Co należy uwzględniać przy ustalaniu granicy istotności

Osiem podstawowych zasad rachunkowości to: zasada memoriału, zasada kontynuacji działalności, zasada współmierności, zasada ostrożnej wyceny, zasada ciągłości, zasada wyższości treści nad formą, zasada zakazu kompensat i zasada istotności. Ich stosowanie sprawia, że sprawozdania finansowe i stanowiące podstawę ich sporządzenia księgi rachunkowe zawierają informacje użyteczne dla odbiorców.

Zasada istotności jest jedną z podstawowych zasad rachunkowości. Jej zastosowanie sprawia, że informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych i księgach rachunkowych są użyteczne dla odbiorców. Do istotności odnoszą się przepisy ustawy o rachunkowości, Założeń koncepcyjnych oraz MSR nr 1.

Zasada istotności w ustawie o rachunkowości

Jednostki są obowiązane stosować przyjęte zasady (politykę) rachunkowości, rzetelnie i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy. Jednostka może jednak w ramach przyjętych zasad (polityki) rachunkowości stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie ujemnego wpływu na realizację tego obowiązku.

Określając zasady (politykę) rachunkowości, należy zapewnić wyodrębnienie w rachunkowości wszystkich zdarzeń istotnych do oceny sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki, przy zachowaniu zasady ostrożności.

Nadrzędne zasady rachunkowości oraz wymagania jakościowe nie tylko odnoszą się do reguły prowadzenia ksiąg rachunkowych, ale również dotyczą sprawozdań finansowych sporządzanych na podstawie ksiąg rachunkowych. Prawidłowe prowadzenie ksiąg rachunkowych podmiotów gospodarczych polega na pełnym przestrzeganiu przepisów prawa bilansowego, podatkowego oraz nadrzędnych zasad rachunkowości i zasad szczegółowych wynikających ze specyfiki działalności danej jednostki.

Ustawa o rachunkowości uznaje za istotne takie informacje i zdarzenia, których pominięcie wywarłoby istotnie ujemny wpływ na obraz sytuacji majątkowej i finansowej oraz wynik finansowy jednostki gospodarczej. Innymi słowy, pominięcie takich informacji i zdarzeń zniekształciłoby rzetelność i jasność obrazu sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego jednostki gospodarczej.

Przygotowując sprawozdanie finansowe, jednostki mogą stosować różne rodzaje uproszczeń, które ułatwiają sporządzenie sprawozdania oraz powodują, że samo sprawozdanie zawiera mniej szczegółów, dzięki czemu jest jasne i czytelne.

Tabela. Przykłady uproszczeń w systemie rachunkowości

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Jednostki mogą stosować tego typu uproszczenia dopóty, dopóki nie powodują one wprowadzenia użytkownika sprawozdania w błąd na temat sytuacji majątkowej i finansowej oraz wyniku finansowego danej jednostki. Przyjęte uproszczenia nie mogą zatem zniekształcić informacji prezentowanej w sprawozdaniu finansowym i spowodować błędnej oceny działalności jednostki gospodarczej lub podjęcia niewłaściwych decyzji ekonomicznych.

Istotność w rozumieniu Założeń koncepcyjnych i MSR nr 1

Aby informacje były użyteczne, muszą być przydatne przy podejmowaniu decyzji przez ich użytkowników. Informacje są przydatne, jeżeli wpływają na decyzje gospodarcze użytkowników, pomagając im ocenić przeszłe, teraźniejsze i przyszłe zdarzenia albo potwierdzając bądź korygując ich poprzednie oceny.

Na przydatność informacji wpływa ich charakter i istotność. W pewnych wypadkach sam charakter informacji wystarcza, aby określić, czy jest ona przydatna. Na przykład informacje na temat nowego sektora mogą wpłynąć na ocenę ryzyka i możliwości jednostki, niezależnie od istotności wyników działalności osiągniętych przez ten sektor w danym okresie sprawozdawczym. W innych wypadkach ważny jest zarówno charakter, jak i istotność informacji, np. poziom zapasów w podziale na każdą z głównych kategorii właściwych dla prowadzonej działalności.

Dane informacje są istotne, jeżeli ich pominięcie lub zniekształcenie może wpłynąć na decyzje gospodarcze podejmowane przez użytkowników na podstawie sprawozdania finansowego. Istotność informacji zależy od kwoty pozycji lub błędu - ocenianego w danych okolicznościach - w wypadku pominięcia lub zniekształcenia tej pozycji. Istotność stanowi zatem próg czy granicę, a nie zasadniczą cechę, jaką muszą posiadać dane informacje, aby były użyteczne.

