Odzyskanie i sprzedaż nieruchomości odebranych na podstawie dekretów – skutki w PIT

W niniejszym artykule staram się omówić podstawowe konsekwencje podatkowe na gruncie PIT związane z odzyskaniem takich nieruchomości lub otrzymaniem za nie odszkodowań.

Autopromocja

Odzyskanie wywłaszczonej nieruchomości

Zwrot zabranej uprzednio nieruchomości może budzić wątpliwości, co do swoich skutków podatkowych na gruncie ustawy o PIT. Można argumentować, że skoro dana osoba otrzymuje coś (nieruchomość) nie będąc zobowiązanym do zapłaty za nią, to po jej stronie powstaje przychód. Zgodnie bowiem z art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o PIT, przychodami podatnika jest m.in. wartość rzeczy i praw otrzymanych nieodpłatnie.

Autopromocja

Konferencja: Podatki 2025
przegląd zmian i nowelizacja przepisów w 2025 roku

Sprawdź

Takie stanowisko, zdaniem autora, należy uznać za nieprawidłowe. Brak jest bowiem podstaw do przyjmowania, iż zwrot zabranej nieruchomości skutkuje jej nabyciem (w tym nabyciem nieodpłatnym).

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Dla zrozumienia konsekwencji odzyskania nieruchomości wywłaszczonej na podstawie dekretu, kluczowe znaczenia ma założenie, iż formalne odzyskanie zabranego mienia nie wiąże się z jego nabyciem. Taką sytuację należy utożsamiać jedynie z przywróceniem niesłusznie zabranego prawa własności, czyli instytucją tzw. „restytucji”.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Powyższa teza jest akceptowana w praktyce organów podatkowych i sądów administracyjnych. Wyraz temu poglądowi dano m.in. w Uchwale Składu Siedmiu Sędziów NSA z 17 grudnia 1996 r. (sygn. FPS 7/96) gdzie wskazano, że: „Przywracając stan prawny, który istniał przed wydaniem decyzji o wywłaszczeniu, decyzja o zwrocie nieruchomości pełni funkcję restytucyjną, czyli jest aktem prawnym, który wywiera bezpośrednio skutki w sferze prawa cywilnego […]. Decyzja o zwrocie powoduje przejście prawa własności na dotychczasowego właściciela, jednakże nie kreuje tego prawa; przywraca tylko wcześniej panujące stosunki prawnorzeczowe. […] Zwrot nieruchomości następuje […] na podstawie decyzji administracyjnej, która przywraca /restytuuje/ stronę podmiotową stosunku prawnorzeczowego odnośnie do wywłaszczonej nieruchomości do stanu sprzed wywłaszczenia. Nie stanowi więc "nabycia" nieruchomości […]”.

Podobny pogląd prezentowany jest także przez sądy powszechne, np. w uchwale Sądu Najwyższego z 25 stycznia 1996 r. (sygn. III AZP 31/95), jak również przez organy podatkowe np. Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji z 19 maja 2015 r. (sygn. IBPBII/1/4515-32/15/AŻ).

Podsumowując powyższe, skoro decyzja o zwrocie nieruchomości ma charakter restytucyjny (tj. nie kreuje prawa własności, lecz jedynie je przywraca) to brak jest podstaw do przyjęcia, iż w związku z otrzymaniem zabranego mienia dochodzi do jego (powtórnego) nabycia. W konsekwencji, otrzymanie zwrotu nie będzie skutkować powstaniem przychodu opodatkowanego PIT.

Sprzedaż odzyskanej nieruchomości

Choć samo odzyskanie zabranej nieruchomości jest neutralne na gruncie PIT, to nie powinno budzić wątpliwości, że jej późniejsza sprzedaż będzie zdarzeniem które, co do zasady, może skutkować powstaniem podlegającego opodatkowaniu przychodu.

Stosownie do art. 10 ust. 1 pkt 8) ustawy o PIT, źródłem przychodu jest m.in. odpłatne zbycie nieruchomości, jeżeli nie następuje w ramach działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie.

