Kontrola celno-skarbowa a kontrola skarbowa - różnice

Czym różni się kontrola celno-skarbowa od kontroli podatkowej?

Autopromocja

Podstawa prawna i organ właściwy

Postępowanie kontrolne prowadzone było na podstawie ustawy o kontroli skarbowej, a w zakresie nieuregulowanym na podstawie odpowiedniego stosowania Ordynacji podatkowej. Kontrola celno-skarbowa prowadzona jest na podstawie ustawy o KAS, z jednoczesnym odesłaniem do przepisów Ordynacji podatkowej w zakresie nieuregulowanym w ustawie o KAS.

Autopromocja

Praktyczny leksykon VAT 2024. Wszystko o zmianach w rozliczeniach VAT

Sprawdź

Kontrola skarbowa prowadzona była przez dyrektorów urzędów kontroli skarbowej w formie postępowania kontrolnego, w ramach którego możliwe, ale nie obowiązkowe było przeprowadzenie kontroli podatkowej. Kolejność była zatem inna niż w standardowych kontrolach i postępowaniach prowadzonych przez naczelników urzędów skarbowych. Natomiast nowa kontrola celno-skarbowa prowadzona jest przez naczelników urzędów celno-skarbowych, a kolejność procedur jest taka jak w przypadku procedur stosowanych przez naczelników urzędów skarbowych.

Właściwość miejscową dyrektorów urzędów kontroli skarbowej ustalało się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby kontrolowanego, natomiast właściwość miejscowa naczelników urzędów celno-skarbowych obejmuje cale terytorium Rzeczpospolitej Polskiej.

W tym miejscu wskazać należy, ze zgodnie z przepisami przejściowymi postępowania kontrolne wszczęte przez dyrektorów urzędów kontroli skarbowej przed wejściem w życie ustawy o KAS zostały przejęte do dalszego prowadzenia przez naczelników urzędów celno-skarbowych jednak na podstawie uchylonej już ustawy o kontroli skarbowej. Oznacza to, że obecnie naczelnicy urzędów celno-skarbowych prowadzą czynności kontrolne w dwóch różnych trybach na podstawie nowych i starych przepisów: kontrole celno-skarbowe w sprawach wszczętych po wejściu w życie ustawy o KAS, oraz postępowania kontrolne w sprawach wszczętych przed jej wejściem w życie.

Autopromocja

Komplet 3 publikacji

Instrukcje księgowego. 100 praktycznych procedur z bazą narzędzi online

Sprawdź

Wszczęcie kontroli (postępowania kontrolnego)

Kontrola skarbowa wszczynana była na podstawie postanowienia o wszczęciu postępowania kontrolnego, a poprzedzana była co do zasady zawiadomieniem o zamiarze wszczęcia takiego postępowania. W przypadku wszczęcia kontroli podatkowej w toku postępowania kontrolnego nie stosowano już zawiadomienia a jedynie upoważnienie do przeprowadzenia kontroli podatkowej. Nowa kontrola celno-skarbowa wszczynana jest już bez zawiadomienia na podstawie upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej.

Autopromocja

Ustawa o rachunkowości z komentarzem do zmian

Sprawdź

Korekta deklaracji

W poprzednim stanie prawnym podatnik mógł złożyć korektę deklaracji przed formalnym wszczęciem postępowania kontrolnego, w następstwie otrzymania zawiadomienia o zamiarze wszczęcia postępowania. W ustawie o KAS przewidziano inne rozwiązanie kontrolowanemu przysługuje w terminie 14 dni od dnia doręczenia upoważnienia do przeprowadzenia kontroli celno-skarbowej uprawnienie do skorygowania deklaracji w zakresie objętym tą kontrolą. W tej sytuacji pozostawiono uznaniu kontrolujących czy w ciągu 14 dni dokonają już ustaleń i poinformują o nich kontrolowanego, tak aby mógł złożyć korektę.

Stosowanie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej

W ustawie o KAS wskazano wyraźnie, że do kontroli celno-skarbowej nie stosuje się przepisów ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Przedsiębiorcy bardzo się tego obawiają ponieważ oznacza to brak limitu jednoczesnych kontroli, brak limitów czasu trwania kontroli, czy brak możliwości wniesienia sprzeciwu. W praktyce jednak nic się nie zmienia, gdyż ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie stosowało się również do postępowania kontrolnego, a jedynie do nieobowiązkowej kontroli podatkowej wszczynanej w toku tego postępowania. Był to jeden z powodów dla, których dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej niechętnie i niezmiernie rzadko wszczynali kontrolę podatkową w toku postępowania kontrolnego.

