Podstawowym celem każdego przedsiębiorstwa jest maksymalizowanie zysku i tym samym osiąganie jak najwyższej rentowności. O tym, czy dane przedsiębiorstwo prowadzi rentowną działalność i wypracowuje zyski, informuje nas sprawozdanie finansowe, a dokładniej: poszczególne pozycje rachunku zysków i strat.
Sama informacja dotycząca wysokości zysku/straty jest niewystarczająca do pełnej analizy rentowności przedsiębiorstwa. Pełniejszy jej obraz daje analiza poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat, która pozwala ocenić, jaki rodzaj działalności przynosi zysk oraz jaki rodzaj działalności należy rozwijać, aby ten zysk maksymalizować.
Rachunek zysków i strat – oprócz pozycji zysku netto – zawiera odpowiednio pogrupowane pozycje przychodów i kosztów oraz pokazuje wyniki na poszczególnych segmentach działalności, do których zalicza się:
a) segment działalności operacyjnej,
b) segment działalności finansowej,
c) segment działalności nadzwyczajnej,
d) segment obowiązkowego obciążenia wyniku finansowego.
Ustawa o rachunkowości określa dwa warianty rachunku zysków i strat:
• wariant porównawczy,
• wariant kalkulacyjny.
Podstawową różnicą między obu wariantami jest sposób kalkulacji kosztów uzyskania przychodów.
W wariancie porównawczym koszty dzielone są według rodzajów.
Natomiast w wariancie kalkulacyjnym w kategorii kosztów z podstawowej działalności znajdują się koszty wytworzenia sprzedanych produktów. Koszty wytworzenia sprzedanych produktów są dalej dzielone na koszty bezpośrednie, np. materiały bezpośrednie, robocizna bezpośrednia, oraz na koszty pośrednie, tj. koszty niezwiązane bezpośrednio z procesem produkcyjnym.
Różnica między przychodami ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów a kosztami wytworzenia sprzedanych produktów i wartością sprzedanych materiałów stanowi zysk brutto na sprzedaży. Od tego zysku odejmuje się następnie takie koszty działalności podstawowej, jak koszty sprzedaży i koszty ogólnego zarządu.
Rachunek przychodów i kosztów z działalności podstawowej wygląda następująco:
A. Przychody ze sprzedaży produktów, towarów i materiałów
B. Koszty wytworzenia sprzedanych produktów oraz wartość sprzedanych towarów i materiałów
C. (A – B) Zysk/strata brutto na sprzedaży
D. Koszty sprzedaży
E. Koszty ogólnego zarządu
F. (C – D – E) Zysk/strata na sprzedaży
Wynikiem zestawienia podstawowych przychodów i kosztów jest zawsze zysk/strata na sprzedaży.
Dalsze pozycje rachunku zysków i strat są w obu wariantach identyczne i składają się na nie:
– Podatek dochodowy i pozostałe obowiązkowe obciążenie wyniku
Zysk/strata netto
Analiza porównawcza
Podstawową analizą rachunku zysków i strat jest analiza porównawcza. W tym celu jego poszczególne pozycje są porównywane np. w dwóch kolejnych latach. Wartości zrealizowane można również porównać z wartościami planowanymi.
Możliwe jest w tym przypadku porównanie w wartościach bezwzględnych lub w wartościach względnych, tj. ustalanie dynamiki poszczególnych kategorii przychodów i kosztów.
Z analizy przedstawionego sprawozdania wynika, że wzrost zysku netto nastąpił głównie na skutek wzrostu przychodów ze sprzedaży i jednocześnie niższej dynamiki przyrostu kosztów własnych sprzedaży. Było to najprawdopodobniej wynikiem racjonalizacji kosztów.
Dodatni wpływ miała również wyższa dynamika przychodów finansowych i obniżenie kosztów finansowych. Mogło to wynikać ze zwiększenia inwestycji finansowych, korzystnych zmian kursów walutowych i ograniczenia zadłużenia z tytułu kredytów. Na obniżenie zysku miała wpływ pozostała działalność operacyjna: dynamika kosztów jest wyższa niż dynamika przychodów oraz zyski i straty nadzwyczajne.
