Transakcje z kontrahentami z zagranicy w księgach rachunkowych przedsiębiorcy krajowego ewidencjonuje się w walucie polskiej. Powstają w związku z tym różnice kursowe. Mają one odzwierciedlenie w bilansie albo w rachunku zysków i strat.
SPIS TREŚCI
PORADY PRAWNE
AKTY PRAWNE
Rozliczenia z zagranicą
Rozliczenia z zagranicą w księgach rachunkowych przedsiębiorcy krajowego będą ewidencjonowane za pośrednictwem konta zespołu 2. Może to być na przykład konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami”. Jednak w takim przypadku należy pamiętać o szczegółowej rozbudowie ewidencji analitycznej. Jest to niezbędne ze względu na fakt, że konto 200 służy zarówno do rozrachunków z kontrahentami zagranicznymi, krajowymi, jak i powiązanymi. Można na nim ewidencjonować sprzedaż i zakup towarów, materiałów i usług, a także otrzymanie i przekazanie zaliczek, kaucji gwarancyjnych, różnego typu zobowiązań, również spornych, a także kary, grzywny i odszkodowania.
Większym jednostkom zaleca się rozbudowę ewidencji syntetycznej. W związku z rozliczeniami z partnerami zagranicznymi można więc wprowadzić na przykład dwa konta: 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi” i 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”.
Rozrachunki w walutach obcych
W związku z ewidencją transakcji z kontrahentami zagranicznymi, które zazwyczaj odbywają się w walucie obcej, należy pamiętać, że polskie
prawo bilansowe nakłada na podmiot obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych w języku polskim i w walucie polskiej. W konsekwencji tego każda transakcja, która zostanie przeprowadzona w innej walucie, musi być ujęta w księgach rachunkowych w polskich złotych.
Dlatego też należy zwrócić uwagę na problem różnic kursowych. Mogą one być dodatnie lub ujemne, w zależności od ich pozytywnego bądź negatywnego skutku finansowego. W przypadku wzrostu wartości należności (aktywów) wyrażonych w walutach obcych na skutek zmiany kursu walut mamy do czynienia z różnicami dodatnimi. Jeżeli w takim przypadku wartość należności spada, różnica jest ujemna. Odwrotnie jest ze zobowiązaniami (pasywami). Jeżeli ich wartość wyrażona w walutach obcych pod wpływem zmian kursów walut zmniejsza się, powstające różnice kursowe są dodatnie, jeżeli zaś zwiększa – różnice są ujemne.
Należy też pamiętać, że mogą one powstawać w różnych momentach. Ustalane w ciągu roku obrotowego mają charakter zrealizowanych, natomiast ustalone na dzień bilansowy – niezrealizowanych różnic kursowych. W zależności od sposobu aktywowania różnic, mogą mieć odzwierciedlenie w bilansie albo w rachunku zysków i strat.
ZASTOSOWANIE KURSU WALUT
Transakcje w walutach obcych ujmuje się w ewidencji księgowej w dniu ich przeprowadzenia. Do przewalutowania operacji zapłaty należności lub zobowiązań stosuje się kurs kupna lub sprzedaży walut stosowany przez bank, z którego usług korzysta
jednostka. W przypadku pozostałych operacji stosuje się średni kurs ustalony dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na ten dzień, chyba że w zgłoszeniu celnym lub innym wiążącym jednostkę dokumencie ustalony został inny kurs.
WAŻNE
Przepisy dotyczące różnic kursowych i ich rozliczenia w prawie podatkowym i bilansowym znacznie się od siebie różnią
Zapłata przy transakcjach
Sprzedaż lub zakup towarów i usług od kontrahenta zagranicznego pociąga za sobą powstanie różnic kursowych, przeważnie w przypadku gdy data przeprowadzenia transakcji i wpływu środków pieniężnych jest inna. Zgodnie z art. 30 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.), transakcje w walutach obcych ujmuje się w ewidencji księgowej w dniu ich przeprowadzenia. Ponadto należy to zrobić po kursie:
• kupna lub sprzedaży walut stosowanym przez bank, z którego usług korzysta jednostka – w przypadku operacji sprzedaży lub kupna walut oraz operacji zapłaty należności lub zobowiązań,
• średnim ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski na ten dzień, chyba że w zgłoszeniu celnym lub innym wiążącym jednostkę dokumencie ustalony został inny kurs – w przypadku pozostałych operacji.
