Bilans jednostek trzeciego sektora nieprowadzących działalności gospodarczej

Maria Hass-Symotiuk

Ze względu na pojemność informacyjną bilans jest podstawowym źródłem informacji do oceny sytuacji majątkowo-finansowej jednostki, a także jej zdolności płatniczej. Informacje te mogą być wykorzystane do kontroli, analizy i oceny efektywności prowadzonej działalności oraz możliwości jej kontynuacji, a także wytyczania przyszłości. Odbiorcami tych informacji może być zarówno kierownictwo jednostki, jak i wierzyciele, kontrahenci, instytucje rządowe i fiskalne oraz społeczeństwo.

Bilans zamknięcia to bilans otwarcia

W jednostkach non profit kontynuujących działalność istotne znaczenie ma wyróżnienie bilansu otwarcia i bilansu zamknięcia.

Bilans otwarcia wykazuje stan aktywów i pasywów na początek roku obrotowego i jest podstawą do założenia (otwarcia) ksiąg rachunkowych na dany rok obrotowy. Z kolei w bilansie zamknięcia są ujęte stany aktywów i pasywów wynikające z prowadzonych ksiąg rachunkowych, zamykanych na koniec roku obrotowego. Bilans zamknięcia danego roku obrotowego jest jednocześnie bilansem otwarcia następnego roku obrotowego. Jest on zatem pomostem łączącym dwa sąsiednie lata obrotowe.

Należy podkreślić, że bilans sprawozdawczy zawiera celowo dobrane i uporządkowane zbiory informacji finansowych, których treść, zakres, układ, terminy, odbiorców oraz zasady i tryb sporządzania podlegają regulacjom prawnym. Obowiązek w tym zakresie dla wszystkich jednostek non profit nieprowadzących działalności gospodarczej wynika z załącznika nr 1 do rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości dla jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej.

Przy tym za jednostkę sprawozdawczą uznaje się jednostkę non profit mającą siedzibę lub zarząd na terytorium RP. W wypadku gdy prowadzi ona, obok działalności statutowej, także działalność gospodarczą, to musi respektować w całej rozciągłości standard sprawozdawczy bilansu określony przepisami ustawy o rachunkowości.

Dane w bilansie na początek i koniec okresu sprawozdawczego

Bilans należy sporządzić na moment bilansowy, którym może być dzień zamknięcia ksiąg rachunkowych lub inny dzień bilansowy². Sporządza się go nie później niż w ciągu trzech miesięcy od dnia bilansowego. Bilans sporządza się za rok obrotowy, który powinien się pokrywać z rokiem podatkowym. Podstawą jego sporządzenia są rzetelnie i prawidłowo prowadzone księgi rachunkowe. Muszą być one wewnętrznie uzgodnione oraz zweryfikowane, ze stanami rzeczywistymi poszczególnych składników majątkowych i źródeł ich finansowania, o wyniki inwentaryzacji, jak też wycenione według zasad określonych w ustawie³.

Jednostki nieprowadzące działalności gospodarczej sporządzają bilans ze szczegółowością określoną w rozporządzeniu. Muszą także zachować wymagane rozporządzeniem oznaczenia i nazwy poszczególnych pozycji oraz zachować ich kolejność. Informacje dotyczące poszczególnych pozycji bilansu, które nie wystąpiły ani w roku obrotowym, ani w roku poprzedzającym ten rok, mogą zostać pominięte. W bilansie należy ująć dane na początek i koniec okresu sprawozdawczego, co umożliwia dokonywanie porównań, badanie dynamiki i tendencji rozwojowych.

W wypadku sporządzania bilansu na inny dzień bilansowy niż kończący rok obrotowy należy wykazać w nim stany aktywów i pasywów na ten dzień oraz na dzień kończący rok obrotowy bezpośrednio poprzedzający ten dzień bilansowy.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

W Polsce obowiązuje metoda netto

Bilans może być sporządzany przy zastosowaniu jednej z trzech metod:

• metody brutto, która polega na ujmowaniu w bilansie sald wszystkich kont syntetycznych (konta korygujące są traktowane jak samodzielne konta bilansowe),

• metody netto, zgodnie z którą pozycje bilansu wykazuje się według ich wartości księgowej netto, uwzględniając wpływ sald kont korygujących,

• metody mieszanej, gdy niektóre pozycje, ze względu na potrzeby analizy, są wykazywane według metody brutto, a niektóre - z zastosowaniem metody netto.