Z przepisu wynika, że sprzedaż nieruchomości – o ile nie następuje w ramach prowadzonej działalności gospodarczej – podlega opodatkowaniu PIT jedynie wówczas, gdy nastąpi wcześniej niż przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło jej nabycie. Zatem dla rozstrzygnięcia przedstawionego problemu zasadnicze znaczenie ma ustalenie, w którym momencie podatnik nabył odzyskaną nieruchomość.

Zdaniem autora, brak jest podstaw do przyjęcia, że to odzyskanie nieruchomości wyznacza moment, w którym uprawniony ją nabył. Moment nabycia (wejścia w posiadanie) nieruchomości powinien być odnoszony jeszcze do okresu zanim nastąpiło jej wywłaszczenie. Jak wskazano powyżej, zwrot nieruchomości nie kreuje na nowo prawa własności do nieruchomości (z czym może wiązać się jej nabycie), lecz ma charakter restytucyjny – przywracający zaistniały już poprzednio stan własności.

Tym samym, zważywszy na lata w jakich następowało wywłaszczenie z nieruchomości na podstawie dekretów (tj. okres sprzed III RP), zbycie odzyskanych nieruchomości przez osoby niesłusznie pozbawione prawa własności nie będzie generalnie podlegać opodatkowaniu PIT, z uwagi na upływ 5 letniego terminu, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 8) ustawy o PIT.

Z drugiej strony, odmiennie należy rozpatrywać sytuację, w której zwrot nieruchomości następuje nie na rzecz jej „pierwotnego” właściciela, ale na rzecz jego spadkobierców – co zważywszy na okres, w jakim nieruchomości były wywłaszczane jest powszechnym zjawiskiem. W przypadku takich osób– zdaniem autora należy – przyjąć, iż nabycie nieruchomości nie następuje z momentem jej uzyskania, lecz z chwilą nabycia spadku po osobie, której odebrano tę nieruchomość. Oznacza to, że upływ 5 letniego terminu liczony powinien być od momentu, w którym nastąpiło nabycie spadku (obejmującego uprawnienie do dochodzenia zwrotu niesłusznie przejętej przez państwo nieruchomości), a nie momentu w którym nastąpiło skuteczne wyegzekwowanie tego prawa.

Należy jednak wskazać, iż w praktyce spotykane jest również stanowisko odmienne od zaprezentowanego powyżej (np. w interpretacji Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 2 września 2014 r.; sygn. ITPB2/415-587/14/DSZ).

Otrzymanie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość

Niekiedy osoby domagające się zwrotu odebranej własności nie otrzymują nieruchomości, lecz odszkodowanie – kwoty są zasądzane na rzecz poszkodowanych lub ich spadkobierców przez sądy powszechne. Należy zauważyć, że tego rodzaju przysporzenie może, co do zasady, korzystać ze zwolnienia z opodatkowania PIT.

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Stosownie bowiem do art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PIT zwolnione z PIT są m.in. otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z pewnymi wyjątkami, które nie znajdują jednak zastosowania w niniejszej sprawie.

Mając na uwadze, że przyznając odszkodowanie sądy działają w oparciu o przepisy ustaw (w szczególności art. 361 § 1 i 417 Kodeksu cywilnego), to wartość otrzymanego odszkodowania powinna zostać objęta zwolnieniem z PIT.

Taki pogląd zaprezentował m.in. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji z 9 września 2014 r. (sygn. IPPB4/415-458/14-4/MS). Niemniej organy wskazują jednocześnie, że co prawda zwolniona z podatku jest wartość odszkodowania, lecz nie dotyczy to kwoty zasądzonych odsetek. W ich opinii, odsetki mają charakter uboczny względem świadczenia głównego (są skutkiem nie wykonania zobowiązań i nie są związane wprost z poniesioną szkodą).

Piotr Wyrwa, Doradca podatkowy 12653, Tax Consultant, RSM Poland