 1029

Marcin Gawlik

konsultant podatkowy

 II. Umowy pożyczek w księgach rachunkowych

Pożyczka jako operacja polegająca na udzieleniu przez osobę fizyczną lub instytucję określonej kwoty środków pieniężnych jest dość często występującym zdarzeniem gospodarczym. Ewidencja księgowa zależy od rodzaju pożyczki (czy ze środków ZFŚS, ze środków obrotowych, przeznaczona na podwyższenie kapitału itp.) i od osoby beneficjenta (osoba fizyczna, osoba prawna, podatnik VAT itp.).

Pożyczka udzielana pracownikowi

PRZYKŁAD

Spółka udzieliła w styczniu 2007 r. ze środków obrotowych pożyczki pracownikowi w kwocie 12 000 zł. Ustalono, że pożyczka będzie spłacana przez okres 6 miesięcy. Kwota odsetek od pożyczki za ten okres wyniesie 600 zł. Po 5 miesiącach terminowych spłat pożyczki umorzono pracownikowi ostatnią ratę.

1. Udzielenie pożyczki pracownikowi:

  Wn konto 234 „Inne rozrachunki z pracownikami” 12 000 zł

  Ma konto 131  „Bieżący rachunek bankowy” ew. konto 100 „Kasa” 12 000 zł

2. Odsetki od udzielonej pożyczki (za miesiące styczeń - maj):

  Wn konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” 500 zł

  Ma konto 750  „Przychody finansowe” 500 zł

3. Spłata miesięcznej raty pożyczki wraz z odsetkami (za miesiące styczeń - maj):

  Wn konto 131  „Bieżący rachunek bankowy” 2 100 zł

  Ma konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” 2 100 zł

4. Umorzenie ostatniej raty pożyczki:

  Wn konto 765  „Pozostałe koszty operacyjne” 2 000 zł

  Ma konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” 2 000 zł

5. Podatek dochodowy od osób fizycznych od umorzonej raty pożyczki:

  Wn konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” 380 zł

  Ma konto 226  „Rozrachunki publicznoprawne - rozrachunki z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych” 380 zł

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Pożyczka udzielona pracownikowi na cele mieszkaniowe ze środków ZFŚS

PRZYKŁAD

Spółka w styczniu 2007 r. zawarła z pracownikiem umowę pożyczki mieszkaniowej finansowaną z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych w kwocie 24 000 zł. Ustalone oprocentowanie pożyczki wynosi 3% rocznie. Okres spłaty ustalono na 2 lata. Miesięczne, równe raty spłaty pożyczki (obliczone na podstawie internetowego kalkulatora kredytowego) wynoszą 1031,55 zł. Poniżej pełen harmonogram spłat.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Pracownik dokonywał spłat rat przez 10 miesięcy. W listopadzie 2007 r. na wniosek pracownika umorzono pozostałą do spłaty część pożyczki w kwocie 14 174,48 zł.

1. Udzielenie pracownikowi pożyczki na cele mieszkaniowe:

  Wn konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” - w analityce odpowiednie konto pracownika „Rozrachunki z pracownikiem X z tytułu pożyczki mieszkaniowej” 24 000 zł

  Ma konto 133  „Rachunki bankowe środków pieniężnych wyodrębnionych - rachunek ZFŚS” 24 000 zł

2. Naliczenie odsetek od udzielonej pracownikowi kwoty pożyczki (za okres 10 miesięcy):

  Wn konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” - w analityce odpowiednie konto pracownika „Rozrachunki z pracownikiem X z tytułu pożyczki mieszkaniowej” 489,98 zł

  Ma konto 850  „Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych” 489,98 zł

3. Spłata przez pracownika 10 rat dotyczących pożyczki mieszkaniowej:

  Wn konto 133„Rachunki bankowe środków pieniężnych wyodrębnionych - rachunek ZFŚS” 10 315,50 zł

  Ma konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” - w analityce odpowiednie konto pracownika „Rozrachunki z pracownikiem X z tytułu pożyczki mieszkaniowej” 10 315,50 zł

4. Umorzenie pozostałej części pożyczki:

 Wn konto 850  „Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych” 14 174,48 zł

  Ma konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” - w analityce odpowiednie konto pracownika „Rozrachunki z pracownikiem X z tytułu pożyczki mieszkaniowej” 14 174,48 zł

5. Naliczenie podatku dochodowego od osób fizycznych od umorzonej pożyczki (po zaokrągleniu do pełnych złotych):

  Wn konto 234  „Inne rozrachunki z pracownikami” 2 693,00 zł

  Ma konto 226  „Rozrachunki publicznoprawne - rozrachunki z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych” 2 693,00 zł

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Pożyczka udzielona przez wspólnika (udziałowca) spółce na sfinansowanie bieżącej działalności

PRZYKŁAD

Wspólnik udzielił spółce oprocentowanej (2% w skali roku) pożyczki na sfinansowanie bieżącej działalności. Kwota pożyczki - 10 000 zł.