W Polsce, zgodnie z przepisami ustawy o rachunkowości, bilans sporządza się metodą netto. Jej przejawem jest wykazywanie w jednostkach kontynuujących działalność, które respektują zasadę ostrożności, poszczególnych grup składników aktywów w wartości netto, tj. po skorygowaniu ich wartości (ewidencyjnej czy początkowej) o koszty zakupu i odchylenia od cen ewidencyjnych oraz dokonane odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe (w odniesieniu do środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych) i odpisy aktualizujące z tytułu trwałej utraty wartości dotyczące składników aktywów trwałych (w tym także środków trwałych) oraz odpisy aktualizujące z tytułu utraty wartości rzeczowych składników obrotowych oraz należności.

Poszczególne pozycje bilansu należy podać w języku polskim i w walucie polskiej, w złotych i groszach.

Dane liczbowe można wykazywać w zaokrągleniu do tysięcy złotych, jeżeli nie zniekształca to obrazu jednostki zawartego w sprawozdawaniu finansowym.

Elementy i struktura informacyjna bilansu

Bilans w systemie rachunkowości jest w pewnym sensie aktem wyrażającym zamknięcie jednego okresu działalności gospodarczej i zainicjowanie kolejnego.

Jako podstawowe sprawozdanie finansowe i ważny dokument księgowy, bilans musi spełniać określone wymogi formalne nadające mu moc dowodową.

Powinien on zawierać:

• określenie jednostki non profit, sporządzającej bilans,

• określenie momentu bilansowego (daty), na który jest sporządzony,

• wyszczególnione w określonej kolejności i z określonym stopniem szczegółowości składniki majątku i ich wartości na początek i koniec roku obrotowego,

• wyszczególnione w określonej kolejności i z określonym stopniem szczegółowości składniki źródeł sfinansowania majątku i ich wartości na początek i koniec roku obrotowego,

• sumy cząstkowe poszczególnych grup składników majątku i źródeł ich finansowania oraz bilansujące się sumy ogólne aktywów i pasywów na początek i koniec roku obrotowego,

• datę sporządzenia,

• podpisy osób odpowiedzialnych za prawidłowość i rzetelność bilansu.

Uwaga!

Podpisy, o których mowa wyżej, umieszcza się także na pozostałych elementach sprawozdania finansowego (a zatem w rachunku wyników i dodatkowej informacji). Odmowa podpisu musi być pisemnie uzasadniona. Uzasadnienie to dołącza się do sprawozdania inansowego.

Złożenia podpisu pod sprawozdaniem finansowym może odmówić zarówno główny księgowy, jak i kierownik jednostki. W pierwszym przypadku może to mieć miejsce, gdy dane w sprawozdaniu są błędne (np. niepoparte zapisami księgowymi), zostały wymuszone przez kierownika, a za przedstawienie nieprawdziwych danych grozi odpowiedzialność karna lub karna skarbowa.

Podpis złożony pod sprawozdaniem jest gwarancją, że prezentuje ono w sposób rzetelny, prawdziwy i jasny sytuację majątkową i finansową jednostki za miniony okres. Nie świadczy on zatem o odpowiedzialności za prowadzenie spraw jednostki non profit w okresie objętym sprawozdaniem.

Strukturę informacyjną aktywów i pasywów bilansu jednostek non profit nieprowadzących działalności gospodarczej przedstawia tabela 1.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Należy podkreślić, że obowiązujący wzór bilansu zawiera podstawowy zbiór informacji. Może on być rozszerzony przez szczegółowe ujęcie wybranych pozycji, co powinno być uzasadnione potrzebami informacyjnymi i wielkością jednostki non profit. W takim wypadku konieczne jest ujęcie wzoru bilansu w dokumentacji przyjętych zasad (polityki) rachunkowości jednostki non profit.

Informacyjny zakres aktywów bilansu

Podstawą prowadzenia działalności przez jednostkę non profit są zasoby majątkowe będące w jej dyspozycji. Ich posiadanie stwarza bowiem warunki do realizacji wyznaczonych zadań statutowych. Zasoby te, nazywane aktywami, są wyrażane wartościowo, co umożliwia agregację różnych ich pozycji. Według ustawy o rachunkowości przez aktywa rozumie się kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń, które spowodują w przyszłości wpływ do jednostki korzyści ekonomicznych⁴.

