Jakie są konsekwencje prawne śmierci wspólnika w spółce cywilnej

RADA

W zależności od tego, czy przyjmą Państwo spadek wprost, czy z dobrodziejstwem inwentarza, będą Państwo ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem lub tylko do wysokości wartości spadku. Od 1 stycznia 2007 r. spadki i darowizny przekazywane w ramach najbliższej rodziny (tzn. małżonka, rodziców, dziadków, dzieci, wnuków, pasierbów, ojczyma, macochy i rodzeństwa) są zwolnione od podatku w całości. Jedyny podatek, jaki ewentualnie będą Państwo zmuszeni uiścić, to VAT. Szczegóły - w uzasadnieniu.

UZASADNIENIE

Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Ponieważ małżonka nie zostawiła testamentu, konieczne jest przeprowadzenie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. W tym celu należy złożyć wniosek do sądu. Sądem właściwym jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania zmarłej. Od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku pobierana jest stała opłata sądowa w wysokości 50 zł.

W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci oraz małżonek. Dziedziczą Państwo w równych częściach (3 x 1/3). Część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Odpowiedzialność za długi spadkowe do chwili przyjęcia spadku

Do chwili przyjęcia spadku ponoszą Państwo odpowiedzialność za długi spadkowe (zobacz słownik) tylko ze spadku. Oznacza to, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. A zatem do czasu przyjęcia spadku egzekucja na zaspokojenie długu spadku dopuszczalna jest tylko ze spadku.

Forma przyjęcia spadku

W opisanej sytuacji mogą Państwo przyjąć spadek wprost (przyjęcie proste), bądź z dobrodziejstwem inwentarza (zobacz słownik).Trzecią opcją jest odrzucenie spadku, ale to zapewne w Państwa przypadku nie wchodzi w rachubę. Wyboru formy przyjęcia spadku powinni Państwo dokonać w oparciu o swoją znajomość stanu majątku zmarłej.

W celu przyjęcia spadku powinni Państwo złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku w ciągu sześciu miesięcy od dnia śmierci małżonki. Brak takiego oświadczenia w powyższym terminie jest jednoznaczne z prostym przyjęciem spadku.

Od chwili przyjęcia spadku będą Państwo, niezależnie od treści oświadczenia o przyjęciu spadku (przyjęcie proste lub z dobrodziejstwem inwentarza), ponosić odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swego majątku, zatem nie tylko ze spadku, ale i z majątku własnego. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Od tej zasady istnieje wyjątek: odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń nie sięga nigdy ponad wartość stanu czynnego spadku. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (zobacz słownik). Innymi słowy - w najgorszym przypadku długi pochłoną równowartość majątku spadkowego.

Do chwili działu spadku (zobacz słownik) ponoszą Państwo solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.

Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów. Z chwilą dokonania działu spadku ustają związki współspadkobierców z tytułu wspólności majątku spadkowego i przestaje istnieć uzasadnienie dla solidarnej odpowiedzialności za długi spadkowe (zobacz słownik). Zobowiązania podzielne należy dzielić pomiędzy współspadkobierców w stosunku do wielkości przypadających im udziałów spadkowych. Jeżeli jednak świadczenie należne wierzycielowi spadkowemu jest niepodzielne, współspadkobiercy, także po dziale spadku, będą odpowiadać tak, jak dłużnicy solidarni.

Dziedziczenie majątku spółki cywilnej

Jeżeli Państwa spółka cywilna była dwuosobowa, to wraz ze śmiercią małżonka przestała po prostu istnieć. Ogromną rolę odgrywają tu zapisy umowy spółki, które mogą przewidywać wejście spadkobierców na miejsce zmarłego wspólnika. W umowie spółki cywilnej można zastrzec, iż spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W takim przypadku spółka nie ulega rozwiązaniu lecz kontynuuje swoją działalność posługując się nadanym jej wcześniej numerem NIP. Spółka jest zobowiązana złożyć jedynie aktualizację NIP-D oraz aktualizację NIP-2.

Prawa i obowiązki wspólnika spółki cywilnej przechodzą na jego spadkobierców (testamentowych lub ustawowych) tylko wtedy, gdy możliwość taka została przewidziana w umowie spółki. Powinni oni wówczas wskazać spółce jedną osobę (niekoniecznie musi to być któryś ze spadkobierców), która wykonywałaby ich prawa. Do tego czasu pozostali wspólnicy mogą sami podejmować wszelkie czynności w zakresie prowadzenia spraw spółki.