Analiza wskaźników rentowności
Uzupełnieniem analizy rachunku zysków i strat jest analiza wskaźników rentowności. Badanie bezwzględnego poziomu poszczególnych pozycji rachunku zysków i strat oraz samego zysku w poszczególnych okresach nie daje jasnego obrazu rentowności. Prawidłowa ocena wymaga odniesienia poziomu zysku do poniesionych nakładów.
Do tego celu służą trzy podstawowe wskaźniki:
• rentowności sprzedaży,
• rentowności aktywów,
• rentowności kapitałów własnych.
Najlepiej, gdy wskaźniki rentowności są dodatnie i jak najwyższe. Jednak przedsiębiorstwa z różnych branż charakteryzują się różnymi poziomami rentowności, więc rentowność danego przedsiębiorstwa powinno się porównywać ze średnią wielkością w danej branży. Jeżeli rentowność kształtuje się powyżej wartości średniej, może być oceniona pozytywnie. Jeżeli osiąga wartości znacznie poniżej średniej lub wielkość ujemną, ocena rentowności powinna być negatywna.
Analiza rentowności sprzedaży
Podstawowym wskaźnikiem służącym do pomiaru rentowności sprzedaży jest wskaźnik rentowności sprzedaży netto:
Im wyższy jest poziom tego wskaźnika, tym sytuacja przedsiębiorstwa jest lepsza. Jeżeli wskaźnik ten jest odpowiednio wysoki, przedsiębiorstwo ma lepsze możliwości przetrwania, gdy będzie przejściowo zmuszone realizować niższe ceny sprzedaży bądź ponosić wyższe koszty.
Poziom wskaźnika rentowności zależy w dużej mierze od charakteru cyklu produkcyjnego. Masowa sprzedaż detaliczna lub hurtowa charakteryzuje się zazwyczaj niższą marżą na sprzedaży, ponieważ wysoki obrót zapewni satysfakcjonujący zysk na sprzedaży. Natomiast w przypadku sprzedaży detalicznej produktów luksusowych, dla których wolumen obrotów nie jest wysoki, marża sprzedaży i tym samym rentowność sprzedaży jest odpowiednio wyższa.
Podobnie jest w przypadku długości cyklu produkcyjnego. Krótki cykl produkcyjny nie wymaga wysokich marż, natomiast długi cykl produkcyjny pociąga za sobą wyższe koszty zamrożenia kapitału, co automatycznie przekłada się na wyższe marże.
W celu bardziej precyzyjnej oceny rentowności sprzedaży można stosować następujący wskaźnik:
Zaletą tego wskaźnika w porównaniu z poprzednim jest to, że mierzy on precyzyjnie rentowność działalności podstawowej, bez uwzględnienia pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych oraz przychodów i kosztów finansowych.
Może się zdarzyć, że rentowność sprzedaży netto jest zaniżona przez nadmierne koszty finansowe wywołane np. przez ujemne niezrealizowane różnice kursowe, które w zależności od wahań kursu walutowego mogą mieć charakter tymczasowy. Ujemny wynik na sprzedaży aktywów trwałych, np. zbędnego majątku trwałego, ma z kolei najczęściej charakter jednorazowy.
Do kalkulacji rentowności sprzedaży oraz rentowności majątku i kapitałów własnych można przyjmować różne kategorie zysku, począwszy od zysku na sprzedaży aż do zysku netto.
Oznacza to, że przy stałym poziomie rentowności sprzedaży przedsiębiorstwo może zwiększyć rentowność aktywów poprzez zwiększenie ich obrotowości, tj. wolumenu sprzedaży, przy niezmiennym stanie aktywów.
UWAGA!
Lepszy obraz rentowności aktywów uzyskuje się porównując wielkość zysku netto za dany okres z przeciętnym stanem aktywów w tym okresie.
Przeciętny stan aktywów ustala się jako sumę wartości aktywów na początek i na koniec okresu, podzieloną przez 2.