Pominięcia lub zniekształcenia pozycji uznaje się za istotne, jeżeli mogą, pojedynczo lub razem, wpłynąć na decyzje gospodarcze podejmowane przez użytkowników na podstawie sprawozdania finansowego. Istotność jest uzależniona od wielkości i rodzaju pominięcia lub zniekształcenia w odniesieniu do towarzyszących okoliczności. Czynnikiem rozstrzygającym może być wielkość i rodzaj pozycji lub połączenie obu tych czynników.

Rozstrzyganie o tym, czy pominięcie lub zniekształcenie może wpłynąć na decyzje gospodarcze użytkowników, czyli czy jest istotne, wymaga rozważenia cech tychże użytkowników. Założenia koncepcyjne sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych mówią, że użytkownicy z założenia posiadają dostateczną wiedzę z zakresu biznesu, działalności gospodarczej i rachunkowości oraz wykazują wolę uważnego zapoznania się z prezentowanymi informacjami. Dlatego przy rozstrzyganiu należy rozważyć, jakiego wpływu na decyzje gospodarcze użytkowników o wymienionych cechach należy oczekiwać. Inne bowiem informacje są istotne dla kredytodawców, inne dla inwestorów itd.

UWAGA

Pojedyncza pozycja może być nie dość istotna, aby uzasadniona była jej oddzielna prezentacja np. w bilansie, rachunku zysków i strat, lecz na tyle istotna, by oddzielnie zaprezentować ją w informacji dodatkowej.

Do zasady istotności MSR nr 1 wprowadza jeszcze zasadę agregowania jako jedną z zasad ogólnych prezentacji sprawozdań finansowych. Polega ona na oddzielnej prezentacji w sprawozdaniu finansowym istotnych kategorii pozycji podobnych pod względem ich charakteru lub funkcji. Jeżeli dana pozycja nie jest istotna, łączy się ją z innymi pozycjami prezentowanymi w poszczególnych pozycjach bilansu, rachunku zysków i strat, zestawienia zmian w kapitale własnym, rachunku przepływów pieniężnych albo ujawnionymi w informacji dodatkowej.

Zastosowanie zasady istotności oznacza, że szczegółowe wymogi dotyczące ujawniania informacji, zawarte w standardach lub interpretacjach, nie muszą być spełnione, jeśli informacje nie są istotne.

Istotność może wyrażać zarówno:

• cechy ilościowe analizowanych wielkości, mierzone np. relacją do sumy bilansowej, sumy przychodów, kapitału własnego, i odnosić się do sprawozdania finansowego jako całości bądź jego poszczególnych pozycji lub ich grup, jak i

• określone cechy jakościowe, np. dowodów i zapisów księgowych, przestrzegania obowiązujących jednostkę norm ostrożnościowych.

Jak określić granicę istotności

Jak wynika z literatury, istotność można określać w procentach:

• wyniku finansowego brutto: maks. 8%,

• przychodów: maks. 0,8%,

• sumy bilansowej: 1%.

Tych granic nie należy jednak traktować jako wskazówki, ponieważ każda jednostka musi je ustalić z uwzględnieniem własnej specyfiki sprawozdawczej.

Celowe jest określanie istotności nie tylko dla sprawozdania finansowego jako całości, ale i dla poszczególnych sald, grup operacji gospodarczych i innych ujawnionych informacji. Ze względu na ich cechy i znaczenie, przepisy prawa itp. poziom ich istotności może być zróżnicowany. W każdym wypadku ocena tego, co jest istotne, wynika z zawodowego osądu (professional judgement) osoby odpowiedzialnej za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości. Osąd ten powinien zostać poprzedzony kompleksową analizą i strukturyzacją wszystkich informacji, zdarzeń i operacji gospodarczych, których stroną była jednostka gospodarcza w danym okresie sprawozdawczym.

• art. 4 i 8 ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości - j.t. Dz.U. z 2002 r. Nr 76, poz. 694; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 63, poz. 393

• § 12, 25, 26, 29 i 30 Założeń koncepcyjnych sporządzania i prezentacji sprawozdań finansowych

• § 11, 12, 29, 30 i 31 MSR nr 1 „Prezentacja sprawozdań finansowych”

Mariusz Bukowiński

partner zarządzający MB Audyt