Istnieje też możliwość braku zastrzeżenia w umowie spółki, że spadkobiercy wspólnika wejdą do spółki na jego miejsce. W takim przypadku pozostali wspólnicy powinni rozliczyć się ze spadkobiercami legitymującymi się prawomocnym postanowieniem sądu o stwierdzeniu nabycia spadku na zasadach takich jak w przypadku rozliczenia z występującym wspólnikiem.

Gdy spadkobiercy małżonka nie wstępują w jego prawa w spółce, dotychczasowa spółka dwuosobowa ulega rozwiązaniu. Z majątku pozostałego po zapłaceniu długów spółki należy zwrócić wspólnikom ich wkłady, stosując odpowiednie przepisy o zwrocie wkładów w razie wystąpienia wspólnika. Pozostałą nadwyżkę wspólnego majątku należy podzielić między wspólników (i ich spadkobierców) w takim stosunku, w jakim uczestniczyli w zyskach spółki. Zatem gdy ustanie członkostwa nastąpiło na skutek śmierci wspólnika, wartość wkładu i udział w zysku przechodzi w drodze dziedziczenia (ustawowego lub testamentowego) na jego spadkobierców, chyba że w umowie spółki zastrzeżono, iż wstępują oni na miejsce zmarłego.

Skutki w VAT

W przypadku likwidacji spółki cywilnej zachodzi konieczność naliczenia VAT od wszystkich towarów, które po nabyciu nie zostały odsprzedane i w stosunku do których przysługiwało podatnikowi prawo obniżenia podatku należnego o podatek naliczony. Dotyczy to nie tylko towarów, które stanowią tzw. środki obrotowe, lecz także towarów zaliczonych przez podatnika do środków trwałych. W takim przypadku mają Państwo obowiązek sporządzić spis z natury towarów ma dzień rozwiązania spółki lub dzień zaprzestania wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu. W spółce dwuosobowej dniem rozwiązania spółki będzie dzień śmierci jednego ze wspólników, z założeniem, że spadkobiercy nie wstąpili do spółki w miejsce zmarłego wspólnika.

Sam zwrot wkładu jest nieopodatkowany VAT, jednak do dochodu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w spółce podatnik powinien zaliczyć różnicę między spłatą a wartością księgową środków trwałych. Kwota ta powinna zostać następnie opodatkowana podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

Podatek od spadków i darowizn

Od 1 stycznia 2007 r. spadki i darowizny przekazywane w ramach najbliższej rodziny (tzn. małżonka, rodziców, dziadków, dzieci, wnuków, pasierbów, ojczyma, macochy i rodzeństwa) są zwolnione od podatku w całości. Darowizny i spadki przekraczające 9637 zł (od jednej osoby w ciągu pięciu lat) mają Państwo obowiązek w terminie miesiąca zgłosić właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego, czyli naczelnikowi urzędu, w którym rozlicza się spadkobierca. Przy spadku termin na zawiadomienie naczelnika należy liczyć od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.

SŁOWNICZEK

dział spadku - określenie wartości majątku wchodzącego w skład spadku oraz jego podział pomiędzy poszczególnych spadkobierców

przyjęcie proste spadku - przyjęcie spadku bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe

przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe

stan czynny spadku - wartość należących do majątku spadkowego aktywów

solidarna odpowiedzialność za długi spadkowe - jeżeli roszczenie spłaty długów kierowane jest do jednego ze spadkobierców, a wartość długów jest równa lub niższa od wartości udziału przypadającego temu spadkobiercy, ma on obowiązek spełnić całe świadczenie; następnie może on realizować przysługujące mu roszczenie do współspadkobierców

• art. 196, art. 380 § 1, art. 872, 875, 922, 924, 925, 926, 931, art. 1030 zd. 2, art. 1031 § 1 i 2, art. 1034 § 1 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 82 poz. 557

• art. 4 a) ustawy z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn - j.t. Dz.U. z 2004 Nr 142, poz. 1514; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 222, poz. 1629

• art. 14 ust. 1 i 5 ustawy z 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług - Dz.U. Nr 54, poz. 535; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 74, poz. 444

Emilia Bartkowiak

aplikant radcowski