Wady oświadczenia woli - pozorność

Oświadczenia składane przez osoby dokonującej tego rodzaju czynności (np. w ramach zawierania umowy) nie są zatem przejawem ich rzeczywistej woli a jedynie stworzeniem pozoru, że fikcyjna czynność została dokonana. Prawo cywilne traktuje złożenie oświadczenia dla pozoru, jako jedną z tzw. wad oświadczenia woli i określa skutki, jakie wiążą się ze złożeniem takiego oświadczenia, mające na celu ochronę przed negatywnymi konsekwencjami dokonywania fikcyjnych czynności prawnych.

Autopromocja

Zgodnie z ustawą z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „Kodeks cywilny”) nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Z typowym przypadkiem pozorności skutkującej nieważnością, mamy do czynności w sytuacji, gdy np. strony zawierają formalnie umowę sprzedaży określonej rzeczy (np. samochodu), jednak w sposób ukryty uzgadniają, że sprzedaż w rzeczywistości nie dojdzie do skutku. Osoba która sprzedaje rzecz w sposób fikcyjny, może zmierzać do ukrycia w ten sposób swojego majątku np. przed wierzycielem i uniemożliwić w ten sposób prowadzenie egzekucji komorniczej z fikcyjnie sprzedanego samochodu. Tego rodzaju czynność jest bezwzględnie nieważna, tzn. nie wywołuje żadnych skutków prawnych. W podanym przykładzie, wierzyciel może zatem wykazywać, że do sprzedaży w rzeczywistości nie doszło, celem przeprowadzenia skutecznej egzekucji z pozornie sprzedanego przez dłużnika majątku.

Pozorność innego rodzaju zachodzi w sytuacji, w której określone oświadczenie (np. podpisanie umowy), ma na celu ukrycie innej czynności prawnej. Wówczas ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej innej, ukrytej czynności. Typowym przykładem takiego przypadku pozorności, może być formalne zawarcie nieodpłatnej umowy użyczenia lokalu, celem ukrycia rzeczywiście uzgodnionego między stronami, odpłatnego najmu. Celem takiego działania może być np. chęć uniknięcia opodatkowania dochodów z najmu. Strony mogą bowiem podpisać umowę formalnie nieprzewidującą odpłatności za korzystanie z lokalu, w rzeczywistości jednak czynsz może być uiszczany, bez ujawniania tego faktu. W takim przypadku, pomimo formalnego zawarcia umowy użyczenia, w rzeczywistości może dojść do ważnego zawarcia ukrytej umowy najmu (umowa najmu nie wymaga bowiem zasadniczo szczególnej formy, ważne są zatem także ukryte uzgodnienia ustne). Również zatem np. organy podatkowe, mogą wykazywać rzeczywiste zawarcie ukrytej umowy najmu, pomimo pozornego podpisania umowy użyczenia.

Podsumowując, pozorność jest jedną z wad oświadczenia woli. Z wadą tą mamy do czynienia, gdy strony składają sobie oświadczenia woli dla pozoru, czyli bez zamiaru wywołania skutków prawnych lub z zamiarem wywołania skutku innego, niż miałoby to wynikać z treści pozornej czynności prawnej. W pierwszym przypadku, czynność prawna pozorna jest zawsze z mocy prawa nieważna. W drugim przypadku, czynność wyrażona na zewnątrz (pozorna) nie wywołuje skutków prawnych, jednak czynność ukryta może być ważna i wywoływać skutki prawne wynikające z jej rzeczywistej treści.

Autopromocja

Szkolenie:
Podatki i rachunkowość w budownictwie i deweloperce

Sprawdź

Krzysztof Niepytalski

aplikant radcowski

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź