Krajowa Rada Regionalnych Izb Obrachunkowych przekazała do Sejmu i Senatu sprawozdanie z działalności regionalnych izb obrachunkowych (RIO) i wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2005 roku.
Zadania izb
Regionalne izby pełnią funkcje: nadzorczą, kontrolną, opiniodawczą, informacyjno-szkoleniową nad jednostkami samorządu terytorialnego oraz orzekającą w I instancji w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Najważniejszy jest nadzór i kontrola ze względu na nieprawidłowości, jakie może wykryć izba, co pozwala na wyeliminowanie błędów. Wyniki kontroli wykażą, jakie nieprawidłowości pojawiały się najczęściej. Złożone w parlamencie sprawozdanie świadczy o tym, że nieprawidłowości jest coraz mniej. 97,1 proc. zbadanych przez izby uchwał i zarządzeń jednostek samorządowych uznano za nienaruszające prawa. Jedynie 2,9 proc. naruszało prawo.
Niedużo błędów
Na podstawie danych z poprzednich lat można wyciągnąć wniosek, że uchwał naruszających prawo jest coraz mniej. W 2004 roku było ich 13,2 proc., w 2005 roku 12,4 proc. Jeśli chodzi o zarządzenia zmieniające budżet, to liczba nieprawidłowości utrzymuje się na stałym, niskim poziomie. Najczęściej w treści uchwały budżetowej brakowało obligatoryjnych elementów wynikających z ustawy o finansach publicznych. Nieprawidłowości dotyczyły również: udzielania upoważnień organowi wykonawczemu niezgodnie z przepisami, zwiększenia wydatków budżetowych bez wskazania źródeł dochodów przeznaczonych na ich pokrycie, braku planu wydatków na obowiązkowe zadania własne jednostek, zaplanowania kwot dotacji celowych niezgodnie z kwotami przyznanymi przez dysponenta lub zmiany przeznaczenia dotacji, a także przekroczenia kompetencji do dokonywania zmian przez organy wykonawcze jednostek. Nieprawidłowości w uchwałach dotyczyły również absolutorium, podatków i opłat lokalnych, zaciągania zobowiązań oraz zasad i zakresu przyznawania dotacji. Jeśli chodzi o uchwały podatkowe, to najczęściej gminy, powiaty i województwa ustalały stawki podatków poniżej minimalnych lub powyżej maksymalnych kwot określonych ustawowo, stosowały zwolnienia, które miały charakter podmiotowy, nieprecyzyjnie określały podmioty i przedmioty opodatkowania lub nie określały stawek dla wszystkich podmiotów i przedmiotów opodatkowania. Ponadto jednostki niewłaściwie określały terminy wejścia w życie uchwał podatkowych. Nieprawidłowości w uchwałach dotyczących zaciągania zobowiązań, które mają wpływ na wysokość długu publicznego, dotyczyły m.in. zaciągania kredytów na zadania nie ujęte w planie wydatków, nieokreślania źródeł i terminów spłaty zaciąganego kredytu, a także udzielenia poręczeń na kwotę wyższą niż zaplanowana w uchwale budżetowej.
Najlepszy system kontroli
Mimo tych nieprawidłowości eksperci dobrze oceniają polski system kontroli jednostek i regionalne izby obrachunkowe. – Spośród nowo przyjętych do Unii Europejskiej krajów jesteśmy jedynym, w którym istnieją takie instytucje jak regionalne izby obrachunkowe – powiedział Gazecie Prawnej prof. Eugeniusz Ruśkowski, kierownik Katedry Finansów i Prawa Finansowego Uniwersytetu w Białymstoku. W opinii eksperta nadzór działa w Polsce najlepiej, ponieważ w innych krajach albo takiej instytucji nie ma, albo istnieje nadzór rządowy. – Jesteśmy absolutnym liderem i można się od nas uczyć – stwierdził prof. Eugeniusz Ruśkowski. Przyznaje on również, że polski system działa lepiej niż francuski, na wzór którego został utworzony. Profesor zwrócił uwagę, że we Francji występują konflikty między izbami a samorządem terytorialnym, natomiast w Polsce widać wyraźną współpracę i współodpowiedzialność RIO za gospodarkę finansową samorządów. – Dzieje się tak dlatego, bo nasze izby mają wyeksponowaną funkcję instruktarzowo-doradczą i ta współpraca między kontrolowanym i kontrolującym odbywa się na zasadach partnerskich – wyjaśnił prof. Eugeniusz Ruśkowski.
Ciężki lipiec
Regionalne izby musiały przystosować się do nowych rozwiązań dotyczących jednostek samorządowych z powodu wejścia w życie nowych rozporządzeń do ustawy o finansach publicznych. Przewodniczący Krajowej Rady RIO Stanisław Srocki stwierdził, że największą zmianę stanowi nowy system sprawozdawczości budżetowej. Dostosował on m.in. prawo do nowego systemu informatycznego sprawozdawczości – BeSTi@. O ile nowe rozporządzenia do ustawy o finansach publicznych przysporzyły pracy RIO, o tyle mogły one odpocząć od orzecznictwa. Jak wiele spraw o naruszenie dyscypliny finansów publicznych rozpatrują regionalne komisje orzekające działające przy RIO, pokazują statystyki. Komisje miały 1078 wniosków do rozpoznania, z czego rozstrzygnęły 687 spraw (63,7 proc.).
Zadania izb obrachunkowych - ocena legalności uchwał organów samorządu terytorialnego - unieważnianie uchwał sprzecznych z prawem - kontrola finansów i zamówień publicznych samorządów - kontrola sprawozdań budżetowych jednostek samorządu - orzekanie w sprawach o naruszenie dyscypliny finansów publicznych - rozpatrywanie skarg dotyczących działalności organów samorządu
