Amortyzacja jako wewnętrzne źródło finansowania przedsiębiorstwa

Te środki przedsiębiorstwo najprościej mówiąc - wytwarza samodzielnie; inaczej niż finansowanie zewnętrzne, które jest „dostarczane”. Amortyzacja oczywiście nie jest głównym źródłem (jak np. zysk netto), ale zalicza się do znaczącego aspektu w bilansie przedsiębiorstwa. Może okazać się kluczową w momencie podejmowania decyzji inwestycyjnych, bowiem odmierza stopień zmniejszania się wartości początkowej majątku trwałego. Z racji, że rzeczy z czasem tracą na wartości, ciągłe wskazywanie ich w bilansie jako o wartości początkowej nie byłoby odzwierciedleniem rzeczywistości. Dlatego poprzez amortyzację, odpisuje się daną wartość z podsumowania bilansowego przedsiębiorstwa. Zaś skumulowana wartość amortyzacji, która zróżnicowała wartość początkową do rzeczywistej wartości środka trwałego nazywa się umorzeniem. Umorzenie to proces, który po zużyciu danego środka trwałego, powinien dać kwotę równowartości wartości początkowej środka – wówczas stanowi to odpis, którego może dokonać przedsiębiorca. Oprócz tego – w czasie tego procesu, każdorocznie w dokonywanym bilansie odpisuje się kwotę amortyzującą środek. Okres (czyli ilość tych lat, w których dokonuje się odpis dla danego przedmiotu) trwa w zależności od tego jak długo środek trwały będzie przedsiębiorcy służył (np. jeśli ma służyć przez 20 lat, wówczas każdego roku będzie dokonywało się odpisu 1/20 wartości początkowej środka, jako koszty tego środka trwałego). Poniżej przedstawię też inne metody amortyzacji. W ten oto sposób wykazywane są koszty przedsiębiorcy, które poniósł jako wydatek na daną rzecz. Co ciekawe – rzecz ta nie jest wykazywana w przedsiębiorstwie w momencie zakupu (wówczas zakup to tylko zwykła transakcja nierelewantna dla bilansu). Niemniej należy jednak rozszerzyć zakres słowa „zakup”, który na potrzeby tego tekstu zawiera znaczeniowo także ponoszenie ciężarów na ulepszenie środka trwałego. Zaznaczyć jednak warto, że amortyzacja nie stanowi wydatku pieniężnego. Jest więc kosztem ale nie jest wydatkiem. Aczkolwiek, nie zawsze środek trwały na koniec użytkowania osiągnie wartość zerową. Istnieją takie, z których jakąś wartość można po skończeniu ich użytkowania odzyskać (np. poprzez sprzedaż). Tę wartość określa się jako wartość rezydualną.

Autopromocja

Istnieje także swojego rodzaju specyficzny rodzaj amortyzacji, który stosowany jest na wartościach niematerialnych i prawnych[1]. Dokonywanie odpisów amortyzacyjnych odnosi się analogicznie jak wobec środków trwałych - różni je jedynie przedmiot odpisu. Wówczas musi być to środek o przewidywalnym okresie używania dłuższym niż rok, a one same mają być wykorzystywane na potrzeby przedsiębiorstwa (będzie to m.in. oprogramowanie, licencje, patenty, know how). Określenia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, będę na potrzeby tego tekstu używał zamiennie.

Polecamy: Tarcza antykryzysowa – Podatki i prawo gospodarcze. Pakiet 5 ebooków

Rachunkowa a podatkowa

Kluczowym dla nas będzie wyróżnienie amortyzacji rachunkowej i podatkowej. Rachunkowa (czy inaczej – bilansowa) wynika z Ustawy o rachunkowości, a podatkowa - z ustaw o podatkach dochodowych.

Autopromocja

Szkolenie: CIT estoński
warsztat dla księgowych

Sprawdź

Przedsiębiorca wykazując koszty uzyskania przychodów, które to uwzględniają amortyzację, zmniejsza kwotę należnego podatku dochodowego[2].