Nie stosuje się średniego kursu NBP, do wyceny należności lub zobowiązania, jeżeli wiążący dokument, taki jak dowód odprawy celnej SAD (lub inny np.
faktura VAT), zawiera inny kurs eksportowy lub importowy.
W praktyce dopuszczalne jest również przyjęcie kursu przybliżonego do rzeczywistego, np. kursu stosowanego przy odprawie celnej, pod warunkiem że nie różni się on istotnie od ustalonego przez bank.
Zrealizowane różnice kursowe powstałe w związku z różną datą zawarcia transakcji i płatności w trakcie roku obrotowego należy ewidencjonować odpowiednio na kontach „Przychody finansowe” lub „Koszty finansowe”.
AKTYWA I PASYWA W PODATKU ODROCZONYM
Powstające różnice kursowe w związku z wyceną na dzień bilansowy determinują (w przypadku jednostek zobowiązanych do tego ustawą o rachunkowości) konieczność tworzenia aktywów i pasywów z tytułu podatku odroczonego. Dodatnie różnice kursowe w wycenie należności będą przesłanką do utworzenia rezerw, natomiast ujemne różnice – aktywów z tytułu podatku odroczonego. Odwrotnie będzie w przypadku należności. Ustalenie dodatnich różnic kursowych z wyceny bilansowej będzie przyczyną utworzenia rezerwy, natomiast ujemnych aktywów z tytułu podatku odroczonego.
Wycena na dzień bilansowy
Powstawanie różnic kursowych niezrealizowanych wiąże się z wyceną rozrachunków z kontrahentami zagranicznymi na dzień bilansowy.
Zgodnie z art. 30 ust. 1 ustawy o rachunkowości, należności i zobowiązania (aktywa i pasywa) wyrażone w walutach obcych należy wycenić nie rzadziej niż na dzień bilansowy po obowiązującym na ten dzień średnim kursie ustalonym dla danej waluty przez Narodowy Bank Polski.
Oznacza to, że jeżeli dniem bilansowym jest 31 grudnia 2006 r., to należy za podstawę wyceny przyjąć średni kurs NBP z tego dnia.
Powstałe różnice kursowe w wycenie należności długo- i krótkoterminowych ujmowane są odpowiednio na kontach kosztów lub przychodów finansowych. Natomiast różnice kursowe powstałe w wyniku wyceny bilansowej zobowiązań długo- i krótkoterminowych mogą być ujmowane w zależności od różnych czynników, między innymi:
• jako element ceny nabycia środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych przed przekazaniem ich do używania,
• jeżeli wynika to z polityki bilansowej jednostki, jako korekta wartości początkowej środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych w przypadku przekazania ich do używania.
Istotną kwestią w tym przypadku jest fakt, że różnice kursowe powstające na dzień bilansowy nie są uznawane przez
prawo podatkowe. Uwzględniane są jedynie różnice zrealizowane, ponieważ wynikają z rzeczywistego przepływu pieniądza i mają wpływ na zmniejszenie lub zwiększenie kosztów uzyskania przychodów.
Różnice kursowe w sprawozdaniu
Różnice kursowe rozliczane wynikowo, czyli odnoszone w ciężar kosztów finansowych lub zaliczane do przychodów finansowych, uwidacznia się w rachunku zysków i strat, co oznacza, że mają wpływ na wynik finansowy. Różnice kursowe rozliczane bilansowo, czyli związane z korektą wartości aktywów i pasywów, mają wpływ na
bilans.
Jak już wcześniej zostało to wykazane, zarówno różnice zrealizowane, jak i niezrealizowane mogą mieć swoje odzwierciedlenie w wyniku finansowym.
Należy pamiętać, że różnice ujemne i dodatnie wykazuje się w rachunku zysków i strat per saldo, co wynika bezpośrednio z przepisów ustawy o rachunkowości.
