Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. cudzoziemcowi

 Należy mieć to na względzie, zwłaszcza przy planowaniu sprzedaży udziałów zagranicznemu nabywcy pochodzącemu spoza obszaru Unii Europejskiej, w szczególności, gdy spółka jest posiadaczem bądź wieczystym użytkownikiem nieruchomości.

1. Dopuszczalność zbywania udziałów w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością

Stanisław G. wspólnik „Kameleon” sp. z o.o. ma zamiar sprzedać cześć swoich udziałów osobie trzeciej (spoza grona wspólników). Czy takie postępowanie jest dopuszczalne?

Kodeks spółek handlowych, co do zasady, dopuszcza możliwość zbywania udziałów w spółce z o.o. Dokonanie powyższej transakcji będzie możliwe, o ile umowa spółki nie przewiduje w tym zakresie jakichś ograniczeń.

Dopuszczalność zbycia udziałów

Możliwość zbywania udziałów w spółce z o.o. przewidziana została wprost w art. 180 ustawy - Kodeks spółek handlowych (dalej: ksh). Przepis ten dopuszcza możliwość zbycia zarówno całego udziału, jak i jego części. Do dokonania czynności zbycia udziału (udziałów) ustawa wymaga zachowania formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

2. Ograniczenia w swobodzie zbywania udziałów

W umowie spółki z o.o. „Vigor” zawarto postanowienia, zgodnie z którymi zbycie udziałów przez wspólnika wymaga zgody spółki. Stanisław B., z powodu postępującej choroby, zamierza zbyć wszystkie swoje udziały osobie trzeciej. Czy spółka może się temu sprzeciwić?

Formalnie tak. Nie oznacza to jednak, że Stanisław B. będzie miał zamkniętą drogę do sprzedaży swoich udziałów.

Wymogi formalne dla zbycia udziałów

W przypadku, gdy umowa spółki warunkuje możliwość zbycia udziału (udziałów) od uzyskania zgody spółki, dokonanie transakcji sprzedaży udziałów bez tej zgody spowoduje bezskuteczność czynności prawnej. Stosownie do rozwiązania przyjętego w art. 182 § 3 ksh (zd. pierwsze), wymaganej zgody udziela zarząd (chyba że umowa spółki scedowała ten obowiązek np. na radę nadzorczą). Zgoda powinna zostać udzielona w formie pisemnej.

Zarząd spółki nie jest zobligowany prośbą wspólnika, co oznacza, że może odmówić zgody na sprzedaż przez niego udziałów. Odmowa nie stawia jednak wspólnika w sytuacji bez wyjścia. W takim przypadku wspólnik może bowiem - gdy wykaże, że istnieją ważne powody (np. że jest poważnie chory albo wyjeżdża na dłużej za granicę) - wystąpić z wnioskiem do sądu rejestrowego o wyrażenie przez niego zgody na sprzedaż jego udziałów. Jeżeli sąd przychyli się do wniosku wspólnika i zezwoli na sprzedaż udziałów, do przeprowadzenia transakcji nie będzie już konieczna zgoda zarządu spółki.

2.1. Możliwość nabywania udziałów w krajowych spółkach z o.o. przez cudzoziemców

Mikołaj T. jeden z trzech wspólników spółki „Stokrotka” sp. z o.o. zamierza sprzedać część swoich udziałów w spółce obywatelowi Niemiec Hermanowi W. Czy taką możliwość dopuszczają obowiązujące w Polsce przepisy prawa?

Tak. Możliwość nabywania przez cudzoziemców udziałów w krajowych spółkach z o.o. dopuszcza generalnie art. 13 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej.

W odniesieniu do cudzoziemców z państw Wspólnoty Europejskiej oraz Europejskiego Obszaru Gospodarczego przepis art. 13 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w ust. 1 wprowadza generalną zasadę swobody podejmowania i wykonywania działalności gospodarczej na terenie RP na takich samych zasadach jak obywatele polscy. Przyjęcie takiego rozwiązania oznacza, że cudzoziemcy ci mogą nie tylko zakładać na terenie RP własne firmy, ale mogą również przystępować do już działających krajowych spółek handlowych (zarówno osobowych, jak i kapitałowych), a co za tym idzie - skutecznie nabywać udziały w spółkach z o.o.

Możliwość nabywania udziałów i akcji rodzimych spółek kapitałowych ustawa o swobodzie działalności gospodarczej przewiduje również dla cudzoziemców spoza Unii Europejskiej i Europejskiego Obszaru Gospodarczego (art. 13 ust. 3 tej ustawy).

Definicja cudzoziemca

W rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (której regulacje w istotny sposób wiążą się z omawianą materią, o czym będzie mowa dalej), za cudzoziemca uważa się:

1) osobę fizyczną nieposiadająca obywatelstwa polskiego, przy czym osoba fizyczna, która obok obywatelstwa polskiego posiada także obywatelstwo innego państwa, np. francuskie, nie jest cudzoziemcem w rozumieniu przepisów ww. ustawy.