Z definicji wynika, że do cech zasobów majątkowych stanowiących podstawę do zaliczenia ich w skład aktywów jednostki non profit należą:

• przydatność gospodarcza,

• sprawowanie nad nimi kontroli,

• możliwość określenia ich wiarygodnej wartości⁵,

• osiągnięcie w przyszłości z tytułu ich posiadania określonych korzyści ekonomicznych.

Zaliczenie danego składnika majątku do aktywów jednostki wymaga równoczesnego spełnienia wszystkich wymienionych wyżej warunków. Zasoby majątkowe, które są nieprzydatne gospodarczo, należności utracone (umorzone, odpisane, przedawnione) należy usunąć z ksiąg rachunkowych. Odpisuje się je w koszty lub straty tego roku obrotowego, w którym utraciły swoją przydatność, oraz nie wykazuje w bilansie.

Jednostki gospodarcze w zależności od charakteru i skali działalności posiadają składniki aktywów, które różnią się postacią, wielkością i strukturą.

Aktywa jednostki non profit można podzielić według dwóch podstawowych kryteriów klasyfikacji, a mianowicie: rodzajowego i stopnia płynności. Według kryterium rodzajowego, które pozwala wyodrębnić aktywa o odmiennej postaci, wyróżnia się:

• aktywa rzeczowe - składniki majątkowe, mające charakter materialny i przyjmujące postać rzeczową, fizyczną,

• aktywa finansowe - aktywa pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną jednostką na korzystnych warunkach,

• aktywa niematerialne - składniki majątku jednostki, niemające charakteru rzeczowego, niebędące też aktywami finansowymi.

W bilansie aktywa dzieli się na aktywa trwałe i obrotowe.

Aktywa trwałe

Aktywa trwałe charakteryzuje długotrwałe (przez czas dłuższy niż rok) zaangażowanie w danej jednostce, wysoka wartość jednostkowa i niska płynność oraz niezaliczenie do aktywów obrotowych. Zakresem aktywów trwałych obejmuje się:

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Mogą one być nabyte, otrzymane lub wytworzone. Muszą jednak być przydatne i wykorzystywane w działalności statutowej.

Wartości niematerialne i prawne

W pozycji wartości niematerialne i prawne (poz. A.I) ujmuje się:

• prawa majątkowe (np. licencje, know-how, programy komputerowe)⁶ przeznaczone na potrzeby jednostki,

• koszty prac rozwojowych zakończonych powodzeniem (aplikacyjnych), np. zastosowanie nowoczesnych technologii, poniesione przed rozpoczęciem produkcji,

• dodatnią wartość firmy (różnica między ceną nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto), która powstaje w wyniku połączenia, przejęcia do korzystania lub wniesienia do innej jednostki; podlega ona amortyzacji bilansowej i podatkowej.

Są one wykazywane w cenie ich nabycia (koszcie wytworzenia) pomniejszonej o naliczone odpisy amortyzacyjne i odpisy aktualizacyjne⁷ z tytułu trwałej utraty wartości. Cenę nabycia powiększają m.in. opłaty notarialne, prowizje i odsetki, różnice kursowe, podatek od czynności cywilnoprawnych, podatek VAT w części niepodlegającej odliczeniu lub zwrotowi. Prawa majątkowe otrzymane nieodpłatnie wycenia się w cenie rynkowej.

Wymienione tytuły wartości niematerialnych i prawnych, także otrzymane nieodpłatnie, podlegają amortyzacji. Przy tym jednostka non profit sama ustala okres amortyzacji bilansowej, biorąc pod uwagę okres gospodarczego wykorzystania. Wartości niematerialne i prawne o wartości do 3500 zł (np. programy komputerowe) mogą być amortyzowane jednorazowo. Należy przy tym podkreślić, że modyfikacja (aktualizacja) programu (powyżej 3500 zł) jest traktowana jako osobny tytuł wartości niematerialnych i prawnych, a nie jako ulepszenie. Koszty uruchomienia programu komputerowego obciążają cenę jego nabycia, a koszty szkolenia personelu, instruktażu przed jego wdrożeniem stanowią koszty bieżące jednostki.