Oznacza to, że wartość nadwyżki sumy ujemnych różnic kursowych nad sumą dodatnich różnic kursowych w rachunku zysków i strat będzie wykazywana w kosztach finansowych. Natomiast nadwyżka sumy dodatnich różnic kursowych nad sumą ujemnych różnic kursowych w rachunku zysków i strat będzie wykazywana w przychodach finansowych.
Prezentacja różnic kursowych w rachunku przepływów pieniężnych jest bardziej skomplikowana. Wymaga szczegółowo rozbudowanej ewidencji analitycznej, co ma na celu wyodrębnienie potrzebnych informacji w podziale nie tylko na różnice kursowe zrealizowane i niezrealizowane, ale dotyczące poszczególnych segmentów działalności jednostki (operacyjnej, finansowej i inwestycyjnej).
Transakcje z kontrahentami zagranicznymi
Ważną kwestią dla sposobu ewidencji rozrachunków z kontrahentem zagranicznym jest fakt, że mogą się one wiązać z transakcjami wewnątrzwspólnotowymi lub eksportem i importem. Dla celów rachunkowości ma to znaczenie ze względu na różną w zależności od rodzaju transakcji ewidencję
VAT, cła i innych opłat. Różnić się będą również rodzaje wykorzystywanych do ewidencji dokumentów księgowych. Należy więc pamiętać, że zgodnie z obowiązującym prawem transakcje z partnerami z krajów wchodzących w skład Unii Europejskiej stanowią wewnątrzwspólnotowe nabycie (WNT) lub wewnątrzwspólnotową dostawę towarów (WDT). Natomiast z pozostałymi krajami (trzecimi) stanowią
eksport lub
import towarów i usług.
Zakup towarów z krajów trzecich
Zgodnie z ustawą o
VAT przywóz towarów z terytorium państwa, które nie należy do obszaru
UE, stanowi
import. Należy pamiętać w tym przypadku, że najbardziej istotne dla ewidencji są kwestie
VAT i cła. Podstawą ujęcia jest zatem dokument odprawy celnej SAD zawierający informacje dotyczące cła, podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego, a także faktura informująca o wysokości zobowiązania wobec kontrahenta zagranicznego.
Natomiast wprowadzenie do ksiąg rachunkowych importowanego towaru powinno odbyć się zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości według cen nabycia. Oznacza to, że cena nabycia stanowi, zgodnie z art. 28 ust. 2 ustawy o rachunkowości, cenę zakupu importowanego towaru, obejmującą kwotę należną sprzedającemu, bez podlegających odliczeniu podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego. Powiększa się ją o obciążenia o charakterze publicznoprawnym oraz o
koszty bezpośrednio związane z zakupem i przystosowaniem składnika aktywów do stanu zdatnego do używania lub wprowadzenia do obrotu, łącznie z kosztami transportu, jak też załadunku, wyładunku, składowania lub wprowadzenia do obrotu. Obniża się taką cenę natomiast o rabaty, opusty, inne podobne zmniejszenia i odzyski. Przeliczenie kursu waluty obcej w przypadku importu – udokumentowanego fakturą będzie dokonywane w przypadku zakupu towarów według ustalonego kursu dla danej waluty w zgłoszeniu celnym (SAD) lub innym wiążącym jednostkę dokumencie (art. 30 ust. 2 pkt 2 ustawy o rachunkowości). Natomiast zapłatę zobowiązania wobec dostawcy przelicza się według kursu sprzedaży waluty stosowanej przez bank, z którego usług korzysta jednostka (art. 30 ust. 2 pkt 1 ustawy o rachunkowości).
WAŻNE
Różnice kursowe rozliczane wynikowo (przychody, koszty) są odzwierciedlane w rachunku zysków i strat, więc wpływają na wynik finansowy
ZAPISY TYPOWE DLA IMPORTU TOWARÓW
1. Dane z faktury VAT otrzymanej od kontrahenta spoza Unii Europejskiej
Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”/ Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”),
2. Dane z dokumentu SAD
a) Wartość cła
Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”/ Ma konto 220 „Rozrachunki publicznoprawne” (w analityce „Rozrachunki z urzędem celnym”)
b) Wartość VAT
Wn konto 221 „VAT naliczony i jego rozliczenie”/ Ma konto 220 „Rozrachunki publicznoprawne” (w analityce „Rozrachunki z urzędem celnym”).