Polecamy: Monitor Księgowego – prenumerata

Uprawnienia organów

Uprawnienia KAS dotyczące kontroli w sprawach podatków w zasadzie się nie zmieniły. Wprawdzie w ustawie o KAS połączono uprawnienia kontroli skarbowej i Służby Celnej jednak te drugie mają zastosowanie tylko w sprawach celnych i akcyzowych. Nie dodano zatem nowych uprawnień dotyczących kontroli rozliczeń podatkowych przedsiębiorców, a jedynie kilka z nich zmodyfikowano lub nieznacznie rozszerzono.

W postępowaniu kontrolnym dyrektor urzędu kontroli skarbowej nie miał uprawnień do prowadzenia czynności w siedzibie kontrolowanego, ani w miejscu prowadzenia lub przechowywania ksiąg. Było to możliwe dopiero po wszczęciu kontroli podatkowej w toku postępowania kontrolnego. Przepis ten był nagminnie naruszany przez organy kontroli skarbowej. Natomiast w toku kontroli celno-skarbowej czynności kontrolne mogą być wykonywane w urzędzie celno-skarbowym, w siedzibie kontrolowanego, w miejscu prowadzenia lub przechowywania ksiąg podatkowych oraz w każdym innym miejscu związanym z prowadzoną przez kontrolowanego działalnością, w tym w lokalu mieszkalnym lub w miejscach, w których mogą się znajdować urządzenia, towary lub dokumenty dotyczące tych urządzeń, towarów lub czynności podlegających kontroli. Czynności kontrolne mogą być również wykonywane w innych urzędach obsługujących organy KAS. Ustawa o KAS wyłącza ponadto stosowanie przepisów nakładających na organy obowiązek zawiadomienia o terminie przeprowadzenia dowodu z zeznań świadków na 7 dni przed terminem. Oznacza to, że organy celno-skarbowe uzyskały możliwość zawiadomienia strony o przesłuchaniu świadków bezpośrednio przed dokonaniem czynności a tym samym możliwość uniemożliwienia udziału w przesłuchaniu stronie lub pełnomocnikowi, co z kolei może prowadzić do poważnych nadużyć

Zakończenie kontroli (postępowania kontrolnego)

Kontrola skarbowa prowadzona w formie postępowania kontrolnego nie miała terminu zakończenia uregulowanego w ustawie o kontroli skarbowej. Poprzez odpowiednie stosowanie Ordynacji podatkowej najczęściej wskazywano, że postępowanie kontrolne powinno zakończyć się nie później niż w terminie 2 miesięcy. Mimo, że jest to termin zarezerwowany dla spraw szczególnie skomplikowanych, stosowany był w prawie każdym przypadku, pomimo tego, że nie każda z tych spraw maiła szczególnie skomplikowany charakter. Obecnie wynika wprost z przepisu, że kontrola celno-skarbowa powinna być zakończona bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia jej wszczęcia.

W toku kontroli skarbowej prowadzono jednocześnie kontrolę podatkową i postępowanie kontrolne lub samo postępowanie kontrolne. Kontrola podatkowa w toku postępowania kontrolnego kończyła się protokołem kontroli. Po zakończeniu kontroli postępowanie kontrolne toczyło się nadal. Przed zakończeniem postępowania organ wyznaczał stronie 7 dniowy termin, w którym ponownie przysługiwało prawo do złożenia korekty deklaracji zgodnie z ustaleniami kontroli. Jeżeli kontrolowany złożył korektę uwzględniającą ustalenia organu, lub nie stwierdzono nieprawidłowości wydawano wynik kontroli. Natomiast w przypadku, gdy kontrolowany nie zgadzał się z ustaleniami postępowanie kontrolne kończyło się decyzją.