Rzeczowe aktywa trwałe

Rzeczowe aktywa trwałe (poz. A.II) obejmują środki trwałe, środki trwałe w budowie i zaliczki na środki trwałe w budowie. Środki trwałe obejmują nieruchomości (grunty, prawo wieczystego użytkowania gruntu, lokale lub prawa do lokali), maszyny i urządzenia, środki transportu i inne rzeczy, a także ulepszenia w obcych obiektach, które są kontrolowane przez jednostkę, o przewidywanym okresie ekonomicznej ich użyteczności dłuższym niż rok, kompletne i zdatne do użytku w momencie przyjęcia do używania oraz przeznaczone na potrzeby jednostki, czyli wykorzystywane w jej działalności statutowej. W pozycji środki trwałe ujmuje się też obce środki trwałe przyjęte do odpłatnego używania lub pobierania pożytków na czas oznaczony na podstawie umów najmu, dzierżawy lub innej umowy o podobnym charakterze zgodnie z warunkami określonymi w art. 3 ust. 4 uor.

Wszystkie własne i traktowane na równi z nimi obce środki trwałe podlegają amortyzacji, która może być ustalona metodą liniową lub degresywną. W ewidencji analitycznej środki trwałe ujmuje się wg grup zgodnych z Klasyfikacją Środków Trwałych.

Środki trwałe w budowie obejmują wartość nabycia lub koszt wytworzenia obiektów niegotowych (tzn. niekompletnych, niezdatnych do użytkowania), które po przyjęciu do używania staną się środkami trwałymi lub nieruchomościami zaliczanymi do inwestycji. Są one wyceniane w kosztach poniesionych na ich wytworzenie, pozostających w bezpośrednim związku z nabyciem lub wytworzeniem środków trwałych w budowie. W bilansie ujmuje się je w wartości netto po pomniejszeniu o odpisy aktualizujące ich wartość, w przypadku gdy nie przyniosą zamierzonego efektu gospodarczego (np. budowa przerwana, brak chętnych do wynajmu). Zaliczki na środki trwałew budowie obejmują wartość przekazanych kontrahentom środków pieniężnych lub dostaw na potrzeby prowadzonej budowy, modernizacji lub ulepszenia obiektu trwałego. Wartość bilansowa tej pozycji może figurować na koncie „Pozostałe rozrachunki” lub „Rozliczenie zakupu”, gdy otrzymano fakturę.

Należności długoterminowe

W pozycji „Należności długoterminowe” (poz. A.III) ujmuje się stan należności, które zostaną zwrócone po upływie 12 miesięcy od dnia bilansowego, np. raty za wynajem lokalu, z tytułu leasingu, gdy umowy wygasają po upływie roku od dnia bilansowego. Wyjątkiem od tej reguły są należności z tytułu dostaw towarów i usług, które zawsze zalicza się do aktywów obrotowych. Również udzielone w celach zarobkowych pożyczki nie należą do tej kategorii, lecz do inwestycji. Należności te są wyceniane w kwocie wymaganej zapłaty, a zatem łącznie z naliczonymi odsetkami, skorygowanej o odpisy aktualizujące te należności.

Inwestycje długoterminowe

Inwestycje długoterminowe (poz. A.IV) obejmują aktywa trwałe nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu ich wartości, uzyskania z nich przychodów w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z transakcji handlowej. W szczególności zalicza się tu aktywa finansowe (lokaty, udziały, akcje, inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki) oraz inwestycje w nieruchomości (np. grunty, budowle, lokale i prawa do lokali), a także inne inwestycje długoterminowe (np. metale szlachetne, dzieła sztuki i kosztowności), jak też wartości niematerialne i prawne. Mogą być one przeznaczone do zbycia w terminie dłuższym niż 12 miesięcy od dnia bilansowego.

Wyceny inwestycji długoterminowych dokonuje się według ceny nabycia pomniejszonej o odpis z tytułu trwałej utraty wartości bądź przeszacowanej do wartości w cenie rynkowej albo według wartości godziwej, a zatem według ceny rynkowej, za jaką składnik majątku mógłby być wymieniony na warunkach transakcji rynkowej między dwoma dobrze poinformowanymi niezależnymi stronami.

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Długoterminowe rozliczenia międzyokresowe (poz. A.V) obejmują aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego i inne rozliczenia międzyokresowe. Aktywa z tytułu odroczonego podatku dochodowego to kwota podatku dochodowego od osób prawnych, o jaką można w przyszłości pomniejszyć podatek bieżący (ujęty w deklaracji podatkowej) i potrącenie strat podatkowych z lat ubiegłych. Bierze się tu pod uwagę taką stawkę podatkową, jaka będzie obowiązywać w przyszłości, gdy aktywa te będą potrącane. Warto dodać, że podatek dochodowy ustala się od działalności gospodarczej, a nie od działalności statutowej. Inne rozliczenia międzyokresowe obejmują koszty poniesione w wartości nominalnej (np. na większy remont środka trwałego), które będą odpisywane w drugim roku po dniu bilansowym lub później.