W przypadku wniesienia przedpłaty na poczet dostawy towarów z kraju trzeciego ewidencja wygląda następująco:
1. Ewidencja wypłaconej kontrahentowi przedpłaty – przelew potwierdzony przez bank
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”)/ Ma konto 131 „Rachunek bankowy”.
2. Dane z faktury VAT otrzymanej od kontrahenta spoza Unii Europejskiej
Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”/ Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”),
3. Dane z dokumentu SAD
a) Wartość cła
Wn konto 300 „Rozliczenie zakupu”/ Ma konto 220 „Rozrachunki publicznoprawne” (w analityce „Rozrachunki z urzędem celnym”)
b) Wartość VAT
Wn konto 221 „VAT naliczony i jego rozliczenie”/ Ma konto 220 „Rozrachunki publicznoprawne” (w analityce „Rozrachunki z urzędem celnym”)
4. Przyjęcie towarów do magazynu (w cenie zakupu)
Wn konto 330 „Towary” / Ma konto 300 „Rozliczenie zakupu”.
5. Wpłata pozostałej kwoty – przelew potwierdzony przez bank
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”)/ Ma konto 131 „Rachunek bankowy”.
Sprzedaż towarów do krajów trzecich
Zgodnie z ustawą o podatku od towarów i usług
eksport towarów to potwierdzony przez urząd celny określony w przepisach celnych wywóz towarów z terytorium kraju poza terytorium Wspólnoty.
W przypadku gdy jednostka sprzeda towar kontrahentowi zagranicznemu, lecz ten nie opuści terytorium kraju, takiej transakcji nie można uznać za transakcję eksportową. Będzie to oznaczało, że
podatnik nie może zastosować 0-proc. stawki VAT. Kontrahenci mogą w umowie regulującej szczegóły transakcji zgodzić się na wcześniejszą wpłatę części należności w formie zaliczki.
Istotnym dokumentem będzie dokument odprawy celnej SAD.
Jest on o tyle ważny, że jeżeli podmiot sprzedający towar kontrahentowi zagranicznemu nie dysponuje tym dowodem, który jest potwierdzeniem przez urząd celny, że towar opuścił terytorium kraju, takiej sprzedaży nie można uznać za eksport.
WAŻNE
Eksport towaru musi być potwierdzony dokumentem SAD, który stanowi potwierdzenie przez urząd celny, że towar opuścił terytorium kraju. W przeciwnym razie jednostka nie może zastosować stawki 0 proc.
EWIDENCJA OTRZYMANEJ ZALICZKI PRZY EKSPORCIE TOWARU
1. Otrzymana od kontrahenta zagranicznego
zaliczka w wysokości np. 60 proc. należności
Wn konto 131 „Rachunek bankowy”/ Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”),
2. Wystawienie faktury VAT na zaliczkę (np. w lutym) – ujęcie w rejestrze sprzedaży
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”)/Ma konto 842 „Otrzymane środki na poczet przyszłych dostaw”,
3. Wystawienie faktury VAT na pozostałą kwotę (np. w maju)
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”)/Ma konto 730 „Przychody ze sprzedaży towarów”,
4. Zarachowanie do przychodów bilansowych kwoty z rozliczeń międzyokresowych przychodów
Wn konto 842 „Otrzymane środki na poczet przyszłych dostaw”/ Ma konto 730 „Przychody ze sprzedaży towarów”,
5. Otrzymanie od kontrahenta zagranicznego pozostałej części należności
Wn konto 131 „Rachunek bankowy”/ Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”).
Wewnątrzwspólnotowe nabycie
Wewnątrzwspólnotowym nabyciem towaru przez polską jednostkę według ustawy o VAT jest nabycie prawa do rozporządzania jak właściciel towarami, które zostały wysyłane lub transportowane na terytorium Polski z innego państwa Unii Europejskiej.
