Od organu podatkowego, którego decyzja doprowadziła do powstania szkody, można jednak dochodzić odszkodowania.
Problemy podatników nie zawsze wynikają z ich własnych błędów. Powszechnie znane są przykłady kłopotów finansowych czy nawet bankructw przedsiębiorstw, spowodowane przymusowym wyegzekwowaniem podatków, które w rezultacie kontroli instancyjnej lub sądowo-administracyjnej okazały się nienależne. Zasadne jest więc rozważenie dochodzenia pełnego odszkodowania od organu, który wydał decyzję podatkową niezgodną z prawem. Podstawa prawna dla dochodzenia odszkodowania będzie różniła się w zależności od tego, jaka decyzja spowodowała szkodę.
Gdy powstanie szkoda...
Odszkodowanie przysługuje od organu wydającego decyzję, która następnie została uznana za nieważną lub którą uchylono w wyniku wznowienia postępowania. W przypadku odmowy przyznania odszkodowania lub przyznania odszkodowania w wysokości mniejszej od zgłoszonej w żądaniu, podatnikowi przysługuje prawo wniesienia powództwa do sądu powszechnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji. Za odmowę odszkodowania uważa się również niewydanie decyzji w terminie dwóch miesięcy od dnia wniesienia żądania. W tym przypadku termin 30-dniowy nie obowiązuje. Zwrócenie się bezpośrednio do organu uzależnione jest od wystąpienia i stwierdzenia przez organy lub sąd kwalifikowanej wadliwości decyzji. Stwierdzić nieważność decyzji lub wznowić postępowanie w sprawie można bowiem tylko w wyraźnie przewidzianych przepisami przypadkach, np. gdy decyzja została wydana bez podstawy prawnej albo z rażącym naruszeniem prawa. Nie jest przeszkodą do dochodzenia odszkodowania sytuacja, w której decyzji nie można uchylić lub stwierdzić jej nieważności, pomimo występowania ustawowych przesłanek, ze względu na występujące przeszkody prawne (upływ ustawowych terminów). Nie można jednak dochodzić odszkodowania, w sytuacji gdy uchylenie lub nieważności powstały z winy strony lub osoby trzeciej.
...a organ źle działa
Na podstawie art. 77 konstytucji, prawo do wynagrodzenia szkody przysługuje za niezgodne z prawem działanie organu. Chodzi więc o każdą niezgodność z prawem, a nie tylko wady kwalifikowane, które umożliwiają dochodzenie odszkodowania bezpośrednio od organów. W związku z tym należy dopuścić możliwość wniesienia powództwa cywilnego na podstawie art. 4171 par. 2 kodeksu cywilnego w przypadku spowodowania szkody przez decyzję ostateczną, która choć niezgodna z prawem, nie zawiera kwalifikowanej wady. Warunkiem otrzymania odszkodowania jest stwierdzenie we właściwym postępowaniu niezgodności z prawem decyzji, która wyrządziła szkodę. W stosunku do decyzji podatkowych jest to postępowanie przed sądami administracyjnymi, które uchylają decyzję, jeżeli stwierdzą naruszenie prawa materialnego lub – w pewnych przypadkach – procesowego.
...będzie odszkodowanie
Uchwałą składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2006 r. (III CZP 125/05) rozstrzygnięta została wątpliwość co do dopuszczalności odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę powstałą przez wydanie i wykonanie nieostatecznej decyzji organu podatkowego pierwszej instancji, następnie uchylonej. Zgodnie z tą uchwałą, podatnik ma prawo do pełnej rekompensaty. Może więc wystąpić z powództwem cywilnym o odszkodowanie. Nie może bowiem ponosić ryzyka, które niesie za sobą zasada natychmiastowej wykonalności decyzji podatkowych. Uchwała ta odnosi się do zdarzeń powstałych przed 1 września 2004 r., kiedy zasadą była natychmiastowa wykonalność podatkowych decyzji nieostatecznych. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 224 par. 2 Ordynacji podatkowej organy są zobligowane, z urzędu lub na wniosek strony, wstrzymać wykonanie decyzji w przypadku uzasadnionym ważnym interesem strony lub interesem publicznym. Od 1 września 2004 r. zapewniona jest więc większa ochrona podatnika przed skutkami wydania niezgodnej z prawem decyzji organu I instancji. Tym samym przypadki, w których dla uzyskania pełnego odszkodowania konieczne jest zwrócenie się na drogę postępowania cywilnego, zdarzają się rzadziej. Zgodnie z art. 361 par. 2 kodeksu cywilnego, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby szkody nie wyrządzono. Ponieważ zwrot nienależnie zapłaconego podatku w wykonaniu wadliwej decyzji następuje wraz z odsetkami, w większości przypadków dochodzenie odszkodowania będzie nieuzasadnione, gdyż otrzymane odsetki i zwrot zapłaconej kwoty w całości pokryje doznany uszczerbek. W niektórych przypadkach może się jednak zdarzyć, że szkoda jest wyższa.
