Jednostki budżetowe gmin nie są podatnikami VAT – skutki uchwały NSA

W świetle art. 15 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług gminne jednostki budżetowe nie są podatnikami podatku od towarów i usług.

Tak uznał  24 czerwca 2013 r. Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale podjętej w składzie 7 sędziów NSA (sygn. I FPS 1/13). 29 sierpnia 2013 r. opublikowano uzasadnienie tej uchwały.

Gminne jednostki budżetowe nie są podatnikami VAT

Konsekwencje uchwały w sprawie podmiotowości w VAT samorządowych jednostek budżetowych

W komentowanej uchwale NSA podjął temat podmiotowości podatkowej samorządowych jednostek budżetowych. Temat niezwykle trudny, wkraczający zarówno w sferę przepisów o ustroju samorządu terytorialnego, jak i regulacji prawa podatkowego.

Skład siedmiu sędziów NSA, rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne zwrócił przede wszystkim uwagę na definicję legalną podatnika funkcjonującą na gruncie przepisów o VAT, a w szczególności na jej fragment stanowiący, iż podatnikami są podmioty wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą. Sąd wskazał także na regulujące te kwestie przepisy prawa unijnego, które w oryginalnej wersji językowej stanowią o niezależności podatników VAT.

Na tym gruncie NSA stwierdził, iż samorządowa jednostka budżetowa nie wykazuje samodzielności/niezależności w stosunku do jednostki samorządu terytorialnego jaką jest gmina. Jednostki budżetowe nie są w ocenie sądu samodzielne finansowo, ponieważ ich działalność uzależniona jest od środków przekazanych przez gminę, a wszelkie osiągnięte dochody zobowiązane są odprowadzić do budżetu gminy. Nie występuje także samodzielność organizacyjna, ponieważ jednostki budżetowe tworzone są na podstawie uchwał rady gminy, która w nadawanym jednostce statucie określa również szczegółowo jej organizację oraz zasady działania. Kolejnymi argumentem podniesionym przez sąd jest fakt nie ponoszenia przez jednostkę budżetową ryzyka działalności gospodarczej.

Czy NSA powinien mieć prawo do podejmowania uchwał na temat VAT?

Ponowne obliczenie proporcji w VAT dla gmin za 2012 rok

Ze względu na wskazane przesłanki NSA uznał, iż brak jest w działaniu samorządowych jednostek budżetowych przymiotu samodzielności, z uwagi na co nie można uznać tych podmiotów za odrębnych podatników VAT. Sąd podkreślił jednak, iż przedstawione uzasadnienie nie ma zastosowania do samorządowych zakładów budżetowych. W ocenie składu orzekającego zakłady budżetowe posiadają niezależność finansową oraz prowadzą działalność gospodarczą w ramach gospodarki komunalnej i z tego względu należy uznać je za odrębnych podatników VAT. 

Co z korektą rozliczeń?

Przechodząc na grunt konsekwencji, jakie pociąga za sobą komentowana uchwała należy stwierdzić, iż ma on niebagatelne znaczenie dla określenia kształtu rozliczeń gmin, jako podatników VAT. W wyniku podjętego rozstrzygnięcia gminy będą zmuszone wykazać w rozliczeniach z tytułu VAT również obrót uzyskiwany przez jednostki budżetowe, które dotychczas w dużej części korzystały ze zwolnienia podmiotowego.

Niestety długo oczekiwane pisemne uzasadnienie przedstawione przez NSA nie daje odpowiedzi na kluczowe pytania dotyczące sposobu dalszego postępowania jednostek samorządu terytorialnego.

W szczególności NSA nie zawarł w uzasadnieniu wskazówek, co do ewentualnej korekty dotychczas składanych deklaracji. Wobec powyższego wydaje się, iż z podjęciem ostatecznych decyzji, co do zmiany obowiązującego modelu rozliczeń z tytułu VAT gminy powinny zaczekać do momentu ogłoszenia oficjalnego stanowiska Ministra Finansów. Tym bardziej, że to resort finansów w dużej mierze jest odpowiedzialny za powstałe zamieszanie, do czego przyczynił się, uznając przez lata gminne jednostki budżetowe za samodzielnych podatników VAT.

Sygnały docierające dotychczas ze strony ministerstwa wskazują, iż intencją jest aby obciążenie związane z zastosowaniem się do uchwały NSA było po stronie jednostek samorządowych jak najmniejsze. Ponadto w komunikacie z 9 lipca 2013 r. Ministerstwo zadeklarowało, iż nie będą kwestionowane dotychczasowe rozliczenia gmin z tytułu VAT.

Rafał Stokrocki, doradca podatkowy, menedżer w Zespole ds. Podatków Pośrednich w Dziale Prawno-Podatkowym PwC

Bartłomiej Bieńkowski, konsultant w Zespole ds. Podatków Pośrednich w Dziale Prawno-Podatkowym PwC