Należy pamiętać, że nabycie towarów wyłączone jest z wewnątrzwspólnotowego nabycia towaru, kiedy nabywcą jest:
• rolnik ryczałtowy, a nabycie następuje dla prowadzonej przez niego działalności rolniczej, chyba że nabywa nowy środek transportu dla celów prowadzonej działalności rolniczej,
•
podatnik, który wykonuje wyłącznie czynności opodatkowane VAT i nie przysługuje mu prawo do obniżenia podatku należnego o naliczony,
Natomiast rozliczeniom jak
WNT podlega również przemieszczenie przez podatnika podatku od wartości dodanej lub na jego rzecz należących do niego towarów z innego kraju unijnego do Polski, jeżeli towary te zostały przez niego na terytorium tego innego kraju unijnego w ramach prowadzonego przez niego przedsiębiorstwa wytworzone, wydobyte, nabyte, w tym również w ramach WNT, albo zaimportowane, i towary te mają służyć czynnościom wykonywanym przez niego jako podatnika w Polsce.
Ponadto za takie nabycie uważane jest również przemieszczenie towarów przez siły zbrojne państw-stron Traktatu Północnoatlantyckiego lub przez towarzyszący im personel cywilny z terytorium pozostałych państw członkowskich na terytorium Polski, w przypadku gdy towary nie zostały przez nich nabyte zgodnie ze szczególnymi zasadami regulującymi opodatkowanie podatkiem od wartości dodanej na krajowym rynku jednego z państw członkowskich dla sił zbrojnych państw-stron Traktatu Północnoatlantyckiego, jeżeli import tych towarów nie mógłby korzystać ze zwolnienia.
Z punktu widzenia ewidencji istotny jest fakt, że VAT naliczany jest w państwie członkowskim, do którego towary są dostarczane i wykazywany przez jednostkę równocześnie jako VAT należny i naliczony (pod warunkiem że podatnik wykonuje czynności opodatkowane). W art. 20 ustawy o VAT określa się termin powstania obowiązku podatkowego na 15 dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym dokonano dostawy towaru będącego przedmiotem wewnątrzwspólnotowego nabycia. Informacja ta ważna jest ze względu na prowadzenie ewidencji analitycznej do konta 304 „Rozliczenie wewnątrzwspólnotowego nabycia”, która wymaga podania daty powstania obowiązku podatkowego z tytułu podatku należnego. Konto 304 służy do zapisów rozliczenia nabycia wewnątrzwspólnotowego w kwotach wykazywanych w deklaracji
VAT-7.
ZAPISY TYPOWE DLA WEWNĄTRZWSPÓLNOTOWEGO NABYCIA
1. Dane z faktury VAT otrzymanej od kontrahenta z kraju Unii Europejskiej
Wn konto 304 „Rozliczenie wewnątrzwspólnotowego nabycia”/ Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”),
2. Faktura wewnętrzna – rozliczenie VAT
Wn konto 221 „VAT naliczony i jego rozliczenie”/Ma konto 220 „Rozrachunki publicznoprawne” (w analityce „Rozrachunki z urzędem skarbowym z tytułu VAT należnego”),
3. Zapłata zobowiązania kontrahentowi z zagranicy
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 201 „Rozrachunki z dostawcami zagranicznymi”) / Ma konto 131 „Rachunek bankowy”.
Wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów
Według przepisów ustawy o podatku towarów i usług z wewnątrzwspólnotową dostawą mamy do czynienia, gdy następuje wywóz towarów z terytorium Polski na terytorium innego państwa członkowskiego UE, jeżeli temu wywozowi towarzyszy przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel.
