Osoba niebędąca dłużnikiem, której rzeczy lub prawa zostały zajęte w postępowaniu egzekucyjnym, ma możliwość złożenia wniosku o wyłączenie ich spod egzekucji.
Podmiotem, który pozostaje w głównej sferze zainteresowań organów egzekucyjnych, jest zobowiązany, czyli dłużnik. To on powinien uiścić należne świadczenie, a prowadzenie postępowania egzekucyjnego oznacza, że z takich czy innych powodów tego nie uczynił. Może się jednak zdarzyć, że w trakcie postępowania zostaną naruszone prawa osób trzecich, chociaż nie są one zobowiązane np. przez zajęcie ich rzeczy lub praw majątkowych. Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 229, poz. 1954 z późn. zm.) przewiduje w tej sytuacji dla tych osób środki ochrony prawnej.
Zajęcie ruchomości
Najłatwiej można naruszyć prawa osób trzecich podczas zajęcia ruchomości. Zgodnie z art. 97 par. 2 wspomnianej ustawy, zajęciu podlegają ruchomości zobowiązanego, znajdujące się zarówno w jego władaniu, jak i we władaniu innej osoby, jeżeli nie zostały wyłączone spod egzekucji lub od niej zwolnione. Zajęcie ruchomości następuje przez wpisanie jej do protokołu zajęcia i podpisanie protokołu przez poborcę skarbowego. Protokół podpisują także zobowiązany lub świadkowie. Zobowiązanemu doręcza się odpis protokołu zajęcia, a także odpis tytułu wykonawczego, jeżeli uprzednio nie został on doręczony. Decydujące znaczenie dla dokonania czynności zajęcia ma fakt posiadania danej ruchomości przez zobowiązanego.
Poborca skarbowy powinien co prawda mieć na uwadze, że powinny być to ruchomości zobowiązanego. Jeśli jednak sam zobowiązany nie zgłasza uwag co do zajmowanych przedmiotów oraz jeśli znajdują się one w jego posiadaniu, ulegają zajęciu. Tymczasem może się okazać, że zajęte rzeczy w istocie nie stanowią własności zobowiązanego.
PRZYKŁAD
Przybyły na miejsce czynności egzekucyjnych poborca skarbowy dokonał zajęcia telewizora o wartości 2000 zł, który znajdował się w mieszkaniu zobowiązanego. Telewizor został wpisany do protokołu zajęcia, odpis protokołu poborca doręczył zobowiązanemu. Zobowiązany nie powiadomił poborcy, że telewizor ten został pożyczony od jego ciotki kilkanaście dni temu.
W orzecznictwie panuje pogląd, że organ egzekucyjny nie jest w takich sytuacjach zobowiązany do udzielenia osobom trzecim, niebędącym stronami postępowania, informacji o przysługujących im prawach (wyrok NSA z 30 listopada 2000 r., SA/Sz 1419/99, niepublikowany). Zdaniem NSA, ustawodawca wychodzi z założenia, że zobowiązany powinien powiadomić osoby trzecie, jeśli w trakcie egzekucji naruszono prawa majątkowe tych osób. Z kolei osoba podejmująca czynności zmierzające do wyłączenia spod egzekucji jej prawa powinna we własnym interesie zapoznać się z obowiązującym w tym zakresie terminem, a w przypadku jego niedotrzymania wystąpić z prośbą o przywrócenie, uprawdopodabniając, że uchybienie nastąpiło bez jej winy.
Ważne uprawnienia
Kto nie będąc zobowiązanym, rości sobie prawa do rzeczy lub prawa majątkowego, z którego prowadzi się egzekucję administracyjną, może wystąpić do organu egzekucyjnego, w terminie czternastu dni od dnia uzyskania wiadomości o czynności egzekucyjnej skierowanej do tej rzeczy lub tego prawa, z żądaniem ich wyłączenia spod egzekucji. Osoba taka powinna przedstawić lub powołać dowody na poparcie swego żądania. Organ egzekucyjny ma obowiązek rozpoznać żądanie i wydać postanowienie w sprawie wyłączenia w terminie czternastu dni od dnia złożenia żądania. Termin ten może być przedłużony o dalsze czternaście dni, gdy zbadanie dowodów w tym terminie nie było możliwe. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w przypadku zgłoszenia roszczeń do rzeczy lub praw majątkowych zajętych w celu zabezpieczenia.
Jeżeli w postępowaniu dotyczącym egzekucji należności pieniężnej zostało zgłoszone żądanie wyłączenia spod egzekucji rzeczy lub prawa majątkowego, które nie zostało uwzględnione, wierzytelność zabezpieczona zastawem oraz wartość prawa użytkowania podlega zaspokojeniu z kwoty uzyskanej z egzekucji. Dotyczy to żądania wyłączenia z egzekucji z tej przyczyny, że prawo lub rzecz znajduje się we władaniu innej osoby na podstawie umowy zastawu lub prawa użytkowania ustanowionego w wyniku umowy o dożywocie. Przy tym żądaniu uwzględnia się prawa pierwszeństwa zaspokojenia przysługującego z mocy ustawy należności pieniężnych.
Trzeba mieć dowody
Elementem przesądzającym o skuteczności złożonego wniosku o wyłączenie ruchomości spod egzekucji jest przedstawienie przez osobę zainteresowaną dowodów wskazujących na posiadanie uprawnienia do występowania z takim wnioskiem. Uprawnienie to z kolei wynika z faktu roszczenia praw do rzeczy lub praw majątkowych zajętych w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko zobowiązanemu.
Należy zaznaczyć, że do czasu wydania postanowienia w sprawie wyłączenia organ egzekucyjny zaniecha dalszych czynności egzekucyjnych w stosunku do rzeczy lub prawa majątkowego, których wyłączenia żądano. Dokonane czynności egzekucyjne pozostają jednak w mocy.
Jeżeli w egzekucji obowiązku o charakterze niepieniężnym rzecz lub prawo majątkowe, których wyłączenia spod egzekucji żądano, zostały również objęte środkiem egzekucyjnym wskazanym przez wierzyciela, organ egzekucyjny doręcza mu postanowienie o wyłączeniu. Na to postanowienie przysługuje wierzycielowi zażalenie. Do czasu rozstrzygnięcia zażalenia dokonane czynności egzekucyjne pozostają w mocy.