Aktywa obrotowe

Aktywa obrotowe (część B bilansu) obejmują: aktywa rzeczowe (np. zapasy materiałów), które są przeznaczone do zbycia lub zużycia w ciągu roku od dnia bilansowego albo w ciągu normalnego cyklu operacyjnego, aktywa finansowe (udziały, akcje, udzielone pożyczki), płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu roku obrotowego od dnia bilansowego, aktywa pieniężne (środki pieniężne), należności krótkoterminowe, które powinny być spłacone w ciągu roku obrotowego od dnia bilansowego, jak też krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe, które zostaną w ciągu następnego roku obrotowego zaliczone na wynik finansowy. Aktywa obrotowe stanowią o potencjale działania operacyjnego jednostki non profit. W ich strukturze wyróżnia się:

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Zapasy rzeczowych aktywów obrotowych

Rzeczowe aktywa obrotowe obejmują zapasy:

• materiałów nabytych w celu zużycia,

• towarów zakupionych w celu sprzedaży w stanie nieprzetworzonym,

• produktów wytworzonych i zdatnych do sprzedaży oraz

• zaliczek na poczet dostaw materiałów, towarów i usług.

Zapasy materiałów i towarów wycenia się w cenach nabycia (zakupu) nie wyższych od cen sprzedaży netto na dzień bilansowy. Zapasy produktów wycenia się po koszcie wytworzenia, również nie wyższym od cen sprzedaży netto, a zaliczki na poczet dostaw - w wartości nominalnej. Przy wycenie bilansowej zapasów należy przestrzegać zasady ostrożności (jeżeli jednostka non profit ją respektuje). Przejawia się ona w zmniejszaniu wartości użytkowej lub handlowej zapasów, bez względu na wielkość wyniku finansowego, czyli aktualizacji wyceny poprzez doprowadzenie wartości do cen sprzedaży netto. Odpisy z tytułu aktualizacji zapasów nie stanowią kosztów uzyskania przychodów.

Należności krótkoterminowe

Należności krótkoterminowe (poz. B.II) obejmują stan krótkoterminowych należności wymagających zapłaty przez kontrahentów z różnych tytułów (np. dostaw i usług, ubezpieczeń społecznych czy innych świadczeń) oraz należności kwestionowane przez kontrahentów (skierowane na drogę postępowania sądowego). Nie ujmuje się w tej pozycji należności z tytułu zaliczek udzielonych dostawcom, należności nieściągalnych i odpisanych w związku z niemożliwością ich wyegzekwowania. Przy tym należności odpisane jako przedawnione oraz od których dokonano odpisów aktualizujących nie stanowią kosztów uzyskania przychodów. Zwłoka w zapłacie wierzytelności może skutkować naliczeniem odsetek w umownej wielkości.

Należności są wyceniane w kwocie wymaganej zapłaty, łącznie z naliczonymi odsetkami, skorygowanej o odpisy aktualizujące ich wartość.

Inwestycje krótkoterminowe

Inwestycje krótkoterminowe (poz. B.III) stanowią aktywa pieniężne oraz aktywa finansowe płatne i wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu roku od dnia bilansowego. Zalicza się tu m.in. środki pieniężne w kasie i na rachunkach bankowych, inne środki pieniężne (m.in. weksle i czeki obce oraz lokaty bankowe płatne przed upływem 3 miesięcy) oraz inne aktywa pieniężne (np. instrumenty pochodne, odsetki od lokat długoterminowych płatne w ciągu 3 miesięcy), jak też pozostałe aktywa finansowe, takie jak: udziały i akcje, obligacje, weksle i inne papiery wartościowe, udzielone pożyczki krótkoterminowe, instrumenty pochodne i inne instrumenty finansowe przeznaczone do obrotu. Wyceny bilansowej inwestycji krótkoterminowych dokonuje się według ceny rynkowej lub według niższej z cen: rynkowej i nabycia albo według obliczonej w inny sposób wartości godziwej, jeżeli na dany rodzaj aktywów nie istnieje aktywny rynek.

