Ulga na dziecko a niewywiązywanie się z obowiązku alimentacyjnego

Ministerstwo Finansów udzieliło wyjaśnień w sprawie korzystania z ulgi na dziecko przez rodziców, którzy nie wywiązują się z obowiązku alimentacyjnego.

Zapytanie do resortu finansów w tej sprawie skierował poseł Marcin Kierwiński (interpelacja nr 3118). Zwrócił on uwagę, że osoby samotnie wychowujące dzieci mają problem dotyczący korzystania z ulgi na dziecko przez rodziców, którzy nie wywiązują się w obowiązku alimentacyjnego. W związku z tym poprosił o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania:

1) Czy prawdą jest, że rodzic, który nie zajmuje się dzieckiem i nie wywiązuje się z obowiązku alimentacyjnego, rozliczając PIT, może skorzystać z ulgi na dziecko? Jeśli tak, uprzejmie proszę o wskazanie podstawy prawnej, która umożliwia takiej osobie skorzystanie z ulgi na dziecko. Dlaczego jest to możliwe? Jakie jest zdanie ministra finansów na temat tego rozwiązania?

2) Czy rodzic, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem, ma możliwość odliczenia ulgi na dziecko w 100 procentach? Jakie działania powinien podjąć taki rodzic? Czy istnieją jakieś przepisy chroniące takich rodziców?

3) Czy Ministerstwo Finansów dysponuje statystykami dotyczącymi tego, ilu rodziców, którzy nie wywiązują się w obowiązku alimentacyjnego, korzysta z ulgi na dziecko?

4) Czy minister finansów zamierza podjąć w najbliższym czasie inicjatywę w celu ograniczenia tego zjawiska?

Odpowiadając na te pytania Ministerstwo Finansów wskazało, że warunki korzystania z ulgi na dzieci reguluje ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych (zwanej dalej „ustawą PIT”). Zgodnie z art. 27f ust. 1 ustawy PIT, od podatku dochodowego obliczonego zgodnie z art. 27, pomniejszonego o kwotę składki, o której mowa w art. 27b, podatnik ma prawo odliczyć kwotę obliczoną zgodnie z ust. 2 na każde małoletnie dziecko, w stosunku do którego w roku podatkowym:

1. wykonywał władzę rodzicielską;
2. pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało;
3. sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą.

Ulga przysługuje za każdy miesiąc wykonywania władzy rodzicielskiej, pełnienia funkcji opiekuna prawnego, bądź sprawowania opieki poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej, a jej wysokość jest uzależniona od liczby dzieci (art. 27f ust. 2 ustawy PIT). Odliczenie dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę tę mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej (art. 27f ust. 4 ustawy PIT).

Jak wyjaśnia MF, ustawa PIT nie definiuje pojęcia „władzy rodzicielskiej”, które zostało unormowane w ustawie Kodeks rodzinny i opiekuńczy (zwany dalej „prawem rodzinnym”). Zgodnie z art. 93 § 1 prawa rodzinnego, władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, a stosownie do art. 97 § 1 tej ustawy, jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. W rozumieniu przepisów prawa rodzinnego władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowywania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 prawa rodzinnego.).

W kontekście ulgi na dzieci, nie samo posiadanie władzy rodzicielskiej wobec dziecka, ale faktyczne jej wykonywanie przez rodziców jest okolicznością, która umożliwia im odliczenie ulgi na dzieci w granicach limitu przysługującego łącznie obojgu rodzicom. Co istotne zakres wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców dziecka nie jest regulowany w przepisach ustawy PIT, przez co korzystanie z ulgi na dzieci nie musi wynikać z proporcji spoczywających na rodzicach obowiązków.

Ministerstwo Finansów opracowało broszurę dotyczącą ulgi, w której zawarto następujące informacje dotyczące władzy rodzicielskiej:

- ulga przysługuje rodzicom wykonującym władzę rodzicielską, opiekunom prawnym, jeżeli dziecko z nimi zamieszkuje oraz rodzicom zastępczym. Oczywiste jest zatem, że z ulgi nie mogą korzystać rodzice pozbawieni władzy rodzicielskiej oraz opiekunowie prawni, w przypadku gdy dziecko z nimi nie zamieszkuje.

- ponadto podstawowym warunkiem, do zastosowania tej ulgi jest wykonywanie przez rodzica władzy rodzicielskiej nad małoletnim dzieckiem. Polega to na sprawowaniu faktycznej pieczy nad dzieckiem i jego majątkiem oraz wychowywaniu dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw.

Oznacza to, że samo posiadanie władzy rodzicielskiej (bez jej faktycznego wykonywania), podobnie jak utrzymywanie sporadycznych kontaktów z dzieckiem, czy wypełnianie obowiązku alimentacyjnego, nie wystarcza do zastosowania przedmiotowego odliczenia.

Kwestia wykonywania władzy rodzicielskiej, jak podkreśla resort finansów, wielokrotnie była poruszana w orzecznictwie sądów administracyjnych rozpatrujących sporne sprawy pomiędzy podatnikami, a organami podatkowymi w kontekście stosowania ulgi na dzieci. Przykładowo, w wyroku z dnia 9 października 2019 r., sygn. akt I SA/Go 533/19 (orzeczenie prawomocne), Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim stwierdził: „prawidłowa wykładnia przepisu art. 27f ust. 1 pkt 1 u.p.d.o.f. powinna uwzględniać nie tylko jego znaczenie językowe, ale również cel ulgi prorodzinnej, którym jest pomoc rodzicom w związku z ciążącymi na nich obowiązkami w zakresie wychowywania dzieci i łożenia na ich utrzymanie. Zatem dla nabycia prawa do odliczenia ulgi prorodzinnej niezbędne jest zarówno posiadanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, jak również rzeczywiste uczestnictwo rodzica w realizacji wskazanych wyżej powinności względem dziecka. Należy więc rozróżnić treść władzy rodzicielskiej od jej wykonywania, bowiem samo jej posiadanie nie oznacza jej wykonywania. W celu nabycia prawa do odliczenia tej ulgi nie wystarczy zatem samo wykazanie przez podatnika, że jest rodzicem posiadającym władzę rodzicielską. Konieczne jest jej wykonywanie, w szczególności wychowywanie przez podatnika swego dziecka, sprawowanie pieczy nad nim i jego majątkiem. Wykonywanie władzy rodzicielskiej oznacza też osobiste zajmowanie się sprawami dziecka, czyli podejmowanie przez rodzica (rodziców) obowiązków w zakresie zaspokojenia potrzeb fizycznych i duchowych (mieszkania, wyżywienia, zdrowia, bezpieczeństwa, edukacji, wychowania, wypoczynku, zaspokajanie potrzeb kulturalnych, sportowych, religijnych itp.).”

Na wykonywanie władzy rodzicielskiej składa się więc wiele elementów, które w różnym stopniu muszą być spełnione, a zapewnienie dziecku środków utrzymania jest tylko jednym z nich.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, „o wykonywaniu władzy rodzicielskiej nie świadczy tylko sam fakt jej posiadania, czy spełniania obowiązku alimentacyjnego ani sporadyczne kontakty z dzieckiem” (uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 1968 r., III CZP 70/66, OSNCP 1968 Nr 5, poz. 77 uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 września 1983 r., III CZP 46/83, OSNCP 1984 Nr 4, poz. 4).

Sąd Najwyższy w konkretny sposób wskazał, że wykonywanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem obejmuje znacznie więcej starań rodziców niż tylko sporadyczne spotkania z dzieckiem czy płacenie alimentów. Wykonywanie władzy rodzicielskiej należy zatem odnieść do konkretnych okoliczności faktycznych, w oparciu o zachowania i konkretną aktywność rodziców wobec dziecka.

Odnosząc się do wątpliwości zawartej w interpelacji, Ministerstwo Finansów uznało, że rodzicom, którzy „nie zajmują się dzieckiem i nie wykonują obowiązku alimentacyjnego”, co należy rozumieć jako niewykonywanie władzy rodzicielskiej, ulga na dzieci nie przysługuje.

Polecamy: PIT 2020. Komentarz

Dodatkowo, organy podatkowe są uprawnione do weryfikacji zeznań podatkowych składanych przez podatników, w tym w zakresie odliczanych ulg. Wobec braku porozumienia między rodzicami w zakresie korzystania z ulgi na dzieci, dochodzi do przypadków, gdy wspólny limit odliczenia zostaje przekroczony. Organy podatkowe w ramach swoich kompetencji prowadzą postępowania dowodowe, zmierzające do ustalenia stanu faktycznego.

Jeśli wynik tego postępowania wskaże, że jedno z rodziców, które skorzystało z ulgi, nie wykonywało władzy rodzicielskiej, to organ podatkowy w decyzji określi temu podatnikowi wysokość podatku należnego bez omawianego odliczenia. W takim przypadku drugiemu rodzicowi przysługuje odliczenie w pełnej wysokości, o ile spełnia pozostałe warunki ustawowe.

Przez wiele lat obowiązywania ulgi na dzieci jej regulacje ulegały modyfikacjom. Obecne brzmienie w większym stopniu pozwala podatnikom na porozumienie w kwestii ustalenia ich prawa do ulgi i proporcji jej podziału, w ramach łącznego limitu odliczenia. To rodzice dziecka mają bowiem najszerszą wiedzę na ten temat. Niemniej jednak w kwestiach spornych organy podatkowe dokonują rozstrzygnięć administracyjnych, aby zapewnić stosowanie tej regulacji zgodnie z jej celem.

Obecnie, jak podkreśla MF, nie są prowadzone prace zmierzające do zmiany warunków korzystania z omawianej ulgi. Obowiązujące przepisy są bowiem tak sformułowane, aby z odliczenia korzystali wyłącznie podatnicy faktycznie wykonujący swoje rodzicielskie obowiązki.

Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Podatki i prawo gospodarcze. Pakiet 5 ebooków

Chcesz dowiedzieć się więcej, sięgnij po nasze publikacje

KOMPLET: VAT zmiany od 1 lipca 2021 + JPK_VAT + VAT w e-commerce

Tylko teraz

99,00 zł

119,70 zł

Przejdź do sklepu