Kontrola celno-skarbowa kończy się wynikiem kontroli w każdym przypadku (co może być mylące ponieważ ten sam dokument w nieobowiązującej już kontroli skarbowej miał zupełnie inne znaczenie). W terminie 14 dni od dnia doręczenia wyniku kontroli kontrolowany może skorygować w zakresie objętym kontrolą celno-skarbową uprzednio złożoną deklarację podatkową.  Jeżeli kontrolowany skoryguje złożoną deklarację lub nie stwierdzono nieprawidłowości nie wszczyna się postępowania podatkowego. Natomiast w sytuacji gdy mimo stwierdzenia w wyniku kontroli nieprawidłowości nie skorygowano deklaracji w terminie 14 dni kontrola celno-skarbowa przekształca się automatycznie w postępowanie podatkowe. Postępowanie podatkowe prowadzone jest na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej i kończy się decyzją rozstrzygającą sprawę co do istoty lub w inny sposób kończącą postępowanie (np. umorzenie postępowania).

W stanie prawnym obowiązującym do 28.02.2017 r. dyrektor urzędu kontroli skarbowej wszczynał postępowanie kontrolne, w ramach którego mógł przeprowadzić kontrolę podatkową. Ewentualna kontrola podatkowa kończyła się protokołem kontroli a postępowanie kontrolne trwało nadal i kończyło się decyzją (jeżeli stwierdzono nieprawidłowości, z którymi podatnik się nie zgadzał i nie skorygował deklaracji) lub wynikiem kontroli w sytuacji gdy podatnik złożył korektę deklaracji uwzględniającą ustalenia organu, lub gdy nieprawidłowości nie stwierdzono. Od 1 marca 2017 r. naczelnik urzędu celno-skarbowego wszczyna najpierw kontrolę celno-skarbową, która kończy się wynikiem kontroli (będącym odpowiednikiem protokołu kontroli) a w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości i braku złożenia korekty przekształca się w postępowanie podatkowe, które w każdym przypadku kończy się decyzją.

W poprzedniej procedurze wynik kontroli był dokumentem kończącym postępowanie kontrolne w przypadku gdy skorygowano deklarację zgodnie z ustaleniami organu lub gdy nie stwierdzono nieprawidłowości. W aktualnej procedurze wynik kontroli jest zupełnie innym dokumentem. Jest odpowiednikiem protokołu kontroli i kończy kontrolę celno-skarbową w każdym przypadku. Stanowi to naruszenie podstawowych zasad techniki prawodawczej zgodnie z którymi tym samym zwrotom nie należy nadawać różnych znaczeń.

Do 28.02.2017 r. postępowanie kontrolne zakończone wynikiem kontroli można było w każdej chwili podjąć ponownie w przypadku zaistnienia nowych okoliczności. W nowej procedurze każde postępowanie podatkowe kończy się decyzją, która może być wzruszona tylko w nadzwyczajnym trybie. 

Odwołanie od decyzji

Odwołanie od decyzji dyrektora urzędu kontroli skarbowej składało się w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia do dyrektora izby skarbowej właściwego dla kontrolowanego w dniu zakończenia postępowania kontrolnego, za pośrednictwem organu który wydał decyzję. W przypadku decyzji wydanej przez naczelnika urzędu celno-skarbowego w postępowaniu wszczętym w związku z przeprowadzoną przez ten organ kontrolą celno-skarbową  odwołanie wnosi się w terminie 14 dni do tego samego organu, który wydał decyzję. Nie ma tu więc rozpatrzenia odwołania przez organ wyższego stopnia a zamiast tego jest ponowne rozpatrzenie sprawy przez ten sam organ. Od decyzji organu odwoławczego w starym i nowym trybie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. W związku ze zmianami wprowadzonymi od 1 czerwca w przypadku gdy decyzja zostanie wydana przez urząd celno-skarbowy w nowym trybie, w którym podatnikowi przysługuje odwołanie do organu, który wydał decyzję, może on zrezygnować ze składania odwołania i wnieść skargę na decyzję organu pierwszej instancji bezpośrednio do sądu administracyjnego.

Najważniejsze zmiany to zmiana kolejności procedur, brak zawiadomienia o zamiarze wszczęcia kontroli, brak zawiadomienia o przesłuchania świadka oraz rozpatrywanie odwołania przez ten sam organ, który wydał decyzję lub skarga bezpośrednio do sądu administracyjnego.

Michał Sroczyński, doradca podatkowy