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe

Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe (poz. C) stanowią poniesione w przeszłości koszty, które odnoszą się do przyszłych okresów. Krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe zostaną odniesione na wynik finansowy najbliższego roku obrotowego. Ich wycena bilansowa opiera się na poniesionych kosztach zapisanych na koncie „Krótkoterminowe czynne rozliczenia międzyokresowe”.

Poszczególne pozycje aktywów bilansu są wykazywane według kryterium wzrastającej płynności, tzn. możliwości zamiany określonego składnika na gotówkę.

Informacyjny zakres pasywów bilansu

Zasoby majątkowe w postaci aktywów, którymi dysponuje jednostka non profit, muszą być finansowane z odpowiednich źródeł. W rachunkowości są one nazywane pasywami. Ukazują one źródła pochodzenia zasobów majątkowych oraz wskazują, jaki jest czas ich zwrotu. Pasywa stanowią równowartość zasobów majątkowych zaangażowanych w działalność jednostki.

W bilansie pasywa są uszeregowane według stopnia pilności ich zwrotu. W pierwszej kolejności zamieszcza się fundusze własne, odzwierciedlające udział „właścicieli” (np. członków, darczyńców) określonej jednostki w wartości jej aktywów, które nie podlegają zwrotowi, oraz fundusze obce (zobowiązania i rezerwy obarczone koniecznością ich zwrotu w długim lub krótkim okresie).

Fundusze własne obejmują:

• fundusz statutowy (A.I), obejmujący przekazane składki członkowskie, darowizny, zapisy i spadki, dochody z własnej działalności lub z majątku czy z ofiarności publicznej. W tej pozycji uwzględnia się także dotacje z budżetu państwa i inne dochody określone w statucie,

• fundusz z aktualizacji wyceny (A.II), uwzględniający skutki aktualizacji inwestycji zaliczanych do aktywów trwałych (np. nieruchomości, papiery wartościowe), powodujące wzrost ich wartości do poziomu cen rynkowych, oraz

• wynik finansowy netto za rok obrotowy (A.III), który może być wielkością dodatnią (zyskiem), w przypadku nadwyżki przychodów nad kosztami, lub wielkością ujemną (stratą), gdy powstaje nadwyżka kosztów nad przychodami. Wykazany wynik finansowy musi być zgodny z ustalonym w rachunku wyników.

Należy podkreślić, że fundusze własne wykazuje się w wartości nominalnej w wysokości określonej w umowie lub statucie i ujętej w rejestrze sądowym.

Z kolei fundusze obce obejmują:

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Zobowiązania to wynikający z przeszłych zdarzeń obowiązek wykonania w przyszłości świadczeń o wiarygodnie określonej wartości, które spowodują wykorzystanie już posiadanych lub przyszłych aktywów jednostki non profit. Ze względu na termin wymagalności wyróżnia się zobowiązania długoterminowe (B.I), które zostaną spłacone po upływie roku od dnia bilansowego, oraz zobowiązania krótkoterminowe (B.II), wymagalne w następnym roku obrotowym.

Zobowiązania z tytułu dostaw i usług zawsze kwalifikują się do zobowiązań krótkoterminowych, niezależnie od rzeczywistego terminu ich wymagalności. Zobowiązania krótkoterminowe obejmują ponadto kredyty i pożyczki, inne zobowiązania finansowe, zaliczki otrzymane od dostawcy, zobowiązania wekslowe, zobowiązania z tytułu podatków, ceł, ubezpieczeń i innych świadczeń oraz z tytułu wynagrodzeń.

Zobowiązania wycenia się w kwocie wymaganej zapłaty, a zobowiązania finansowe - według wartości godziwej. Kwota wymaganej zapłaty obejmuje wartość nominalną i należne odsetki. Nie wykazuje się zobowiązań umorzonych i przedawnionych.

Do zobowiązań krótkoterminowych należą również fundusze specjalne. Obejmują one przede wszystkim ZFŚS i inne fundusze specjalne tworzone zgodnie z przepisami. Wykazuje się je w wartości nominalnej, przy czym wycena ZFŚS powinna się zgadzać z wartością środków pieniężnych na wyodrębnionym rachunku ZFŚS i wartością udzielonych z tych środków pożyczek.

