Przychody z pozostałej działalności operacyjnej - ewidencja księgowa

Biorąc pod uwagę definicję z ustawy o rachunkowości (j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694 ze zm.), przez pozostałe przychody operacyjne (zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 32) rozumie się przychody pośrednio związane z działalnością operacyjną jednostki, a w szczególności przychody związane:

• z działalnością socjalną,

• ze zbyciem środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, a także z utrzymywaniem i zbyciem nieruchomości oraz wartości niematerialnych i prawnych, zaliczanych do inwestycji,

• z odpisaniem należności i zobowiązań przedawnionych, umorzonych, nieściągalnych, z wyjątkiem należności i zobowiązań o charakterze publicznoprawnym nieobciążających kosztów,

• z utworzeniem i rozwiązaniem rezerw, z wyjątkiem rezerw związanych z operacjami finansowymi,

• z odpisami aktualizującymi wartość aktywów i ich korektami, z wyjątkiem odpisów obciążających koszty wytworzenia sprzedanych produktów lub sprzedanych towarów, koszty sprzedaży lub koszty finansowe,

• z odszkodowaniami, karami i grzywnami,

• z przekazaniem lub otrzymaniem nieodpłatnie, w tym w drodze darowizny, aktywów, w tym także środków pieniężnych na inne cele niż nabycie lub wytworzenie środków trwałych, środków trwałych w budowie albo wartości niematerialnych i prawnych.

Rozwiązania zawarte w polityce rachunkowości

W zależności od przyjętej w jednostce polityki rachunkowości, do pozostałych przychodów operacyjnych zaliczyć należy również przychody związane ze zdarzeniami nadzwyczajnymi (traktowane przed 2002 rokiem jako zyski nadzwyczajne). Do zdarzeń tych zaliczyć można między innymi skutki:

• włamań, kradzieży, wypadków komunikacyjnych,

• wynikające z upadłości kontrahentów lub układu z nimi,

• związane ze zmianą metod produkcji, zawieszenia któregoś z rodzajów działalności podstawowej, zaniechania budowy środków trwałych.

Dlatego właściwe jest przy kwalifikacji przychodów uwzględnienie zasady ostrożności (w myśl art. 7 ust. 1 i 2 ustawy o rachunkowości), zgodnie z którą należy w wyniku finansowym (bez względu na jego wysokość) uwzględnić m.in. wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne. Również przepisy art. 41 ust. 1 pkt 1–3 przedmiotowej ustawy określają zasady rozliczania międzyokresowych przychodów, które dokonywane są zgodnie z zasadą ostrożności, a także sposób zaliczania ich do pozostałych przychodów operacyjnych.

Ewidencja przychodów pozostałej działalności operacyjnej właściwie powinna sprowadzać się do układu, jaki poniekąd wymusza na jednostce układ rachunku zysków i strat prezentowany w załączniku nr 1 ustawy. Jednakże, specyfika oraz rodzaj wykonywanej działalności może oznaczać, że układ ten jest niewystarczający. Dlatego jednostki, zgodnie z zapisami przyjętej polityki rachunkowości, mniej lub bardziej rozbudowują swoją analitykę, tak by umożliwiała właściwą ewidencję i późniejsze sporządzenie rachunku zysków i strat. Ewidencja tego rodzaju przychodów prowadzona jest zazwyczaj na kontach zespołu 7. Konta te w ciągu roku obrotowego wykazują saldo Ma, które na dzień bilansowy podlega przeniesieniu na wynik finansowy.

Zgodnie z przyjętym w rachunku zysków i strat podziałem pierwszym kryterium pozostałych przychodów operacyjnych będą przychody ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych.

W ciągu roku obrotowego po stronie kredytowej kont przychodów ze zbycia niefinansowych aktywów trwałych księgowane są wszelkie przychody związane ze sprzedażą aktywów trwałych dokonywanych zarówno w formie gotówkowej, bezgotówkowej dla kontrahentów, jak i dla pracowników.

Do przychodów tych powinny zostać zaliczone między innymi:

• sprzedaż środków trwałych, środków trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych, inwestycji w nieruchomości oraz inwestycji w wartości niematerialne i prawne,

• wniesione wkłady niepieniężne w postaci środków trwałych, środków trwałych w budowie oraz wartości niematerialnych i prawnych w zamian za nabyte udziały lub akcje,

• przy likwidacji środka trwałego osiągnięte ewentualnie odzyski.

W pozycji tej nie są wykazywane nieodpłatnie otrzymane rzeczowe aktywa trwałe (otrzymane np. w drodze darowizny). Jak wiadomo, zaliczane są one do rozliczeń międzyokresowych przychodów, a następnie odpisywane w pozostałe przychody operacyjne. Poniżej zostały przedstawione typowe księgowania związane z ewidencją przychodów niefinansowych aktywów trwałych.

W kolejnej pozycji rachunku zysków i strat w ramach pozostałych przychodów operacyjnych zostały wyodrębnione przychody z tytułu dotacji, subwencji oraz dopłat. Otrzymane kwoty wymienionych tytułów powinny obejmować między innymi:

• otrzymane dotacje z budżetu centralnego lub od organów samorządu jako dopłaty do sprzedaży lub kosztów działalności,

• odpisane raty dotacji, subwencji i dopłat otrzymanych na sfinansowanie budowy środków trwałych lub kosztów prac rozwojowych, dokonywane równolegle do amortyzacji tych obiektów lub tytułów.

Prowadzona dla tego konta ewidencja analityczna powinna jednostce zapewnić wyodrębnienie poszczególnych przychodów według tytułów. Poniżej zostały przedstawione typowe zapisy na kontach dotacji.

Kolejną i zarazem ostatnią pozycją rachunku zysków i strat, z zakresu przychodów z pozostałej działalności operacyjnej, są inne przychody operacyjne. W tej pozycji powinny być ujęte wszelkie niewątpliwe przychody, które nie zostały przez jednostkę zakwalifikowane do wymienionych wcześniej tytułów. A zatem do typowych operacji gospodarczych ujmowanych na kontach innych przychodów jednostki powinny ujmować między innymi:

• odpisane umorzone i przedawnione zobowiązania,

• rozwiązanie (korekta) utworzonych odpisów aktualizujących na wierzytelności od dłużników, na wartość rzeczowych aktywów obrotowych,

• niewykorzystane rezerwy na pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, z wyjątkiem operacji finansowych księgowanych na kontach przychodów finansowych,

• otrzymane odszkodowania, kary i grzywny,

• otrzymane nieodpłatnie składniki aktywów obrotowych (darowizny),

• inne tytuły.

Należy również zauważyć, że ewidencja prowadzona dla kont pozostałych przychodów operacyjnych powinna wyodrębnić tytuły istotne dla potrzeb danej jednostki, na przykład z podziałem na działalność inwestycyjną oraz działalność operacyjną (na potrzeby rachunku przepływów pieniężnych). Poniżej zaprezentowane zostały typowe operacje gospodarcze związane z księgowaniem pozostałych przychodów operacyjnych.