2) osobę prawną mającą siedzibę za granicą,

3) nieposiadającą osobowości prawnej spółkę osób wymienionych w pkt 1 lub 2, mającą siedzibę za granicą, utworzoną zgodnie z ustawodawstwem państw obcych,

4) osobę prawną i spółkę handlową nieposiadającą osobowości prawnej (np. spółka jawna albo komandytowa) mającą siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowaną bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w pkt 1, 2 i 3.

 

Spółka kontrolowana

W przypadku spółki handlowej (a więc także spółki z o.o.) za kontrolowaną, w rozumieniu przepisów ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, uważa się spółkę, w której cudzoziemiec lub cudzoziemcy dysponują bezpośrednio lub pośrednio powyżej 50% głosów na zgromadzeniu wspólników lub na walnym zgromadzeniu, także jako zastawnik, użytkownik lub na podstawie porozumień z innymi osobami, albo mają pozycję dominującą w rozumieniu przepisów art. 4 § 1 pkt 4 lit. b lub c, lub e ustawy - Kodeks spółek handlowych.

Stosownie do postanowienia art. 4 § 1 pkt 4 lit. b lub c, lub e ustawy, Kodeks spółek handlowych spółkę handlową uznaje się za dominującą w przypadku, gdy:

• jest uprawniona do powoływania lub odwoływania większości członków zarządu lub rady nadzorczej innej spółki kapitałowej (spółki zależnej) albo spółdzielni (spółdzielni zależnej), także na podstawie porozumień z innymi osobami, bądź

• dysponuje bezpośrednio lub pośrednio większością głosów w spółce osobowej (np. spółce jawnej) zależnej albo na walnym zgromadzeniu spółdzielni zależnej, także na podstawie porozumień z innymi osobami.

2.2. Ograniczenia w nabywaniu udziałów przez cudzoziemców

Spółka z o.o. „Kwadrat” z siedzibą w Szczecinie, produkująca akcesoria wędkarskie, jest właścicielem dużej nieruchomości gruntowej (5 h) położonej niedaleko Świnoujścia, gdzie znajdują się jej główne magazyny. Spółka zamierza pozyskać nowy kapitał i wkroczyć ze swoimi produktami na rynek Ameryki Północnej. W tym celu rozważa możliwość zbycia 60% swoich udziałów amerykańskiej firmie „Victor”. Czy planowana transakcja będzie mogiła zostać swobodnie przeprowadzona przez strony?

Niestety nie. W tej sytuacji warunkiem skutecznego nabycia udziałów spółki „Kwadrat” przez amerykańską firmę będzie konieczność uzyskania stosownego zezwolenia.

W celu zapobiegania obchodzeniu przepisów ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, co mogłoby mieć miejsce w przypadku zakupu przez cudzoziemca udziałów w krajowej spółce z o.o. będącej właścicielem bądź wieczystym użytkownikiem nieruchomości, ustawodawca wprowadził do tej ustawy zapisy, które mają zapobiegać tego rodzaju sytuacjom.

Zgodnie z art. 3e ust. 1 ww. ustawy, nabycie lub objęcie przez cudzoziemca udziałów lub akcji w spółce handlowej z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także każda inna czynność prawna dotycząca udziałów lub akcji wymaga zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli w ich wyniku spółka będąca właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej stanie się spółką kontrolowaną w rozumieniu przepisów ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (definicja spółki kontrolowanej została już wyżej przytoczona).

Nabycie udziałów w spółce kontrolowanej

Podobnego zezwolenia wymagać będzie także nabycie lub objęcie przez cudzoziemca udziałów lub akcji w rodzimej spółce handlowej, będącej właścicielem lub wieczystym użytkownikiem nieruchomości na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli spółka ta jest spółką kontrolowaną, a udziały lub akcje nabywa lub obejmuje cudzoziemiec niebędący (dotychczasowym) udziałowcem lub akcjonariuszem spółki (zob. art. 3e ust. 2 ww. ustawy).

WAŻNE

Wymóg uzyskiwania zezwoleń nie dotyczy, co do zasady, cudzoziemców z Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy obywatel państwa unijnego zamierza np. nabyć udziały w krajowej spółce z o.o., która jest właścicielem nieruchomości rolnych bądź leśnych. W takim przypadku cudzoziemiec będzie musiał wystąpić do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych o wydanie stosownego zezwolenia. Powyższe zastrzeżenie obowiązywać będzie przez okres 12 lat od dnia przystąpienia Rzeczypospolitej Polskiej do Unii Europejskiej (tj. do roku 2016).

Jak wynika z powyższego, amerykański kontrahent zainteresowany zakupem udziałów spółki „Kwadrat” będzie musiał - chcąc je skutecznie nabyć - złożyć stosowny wniosek skierowany do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji celem uzyskania zezwolenia na zakup wspomnianych udziałów. Nabycie przez firmę „Victor” 60% udziałów krajowej spółki z o.o. uczyni z niej bowiem spółkę kontrolowaną w rozumieniu przepisów ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, co w połączeniu z faktem posiadania przez spółkę nieruchomości sprawia, iż w tym przypadku nabycie udziałów podlegać będzie stosownym ograniczeniom. Ponadto należy pamiętać, że amerykańskiego kontrahenta, jako cudzoziemca spoza UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nie obejmuje zasada swobody podejmowania i prowadzenia działalności na terenie RP (w tym także nabywania nieruchomości).