1. Udzielenie pożyczki - wpływ na rachunek bankowy spółki:

  Wn konto 131  „Bieżący rachunek bankowy” 10 000 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 10 000 zł

2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (10 000 x 0,5%):

  Wn konto 403  „Podatki i opłaty” 50 zł

  Ma konto 229  „Pozostałe rozrachunki publicznoprawne” - w analityce: „Podatek od czynności cywilnoprawnych” 50 zł

3. Naliczone odsetki od pożyczki za pierwszy miesiąc:

  Wn konto 750  „Koszty finansowe” 16,67 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 16,67 zł

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Pożyczka udzielona przez wspólnika (udziałowca) spółce na sfinansowanie zakupu środka trwałego

PRZYKŁAD

Wspólnik udzielił spółce oprocentowanej (2% w skali roku) pożyczki na sfinansowanie zakupu środka trwałego. Kwota pożyczki 10 000 zł.

1. Udzielenie pożyczki - wpływ na rachunek bankowy spółki:

  Wn konto 131  „Bieżący rachunek bankowy” 10 000 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 10 000 zł

2. Podatek od czynności cywilnoprawnych (10 000 × 0,5%):

  Wn konto 403  „Podatki i opłaty” 50 zł

  Ma konto 229  „Pozostałe rozrachunki publicznoprawne” - w analityce: „Podatek od czynności cywilnoprawnych” 50 zł

3. Naliczone odsetki od pożyczki za pierwszy miesiąc:

  Wn konto 080  „Środki trwałe w budowie” 16,67 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 16,67 zł

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Zamiana pożyczki na udziały

PRZYKŁAD

Otrzymana w styczniu 2007 r. pożyczka od udziałowca w wysokości 50 000 zł wraz z należnymi mu odsetkami za 6 miesięcy w wysokości 500 zł została zamieniona (na podstawie uchwały) na udziały. Fakt podwyższenia kapitału zakładowego został zgłoszony do KRS w lipcu 2007 r.

1. Udzielenie pożyczki - wpływ na rachunek bankowy spółki:

  Wn konto 131  „Bieżący rachunek bankowy” 50 000 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 50 000 zł

2. Naliczone odsetki od pożyczki za 6 miesięcy:

  Wn konto 750  „Koszty finansowe” 500 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 500 zł

3. Przeksięgowanie zobowiązania z tytułu pożyczki na zobowiązania z tytułu wkładów na kapitał (w dacie podjęcia uchwały):

  Wn konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu pożyczki” 50 500 zł

  Ma konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu wkładów na kapitał” 50 500 zł

4. Zaksięgowanie podwyższenia kapitału zakładowego (w dacie wpisu do KRS):

  Wn konto 248  „Inne rozrachunki” - w analityce: „Inne rozrachunki ze wspólnikiem z tytułu wkładów na kapitał” 50 500 zł

  Ma konto 800  „Kapitał zakładowy” 50 500 zł

5. Podatek od czynności cywilnoprawnych (50 500 zł × 0,5%):

  Wn konto 403  „Podatki i opłaty” 252,50 zł

  Ma konto 229  „Pozostałe rozrachunki publicznoprawne” - w analityce: „Podatek od czynności cywilnoprawnych” 252,50 zł

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Wykazywanie pożyczek w bilansie

W trakcie roku obrotowego powstanie wierzytelności w formie pożyczki ujmuje się w księgach rachunkowych według wartości nominalnej (art. 28 ust. 11 pkt 2 ustawy o rachunkowości).

Udzielone pożyczki wykazuje się w bilansie (zgodnie z art. 28 ust. 1 pkt 7) w kwocie wymaganej zapłaty (kapitał + należne i wymagające zapłaty odsetki) z zachowaniem zasady ostrożności (tj. po pomniejszeniu o ewentualny odpis aktualizujący).

Udzielone pożyczki jako składniki aktywów wykazuje się w bilansie w pozycjach:

l A.IV.3a „Długoterminowe aktywa finansowe” - udzielone pożyczki. W tej pozycji należy wykazywać nieprzedawnione pożyczki, których termin zapłaty nie przypada w przyszłym roku obrotowym, lecz co najmniej w roku następującym po nim.

l B.III.1a „Inwestycje krótkoterminowe” - udzielone pożyczki. W tej pozycji wykazuje się pożyczki obejmujące całość (lub ratę) pożyczki, która w myśl umowy wymaga zapłaty w następującym po dniu bilansowym roku obrotowym.

l B.II.2c - „Należności krótkoterminowe” - inne. W tej pozycji wykazuje się pożyczki udzielane pracownikom (w tym z ZFŚS).

Otrzymane pożyczki jako składniki pasywów wykazuje się w bilansie w pozycjach:

l B.II.2a „Zobowiązania długoterminowe” - wobec pozostałych jednostek - kredyty i pożyczki. W tej pozycji należy wykazywać nieprzedawnione pożyczki, których termin spłaty nie przypada w przyszłym roku obrotowym, lecz co najmniej w roku następującym po nim.

l B.III.2a „Zobowiązania krótkoterminowe - kredyty i pożyczki. W tej pozycji wykazuje się otrzymane pożyczki obejmujące całość (lub ratę) pożyczki, która w myśl umowy wymaga spłaty w następującym po dniu bilansowym roku obrotowym.

Paweł Muż

ekonomista, księgowy