Fiskus przesłuchuje, kreuje dowody, pisze protokół … co się może zdarzyć w czasie kontroli? Dlaczego warto mieć wtedy przy sobie doradcę podatkowego?

• Dlaczego?
• Kreacja treści dowodów
• Przesłuchanie przez fiskusa – co się może zdarzyć?
• Pozorne gwarancje formalne i jak z nich skorzystać?
• Podsumowanie

Dlaczego?

Pytanie to kierowane jest ostatniego zdania wstępu. Po co bowiem, w postępowaniu tak nieistotnym (?) jak postępowanie podatkowe, angażować na etapie kontaktów z pracownikami urzędu skarbowego („US”) lub urzędu celno-skarbowego („UCS”). Po to, że po zakończeniu tego postępowania może być za późno na podważenie lub wpływ na ustalenia stanu faktycznego będącego podstawą do rozstrzygnięcia. Stan faktyczny stanowiący podstawę do orzeczenia o podatku (zobowiązaniu podatkowym formalnie) ustalają bowiem wyłączenie organy podatkowe obu instancji (głównie ten pierwszej instancji). Sądy administracyjne tego nie robią – kontrolują wyłącznie sposób ustalenia faktów przez fiskusa, ale poza wyjątkowo dowodem z dokumentów, postępowania dowodowego w ogóle nie prowadzą. Mogą natomiast oceniać dowody zebrane w toku postępowania podatkowego, czy np. fakty z nich wynikające są takie jak to organy podsumowały w decyzji. Organy podatkowe mają bowiem prawo swobodnej oceny dowodów, ale nie pozbawia to sądu administracyjnego prawa do oceny czy ta ocena była prawidłowa.

Wciąż jednak sprowadza się to do oceny treści tych dowodów, z czego doskonale zdają sobie sprawę pracownicy fiskusa, często kreując ich treść.

Autopromocja

Kreacja treści dowodów

Fakty stanowią podstawę orzekania. Fakty ustalamy na podstawie zebranych dowodów. Za zbieranie dowodów odpowiedzialny jest co do zasady fiskus, co nie pozbawia strony postępowania podatkowego możliwości wnioskowania o przeprowadzenie konkretnych dowodów (np. oględzin, przesłuchania, z opinii biegłego) lub włączenia ich do materiału dowodowego sprawy (dokumenty). Formalnie zatem odpowiada za dowody, a niekiedy również kreuje (poprzez np. powołanie biegłego) wyłącznie organ podatkowy. Jak się jednak okazuje organy podatkowe często ulegają pokusie materialnej kreacji dowodów, czyli wpływania na ich treść, a czasem również jej wprost tworzenia.

Najlepiej jest to widoczne przy dowodzie z przesłuchania świadka lub strony, gdzie udział czynnika ludzkiego i konieczność utrwalenia jego zeznań (co robi tylko organ) może powodować nieprawidłowości.

Polecamy: KOMPLET PODATKI 2025

Przesłuchanie przez fiskusa – co się może zdarzyć?

I jak wynika z tak z mojej osobistej praktyki, jak i Nexia Advicero dochodzi tu często do nieprawidłowości, jak np.:
- sugerowanie i wymuszanie odpowiedzi,
- dręczenie świadków, w tym także fizyczne (np. 9 godzinne przesłuchania w jednym z UKS, tylko dlatego, że świadek uparcie nie potwierdzał tezy kontrolujących),
- kierowanie przesłuchania pod z góry ustawioną tezę, a nie celem ustalenia obiektywnego stanu faktycznego poprzez zadawania odpowiednich pytań, pomijanie niekorzystnych części zeznań, „drążenie” tylko wybranych wątków spawy, a unikanie „niewygodnych” dla założonej tezy wątków,
- i wreszcie: zapisywanie zeznań odmiennie niż zostały one złożone i to często w bardzo sprytny sposób (zmiana jednego słowa, ale w sposób istotny prawnie) - nieprzypadkowo, jak już wprowadzono do Ordynacji podatkowej nagrywanie przesłuchań to ma ono bardzo ograniczony charakter i nie jest zbyt często wykorzystywane.

Autopromocja

Webinar:
KSeF 2.0 – co biuro rachunkowe musi wiedzieć przed wejściem w życie obowiązku?

Sprawdź

Pozorne gwarancje formalne i jak z nich skorzystać?

Dowody w postępowaniu podatkowym podlegają utrwaleniu – przecież w jakiś sposób sąd administracyjny musi się z nimi zapoznać, sam świadka przesłuchiwać nie będzie. Utrwala się to w protokole, który sporządza się tak, aby z jego treści wynikało, kto, kiedy, gdzie i jakich czynności dokonał, kto i w jakim charakterze był przy nich obecny, co i w jaki sposób w wyniku tych czynności ustalono i jakie uwagi zgłosiły obecne osoby. Protokół się odczytuje i zarówno przesłuchiwany, jak i osoby uczestniczące w czynnościach powinny go podpisać lub odmówić podpisania, czego przyczyny odnotowuje się w protokole. 

W praktyce w trakcie odczytania należy zachować szczególną uwagę, jak zostały zapisane zeznania, wychwycić nieprawidłowości i zgłosić zastrzeżenia, względnie wnioskować o dokonanie korekt (to zależy od osób sporządzających protokół) albo formalnych poprawek (to nie to samo). W praktyce wymaga to nie tylko uwagi, ale też przygotowania i świadomości odnośnie tego co jest istotne, jak i dużej dozy asertywności i silnych nerwów. Jak się nietrudno domyślić, zarówno świadkowi, jak i stronie, może tego po prostu po ludzku zabraknąć. 

Podsumowanie

Dlatego też, podobnie jak w procedurze karnej, obecność zawodowego pełnomocnika (doradcy podatkowego, radcy prawnego, adwokata), ma kluczowe znaczenie dla prawidłowości przeprowadzenia dowodów także w czasie kontroli podatkowej, celno-skarbowej, czy postępowania podatkowego. Kontrole może są lepiej typowane obecnie dzięki zbieraniu co raz większej ilości danych przez fiskusa, ale wciąż robią je ludzie, z których duża część ma te samą, niezmienną od 1918 r. mentalność. Dlaczego taki rok? To ciekawostka z historii administracji, która u nas zbudowana została przez byłych urzędników CK monarchii (tzw. zabór austriacki), bo tylko tam Polacy byli szerzej dopuszczani do urzędów. I dlatego wciąż mamy w Polce trochę taki proces Kafki.

Mirosław Siwiński, doradca podatkowy, radca prawny, partner w Nexia Advicero