Nie trudno domyślić się, że rodzi to korzyści, choćby ze względu na ciągłość wyników wykazywanych w sprawozdaniach finansowych. Podatkową i rachunkową różni więc podstawa prawna oraz okres na jaki będzie rozkładana ta amortyzacja (choć niekoniecznie; szczególnie w mikro- i małych przedsiębiorstwach okresy amortyzacji podatkowej i rachunkowej będą zbieżne). Amortyzacja księgowa w sposób rzeczywisty i ciągły odzwierciedla współmierność przychodów i kosztów a także rzeczywiste zużycie środka. Ustawa o rachunkowości nie określa też konkretnych stawek amortyzacyjnych, w odróżnieniu od podatkowej. Podatkowa z kolei ma na celu wykazanie przychodów, w celu właściwego naliczania podatku. Z pewnością więc środki amortyzacyjne mogą zachęcać przedsiębiorców do dokonywania inwestycji, co sprzyja koniunkturze. Upraszczając – im większe wydatki, tym więcej ulg w ponoszonych ciężarach względem Skarbu Państwa. Konkludując porównanie można powiedzieć, że amortyzacja rachunkowa służy do wewnętrznego wyliczenia zysków i strat, a podatkowa – do naliczenia należności, którą trzeba wnieść do Urzędu Skarbowego.

Warto wskazać, że przedsiębiorca ma pewien margines poprzez, który może dokonać wyboru metody amortyzacji z racji definicji legalnej amortyzacji z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Tzw. fundusze amortyzacyjne przeznaczane są na inwestycje zastępowania zużytego majątku trwałego. Środki zgromadzone na funduszu amortyzacyjnym są pozostawione do rozdysponowania przez przedsiębiorstwo; tak jak wspomniałem – aby mogło przekazać środki na inwestycje w zakresie środków trwałych przedsiębiorstwa. Środki trwałe według podatkowego rozumienia to stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością, maszyny, urządzenia i środki transportu czy inne przedmioty - o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok[3]. Z kolei Ustawa o rachunkowości rozszerza definicję podając, że środki trwałe to rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby jednostki[4]. Dodatkowo muszą stanowić własność lub współwłasność podatnika, być nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, mają być środkami kompletnymi i zdatnymi do użytku w dniu przyjęcia do używania, mieć przewidywany okres używania dłuższy niż rok, być wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu. Zaliczenie czegoś do środka trwałego nie daje jednak jednoznacznej informacji o tym, że powinno być to zamortyzowane; wyjątek stanowią choćby grunty, prawa wieczyste, mieszkalne budynki lub lokale, dzieła sztuki, eksponaty[5]. Te środki nie podlegają amortyzacji. Kiedy dany środek trwały – który spełnia powyższe kryteria - wartuje więcej niż 10 tys. zł netto, wówczas prowadzący działalność jest zobowiązany do zaliczenia rzeczy jako środka trwałego i dokonywania odpisów amortyzacyjnych. Jeśli wartość jest mniejsza – wówczas dokonuje tego fakultatywnie.

Autopromocja

Sprawozdanie finansowe 2024
Przykłady, schematy, tabele, wzory

Sprawdź

Metody amortyzacji

Istnieją różne metody amortyzacji – liniowa, degresywna i naturalna. Najpopularniejszą i najprostszą jest metoda liniowa. Stosowana jest w przypadku zaliczenia środka trwałego, jako takiego, który zużywa się w sposób równomierny w okresie użytkowania (jest to iloczyn wartości środka trwałego i ustalonej rocznie procentowej stawki amortyzacji). Jeśli przedsiębiorca chce dokonać amortyzacji na maszynach, środkach transportu lub urządzeniach, służących do pomnażania wytwarzania przez niego dóbr, może zastosować metodę degresywną. Wówczas przy obliczaniu przyjmuje malejącą stawkę amortyzacyjną (z racji zużywalności danego sprzętu) ale gdy wartość rocznego odpisu będzie niższa niż ta gdyby była zastosowana metoda liniowa, wtedy przechodzi się na obliczania stawki według metody liniowej.