W związku z zawieraniem takich transakcji stawka VAT wynosi 0 proc. Jednak muszą w tym przypadku zostać spełnione warunki określone w art. 42 ust. 1 ustawy o VAT, czyli:
• podatnik dokonał dostawy na rzecz nabywcy posiadającego właściwy i ważny numer identyfikacyjny dla transakcji wewnątrzwspólnotowych, nadany przez państwo członkowskie właściwe dla nabywcy, zawierający dwuliterowy kod stosowany dla podatku od wartości dodanej i podał ten numer oraz swój numer podatnika
VAT UE na fakturze potwierdzającej dostawę towarów,
• podatnik przed złożeniem deklaracji podatkowej za dany
okres rozliczeniowy ma w swojej dokumentacji dowody, że towary będące przedmiotem wewnątrzwspólnotowej dostawy zostały wywiezione z terytorium kraju i dostarczone do nabywcy na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju.
ZAPISY TYPOWE DLA WEWNĄTRZWSPÓLNOTOWEJ DOSTAWY
1. Dane z faktury VAT otrzymanej od kontrahenta z Unii Europejskiej
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”) / Ma konto 730 „Przychody ze sprzedaży towarów”,
2. Otrzymanie od kontrahenta zagranicznego należności
Wn konto 131 „Rachunek bankowy”/Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”),
3. Zarachowanie zrealizowanej dodatniej różnicy kursowej
Wn konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”) / Ma konto 750 „Przychody finansowe”,
4. Zarachowanie zrealizowanej ujemnej różnicy kursowej
Wn konto 756 „Koszty finansowe” / Ma konto 200 „Rozrachunki z odbiorcami i dostawcami” (lub 203 „Rozrachunki z odbiorcami zagranicznymi”).
Agnieszka Pokojska
Gazeta Prawna Nr 132/2006 [Dodatek: Księgowość i Podatki] z dnia 2006-07-10
- ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.)
- ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U nr 54, poz. 535 z późn. zm.)
W księgach rachunkowych można kompensować należności i zobowiązania dotyczące tego samego kontrahenta również te wyrażone w walutach obcych. Art. 498 par. 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.) dopuszcza możliwość kompensowania swojej wierzytelności z wierzytelnością drugiej strony, pod warunkiem że dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami oraz przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze (lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku). Ponadto obie wierzytelności powinny być wymagalne i możliwe do dochodzenia przed sądem lub innym organem państwowym. W myśl art. 498 par. 2 kodeksu cywilnego, kompensata skutkuje wzajemnym umorzeniem obu wierzytelności do wysokości wierzytelności niższej.
W praktyce gospodarczej bardzo często dochodzi do sytuacji, w której strony transakcji raz występują jako dostawcy określonych dóbr lub usług, następnym zaś razem jako odbiorcy. Taka sytuacja – wzajemnego świadczenia sobie usług – powoduje, że operacje gospodarcze prowadzone z tym samym kontrahentem skutkują powstaniem w księgach rachunkowych zarówno ich należności z tytułu świadczenia dostaw, jak i zobowiązań wobec dostawcy określonych dóbr. Kompensaty dokonuje się przez złożenie drugiej stronie transakcji oświadczenia, które ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe. Należy pamiętać również o warunkach przewidzianych przepisami prawa cywilnego, które wyłączają możliwość zastosowania potrącenia. W myśl art. 505 kodeksu cywilnego, nie mogą zostać umorzone poprzez potrącenie wierzytelności nieulegające zajęciu (np. zobowiązania zabezpieczone na majątku spółki), wierzytelności o dostarczenie środków utrzymania, wierzytelności wynikające z czynów niedozwolonych oraz wierzytelności, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.
Najczęstszymi sytuacjami, w których mamy do czynienia z kompensatą należności i zobowiązań, są rozliczenia saldami (zgodnie z ustalonymi w umowie okresami i terminami rozliczeń) oraz rozliczenia w ramach umów barterowych.