Rezerwy na zobowiązania (poz. B.III) to zobowiązania, których termin płatności lub kwota nie są znane z pewnością. Rezerwy tworzy się na pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, a w szczególności na straty z transakcji gospodarczych w toku, w tym z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń, operacji kredytowych, skutków toczącego się postępowania sądowego. Wyceny rezerw dokonuje się w uzasadnionej, wiarygodnie oszacowanej wartości.

Na rozliczenia międzyokresowe (B.IV) składają się:

• rozliczenia międzyokresowe przychodów (poz. IV.1), wynikające np. z otrzymanych przez jednostkę lub należnych przedpłat i zaliczek potwierdzonych fakturami na realizację usług w przyszłości, kwot podwyższających wartość należności dochodzonych na drodze sądowej, dotacji, subwencji i dopłat do środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych i środków trwałych w budowie oraz darowizn środków trwałych oraz

• inne rozliczenia międzyokresowe (poz. IV.2), do których zalicza się bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, obejmujące m.in. zobowiązania przypadające na bieżący okres sprawozdawczy, wynikające ze świadczeń wykonanych na rzecz jednostki przez kontrahentów, których kwotę można oszacować w sposób wiarygodny, albo przyszłe świadczenia wobec nieznanych osób, których kwotę można oszacować, mimo że data powstania zobowiązania nie jest znana, np. z tytułu napraw gwarancyjnych, rękojmi za produkty długotrwałego użytku.

Rozliczenia międzyokresowe wykazuje się według wartości nominalnej.

Ujęte w bilansie pozycje określają zbiory informacji bazowych. Są one grupowane według działów oznaczonych literami, te działy są dzielone na rozdziały oznaczone cyframi rzymskimi, a rozdziały - na pozycje oznaczone cyframi arabskimi. Informacje te można wykazywać z większą lub mniejszą szczegółowością. Zależy to od charakteru i wielkości jednostki oraz potrzeb informacyjnych.

Z istoty bilansu wynika, że musi być zachowana zasada równowagi. Oznacza to, że suma aktywów musi się równać sumie pasywów. Obie sumy wynikają z podliczenia kwot wykazanych w poszczególnych wierszach aktywów i pasywów. Poprawnie sporządzony bilans stanowi podstawę oceny działalności jednostki non profit, jej sytuacji majątkowej i finansowej oraz rozliczenia z odpowiedzialności za dokonania osób nią zarządzających.

Reasumując:

• Bilans jest podstawowym źródłem informacji do oceny sytuacji majątkowo-finansowej jednostki, a także jej zdolności płatniczej.

• Poszczególne pozycje bilansu należy podać w języku polskim i w walucie polskiej.

• Jednostki nieprowadzące działalności gospodarczej sporządzają bilans ze szczegółowością określoną w rozporządzeniu; muszą także zachować wymagane rozporządzeniem oznaczenia i nazwy poszczególnych pozycji oraz zachować ich kolejność.

¹ Określenie „bilans” wywodzi się od łacińskiego słowa bilanx, które oznacza wagę o dwóch szalach. W istocie rzeczy bilans jest wagą pozostającą zawsze w stanie równowagi: z jednej strony przedstawia środki gospodarcze, których łączna wartość odpowiada wartości źródeł ich pochodzenia prezentowanych z drugiej strony.

² Por. art. 12 ust. 2 uor.

³ Zasady wyceny aktywów i pasywów na dzień bilansowy określa art. 28 ust. 1 ustawy o rachunkowości. W jednostkach nieprowadzących działalności gospodarczej przy wycenie aktywów i pasywów na koniec roku obrotowego można nie uwzględniać zasady ostrożnej wyceny.

⁴ Ustawa o rachunkowości... poz. cyt., art. 3.

⁵ Zasobów majątkowych, których nie można wycenić w sposób wiarygodny (np. klienci, posiadana wiedza), nie ujmuje się w księgach rachunkowych.

⁶ Do wartości niematerialnych i prawnych nie zalicza się kosztów poniesionych na uzyskanie certyfikatów jakości, które stanowią koszty bieżącego okresu, z możliwością rozliczenia w czasie.

⁷ Ma to miejsce, gdy jednostka non profit nie zrezygnowała z respektowania zasady ostrożnej wyceny.

Podstawy prawne:

• ustawa z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 208, poz. 1540

• rozporządzenie Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej - Dz.U. Nr 137, poz. 1539; ost.zm. Dz.U. z 2003 r. Nr 11, poz. 117