 

Wniosek o wydanie zezwolenia na zakup udziałów

Wniosek o wydanie zezwolenia na zakup udziałów krajowej spółki z o.o., będącej właścicielem bądź użytkownikiem wieczystym nieruchomości, powinien określać w szczególności (zob. art. 1a ust. 3 i art. 3e ust. 5 ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców):

• oznaczenie wnioskodawcy i jego statusu prawnego,

• oznaczenie spółki, której udziały są nabywane,

• sposób (formę prawną) nabycia udziałów,

• określenie nieruchomości stanowiących własność bądź będących w użytkowaniu wieczystym spółki, która stanie się spółką kontrolowaną w wyniku nabycia jej udziałów przez cudzoziemców.

Należy jednocześnie pamiętać, że nawet poprawne wypełnienie, tj. zamieszczenie we wniosku wymaganych informacji, nie musi oznaczać, że zezwolenie zostanie automatycznie wydane. Wniosek może bowiem zostać rozpatrzony negatywnie, np. jeżeli organ administracyjny uzna, że nabycie większościowego pakietu udziałów w rodzimej spółce z o.o., a co za tym idzie, nabycie należących do niej nieruchomości przez cudzoziemca, mogłoby stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego.

PRZYKŁAD

Spółka z o.o. „Feniks” jest właścicielem kilku scalonych ze sobą nieruchomości położonych w pasie przygranicznym we wschodniej Polsce. Większościowym udziałowcem spółki jest niemiecka firma „Awast”. Wspólnicy spółki „Feniks” uzyskali korzystną ofertę dotyczącą zbycia części udziałów białoruskiemu kontrahentowi. Z uwagi na to, że firma „Feniks” jest spółką kontrolowaną w rozumieniu polskich przepisów prawa i jest właścicielem znacznej powierzchniowo nieruchomości - białoruski kontrahent zmuszony był wystąpić do MSWiA z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na nabycie jej udziałów. Wniosek został jednak rozpatrzony negatywnie, w związku ze sprzeciwem wniesionym przez Ministra Obrony Narodowej, który uznał, że z uwagi na strategiczne (pas przygraniczny) położenie nieruchomości będącej w posiadaniu spółki, objęcie jej udziałów przez białoruskiego kontrahenta mogłoby spowodować zagrożenie dla bezpieczeństwa i obronności kraju.

2.3. Kontrola nabywania udziałów przez cudzoziemców

Józef S. wspólnik większościowy spółki „Robal” sp. z o.o. zawarł umowę sprzedaży wszystkich swoich udziałów z obywatelem Gwatemali Ernestem H. Spółka jest posiadaczem gruntów rolnych położonych w województwie podkarpackim. Ernest H. podpisując umowę nabycia udziałów nie posiadał stosownego zezwolenia wydanego przez MSWiA. Czy w takim przypadku umowa nabierze mocy prawnej?

Nie. Transakcja będzie bowiem naruszała postanowienia ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.

Forma pisemna dla umowy zbycia udziałów

Jak już zostało wskazane, dla swej skuteczności, umowa zbycia udziałów w spółce z o.o. wymaga formy pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Można zatem przyjąć, że poświadczenie podpisów przez notariusza na wskazanej umowie stanowi niejako pierwszy próg kontroli skuteczności zbycia udziałów. Jeżeli bowiem notariusz stwierdzi, że cudzoziemiec - nabywca udziałów nie dysponuje wymaganym zezwoleniem, powinien odmówić dokonania czynności notarialnej (zob. art. 81 ustawy - Prawo o notariacie). Tym samym umowa nie uzyska wymaganej prawem formy i nie stanie się skuteczna. W przypadku jednak, gdyby doszło do przeoczenia ze strony notariusza i podpisy na umowie, mimo braku formalnego zezwolenia, zostałyby przez niego poświadczone, istnieje jeszcze etap kontroli sądowej. Innymi słowy, w razie złożenia do sądu rejestrowego wniosku o ujawnienie w KRS nowego wspólnika (cudzoziemca), sąd przesyła do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odpis postanowienia o wpisie. W przypadku, gdy organ administracyjny stwierdzi, iż do nabycia udziałów przez cudzoziemca doszło z naruszeniem przepisowo prawa, może z urzędu wszcząć postępowanie o stwierdzenie nieważności zawartej przez strony umowy sprzedaży udziałów.

PODSTAWY PRAWNE

• ustawa z 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.),

• ustawa z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.)

• ustawa z 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (tekst jednolity Dz.U. z 2004 r. Nr 167, poz. 1758 ze zm.)

• ustawa z 14 lutego 1991 r. - Prawo o notariacie (Dz.U. Nr 22, poz. 91 ze zm.)

• rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249)