Wyróżnia się także możliwość jednorazowej amortyzacji[6]. Jest to swojego rodzaju ulga inwestycyjna; jak wiadomo amortyzacja jest dla przedsiębiorcy zabiegiem pozytywnym, pożądanym. Aczkolwiek poprzez zmniejszenie wyniku finansowego na wskutek amortyzacji, ograniczona zostaje możliwość wypłaty zysku na zewnątrz jednostki. Ustawodawca dał możliwość zastosowania amortyzacji na środki trwałe fabrycznie nowe, czyli jeśli przedsiębiorca jest pierwszym właścicielem danej rzeczy. Jest to rozciągnięte na dokonywanie amortyzacji na środkach trwałych niskocennych[7] oraz dla przedsiębiorców, którzy rozpoczęli prowadzenie działalności gospodarczej w tym samym roku podatkowym co odpis lub są „małymi podatnikami”[8]. Nie chodzi bynajmniej o to, że robi się odpis amortyzacyjny na jeden rok, ale stawka w odpisie przez pierwszy rok jest inna (jednorazowo ustalona) a w kolejnych latach jest już według obliczania liniowego.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Okresy amortyzacji

Jak wskazuje ustawa o rachunkowości, amortyzacja „dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres”[9]. Najwcześniej z amortyzacji skorzystać można w momencie przyjęcia środka trwałego, który posłuży w celach użytkowych, a kończy się najpóźniej w momencie zrównania odpisów amortyzacyjnych z wartością odniesioną do początku, od kiedy zastosowano rzecz do użytku, a która to rzecz została właśnie zamortyzowana. Czas amortyzacji uwzględnia się jako okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego. Kwotowe oszacowanie amortyzacji można dokonywać na kilka sposobów. Roczna stawka amortyzacyjna jest determinowana liczbą zmian, na których pracuje środek trwały, tempem postępu techniczno-ekonomicznego, wydajnością tego środka trwałego (liczy się ją w godzinach pracy lub ilością wytworzonych przez nią produktów, jednakże można zastosować inną metodę obliczania), ograniczeniami środka trwałego (np. natury prawnej), ceną netto istotnej pozostałości środka trwałego (wyznaczana jako prognoza ceny podczas likwidacji środka)[10].

Amortyzacja samego przedsiębiorstwa możliwa?

Na koniec warto poruszyć się też temat fuzji spółek. Czy wejście jednej spółki w prawa drugiej sprawia, że ta, która ulega „unicestwieniu” staje się dla spółki przejmującej środkiem trwałym, który podlega amortyzacji? Ta sytuacja nie stanowi przypadku powstania wartości firmy, którą to kwestie reguluje Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych, wyłącza więc płaszczyznę do wdrożenia amortyzacji[11]. Co do zasady spółka przejmująca wchodzi w prawa i obowiązki spółki przejmowanej – co świadczy też o przejęciu rachunkowości a więc odpisów itd.[12]. Inną z kolei kwestią jest przejęcie środków trwałych tej spółki w razie połączenia się podmiotów na podstawie odrębnych przepisów, którymi, w rozpatrywanym zakresie, są odpowiednie przepisy KSH. Wówczas, przechodzące środki ustala się w wysokości wartości początkowej określonej w ewidencji środków trwałych[13]. Jednak zasadą jest ciągłość, choćby podatkowa – spółek, co ma przełożenie na amortyzowanie środków. Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się wtedy uwzględniając dotychczasowe odpisy, a wybór metody amortyzacji ma być oparty na dotychczasowej[14].

Zakończenie

Z pewnością uznać należy, że amortyzowanie środków trwałych jest ukłonem prawodawcy w stronę przedsiębiorców. Aczkolwiek, trzeba przyznać szczerze, że proces ten nie należy do najprostszych i należy do katalogu tych „ułatwień”, które przez swą nieoczywistość i nie intuicyjność mogą odstraszyć niejednego potencjalnego przedsiębiorcę od podjęcia się prowadzenia działalności gospodarczej.

Autor: Przemysław Puzio, Arena Legal

[1] Art. 33 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 351).

[2] Art. 22 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.).

[3] Art. 22a ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.).

[4] Art. 3 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 351).

[5] Art. 22c ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.).

[6] Art. 22 ust. 1s ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.).

[7] Art. 22f ust. 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.).

[8] Art. 22k ust. 7 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 1387 z późn. zm.).

[9] Art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 351).

[10] Art. 32 ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 351).

[11] Art. 16b ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 865 z późn. zm.).

[12] Art. 16g ust. 18 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 865 z późn. zm.).

[13] Art. 16g ust. 9 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 865 z późn. zm.).

[14] Art. 16h ust. 3 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2019 r. poz. 865 z późn. zm.).

Polecamy serwis: Amortyzacja