W sytuacji kompensowania rozrachunków wyrażonych w walutach obcych należy ponadto mieć na uwadze dosyć dyskusyjną kwestię, jaką z całą pewnością jest problem ujęcia różnic kursowych powstałych z tytułu wzajemnych kompensat rozrachunków jako kosztów lub przychodów podatkowych. Istnieje wiele interpretacji organów podatkowych mówiących o tym, że wspomniane różnice kursowe nie mają wpływu na podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych. Interpretacje te, mimo iż przyznają, że potrącenie jest formą regulowania wzajemnych zobowiązań i należności, wskazują jednocześnie na brak występowania przesłanki „faktycznej zapłaty”, o której mowa w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2000 r. nr 54, poz. 654 z późn. zm.). Tym samym interpretacje organów podatkowych często zakazują traktowania różnic kursowych z tytułu potrąceń jako przychodów i kosztów w rozumieniu ustawy podatkowej. Natomiast przedstawiciele doktryny sugerują, iż należałoby w tym przypadku posłużyć się wnioskowaniem per analogiam (tj. potraktowaniem potrącenia analogicznie do zapłaty), którego stosowanie w prawie podatkowym, chociaż z pewnymi wyjątkami, jest akceptowane.
Właściwe udokumentowanie przez podatnika wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów (WDT) stanowi podstawę zastosowania 0-proc. stawki VAT. Zgodnie z art. 42 ust. 1 ustawy o VAT, aby WDT podlegała opodatkowaniu według stawki podatku 0 proc. musi być spełnionych kilka warunków. Podatnik musi dokonać dostawy na rzecz nabywcy posiadającego właściwy i ważny numer identyfikacyjny dla transakcji wewnątrzwspólnotowych, nadany przez państwo członkowskie właściwe dla nabywcy, zawierający dwuliterowy kod stosowany dla podatku od wartości dodanej i podać ten numer oraz swój numer, o którym mowa w art. 97 ust.10 ustawy o VAT, na fakturze stwierdzającej dostawę towarów. Podatnik przed złożeniem deklaracji za dany okres rozliczeniowy musi posiadać w swojej dokumentacji dowody, że towary będące przedmiotem WDT zostały wywiezione z terytorium kraju i dostarczone do nabywcy na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju.
Zatem warunkiem skorzystania przez podatnika z preferencyjnej 0-proc. stawki VAT jest posiadanie dowodu, że towary zostały wywiezione z kraju oraz dostarczone do miejsca przeznaczenia, to jest do nabywcy na terytorium państwa członkowskiego inne niż terytorium kraju. W związku z tym podatnik powinien posiadać dokumenty potwierdzające wywóz towarów i dostarczenie ich do miejsca przeznaczenia.
W obowiązującym stanie prawnym dowodami, które podatnik winien mieć w swojej dokumentacji są: dokumenty przewozowe otrzymane od przewoźnika (spedytora) odpowiedzialnego za wywóz towarów z terytorium kraju, jeżeli przewóz jest zlecony przewoźnikowi (w przypadku gdy przewóz jest zlecany przez nabywcę, to nabywca uzyskuje dokumenty przewozowe, wówczas dostawca może dysponować jedynie kopiami tych dokumentów), kopia faktury, specyfikacja poszczególnych sztuk ładunku.
W przypadku, gdyby dowody nie potwierdzały w sposób jednoznaczny dostarczenia towarów do nabywcy znajdującego się na terytorium innego państwa członkowskiego, podatnik nie traci prawa zastosowania preferencyjnej stawki 0 proc. W takiej sytuacji przewidziany jest inny, dodatkowy, warunek polegający na posiadaniu przez podatnika uzupełniających dokumentów, z których będzie jednoznacznie wynikać, że towary zostały wywiezione z terytorium kraju i dostarczone nabywcy. Zgodnie z art. 42 ust. 11 ustawy o VAT, takimi dokumentami uzupełniającymi, których posiadanie pozwoli na zastosowanie 0-proc. stawki VAT mogą być: korespondencja handlowa z nabywcą, w tym jego zamówienie, dokumenty dotyczące ubezpieczenia lub kosztów frachtu, dokument potwierdzający zapłatę za towar (z wyjątkiem przypadków gdy dostawa ma charakter nieodpłatny lub zobowiązanie jest realizowane w innej formie), dowód potwierdzający przyjęcie przez nabywcę towaru na terytorium państwa unijnego innego niż Polska.
Dla opodatkowania WDT stawką 0-proc. istotne znaczenie ma posiadanie przed złożeniem deklaracji podatkowej za dany okres wskazanych dokumentów. Jeżeli powyższy warunek nie zostanie spełniony, podatnik jest zobowiązany do wykazania tej dostawy w ewidencji jako dostawy na terytorium kraju, według stawek podatkowych obowiązujących w kraju, a więc co do zasady ze stawką 22 proc. W przypadku otrzymania przez podatnika dokumentów w terminie późniejszym może on dokonać korekty złożonej deklaracji podatkowej oraz informacji podsumowującej, w której wykazał dostawę towarów.
Art. 30 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz.U. z 2002 r. nr 76, poz. 694 z późn. zm.) nakłada na jednostkę obowiązek wyceny wyrażonych w walutach obcych składników aktywów (z wyłączeniem udziałów w jednostkach podporządkowanych wycenianych metodą praw własności) i pasywów, nie rzadziej niż na dzień bilansowy. Wycena taka powinna nastąpić po obowiązującym na ten dzień średnim kursie NBP dla danej waluty. Zapis „nie rzadziej niż na dzień bilansowy” oznacza, że obowiązkiem jednostki jest zastosowanie się do powyższej zasady przynajmniej na dzień bilansowy rozumiany jako dzień kończący rok obrotowy. Dzień bilansowy, to w zasadzie każdy dzień, na który jednostka sporządza sprawozdanie finansowe. Za taki dzień uważa się np. dzień zakończenia działalności, dzień przejęcia przez inny podmiot, dzień, na jaki jednostka sporządza sprawozdanie śródroczne, a także każdy inny dzień, na jaki sporządzamy bilans. Dlatego, jeżeli jednostka dokonuje na przykład raportów kwartalnych, miesięcznych czy też raportuje do właścicieli na pewien wybrany przez nich dzień, powinna w swym bilansie dokonać wyceny wszystkich należności w walucie obcej po średnim kursie NBP.
Różnice z wyceny prezentowane są w rachunku zysków i strat, odpowiednio w przychodach (dodatnie) bądź kosztach finansowych (ujemne). Ważne jest także, aby powstałe w ten sposób różnice kursowe rzeczywiście korygowały wartość wycenianej należności. To znaczy, aby różnice dodatnie rzeczywiście powiększały należności, a ujemne je pomniejszały, a nie były w bilansie prezentowane saldem rozwartym. Pamiętajmy, że o ile prezentacja sald w sprawozdaniu w sposób rozwarty jest zasadą, o tyle różnice kursowe z wyceny powinny być prezentowane per saldo z należnością, której dotyczą. Przykładowo należności zagraniczne w euro wycenione po kursie historycznym wynoszą 100 zł. Na dzień sporządzania sprawozdania wyceniamy je kursem średnim NBP i otrzymujemy wartość 98 zł. Oznacza to, że powinniśmy odnotować ujemne różnice kursowe w kwocie 2 zł i jednocześnie zaprezentować naszą należność w bilansie w kwocie 98 zł, a nie pozostawić w kwocie 100 zł, a o wartość 2 zł powiększyć zobowiązania.
Aktualizując wartość należności zagranicznych nie należy poprzestawać jedynie na ich wycenie średnim kursem NBP. Aktualizacja wartości należności wymaga również rozważenia ewentualnego odpisu aktualizującego oraz jego wysokości. Ogólne zasady wyceny aktywów zaprezentowane w ustawie o rachunkowości, głoszą, że wartość należności wycenia się w kwocie wymaganej zapłaty (wartość nominalna powiększona o należne odsetki) pomniejszonej o odpisy aktualizujące (art. 28 ust. 1 pkt 7, art. 35b, art.35c ustawy o rachunkowości). Przy tworzeniu odpisów aktualizujących uwzględnia się stopień prawdopodobieństwa zapłaty danej należności, co oznacza, że należy ocenić możliwość wyegzekwowania wykazanych w księgach rachunkowych należności. Pamiętajmy, że w sprawozdaniu powinny być wykazywane tylko należności pewne. Ustanie przyczyny, dla której dokonano odpisu, powoduje, że odpowiednio zwiększa się wartość danej należności. Odpisy aktualizujące zalicza się odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych, bądź do kosztów finansowych, w zależności od rodzaju należności, której dotyczą.