Ministerstwo Finansów opublikowało raport z kontroli podatników, jakie przeprowadzono w 2005 roku. Z danych wynika, że urzędy kontroli skarbowej zakończyły w ubiegłym roku łącznie 18 739 kontroli. Ich liczba wzrosła o 12 proc. w stosunku do roku poprzedniego.
Aż 8497 kontroli zostało wykonanych zgodnie z planami opracowanymi przez urzędy we własnym zakresie. W 1162 przypadkach kontrole zostały zrealizowane w ramach planów kontroli koordynowanych, opracowanych przez Ministerstwo Finansów.
W 2005 roku przeprowadzono także 8888 kontroli doraźnych, które stanowiły 48 proc. wszystkich kontroli.
Więcej zaległości
W 2005 roku ujawniono zaległości podatkowe w kwocie 2 663 939 tys. zł. To o 19 proc. więcej niż w 2004 roku. Znacznie wzrosły wykryte zaległości w zakresie VAT i akcyzy (wzrost o 35 proc.) oraz podatku dochodowego od osób fizycznych (wzrost o 47 proc.). Jednocześnie znacząco spadła liczba naruszeń w zakresie podatku dochodowego od osób prawnych. Tu spadek wyniósł aż 57 proc.
Zwiększone ustalenia podatkowe nastąpiły przede wszystkim w wyniku kontroli u osób fizycznych. Od III kwartału 2004 roku organy zintensyfikowały czynności sprawdzające wykorzystanie kas fiskalnych. Stwierdzone uchybienia były podstawą doraźnych kontroli skarbowych. To doprowadziło do zwiększenia ogólnej liczby wykonanych kontroli aż do 2008, czyli o 12 proc. w stosunku do ubiegłego roku.
Zintensyfikowane czynności sprawdzające realizację obowiązku posiadania kas fiskalnych i rejestrowania na nich obrotów miały też wpływ na efektywność postępowania karnego skarbowego. Liczba wystawionych mandatów karnych gotówkowych prawie się potroiła, a liczba wystawionych mandatów karnych kredytowych wzrosła prawie czterokrotnie.
Z ustaleń resortu wynika, że większość ustaleń podatkowych stwierdzono podczas kontroli osób fizycznych. Podczas kontroli spółek prawa handlowego i innych podmiotów zdecydowanie częściej dokonywano ustaleń o charakterze niepodatkowym. Potwierdza to struktura kontrolowanych podmiotów w okresie 2003-2005. Jak wskazuje raport, mimo obiegowej opinii, że to firmy są najczęściej kontrolowane, obecnie znacznie zwiększa się udział osób fizycznych w ogólnej liczbie skontrolowanych podmiotów.
Należy zaznaczyć, że jako jeden z głównych celów kontroli na przyszłość resort zapowiada intensyfikowanie walki z szarą strefą.
– Oczywiście należy zaakceptować fakt, że ściąganie podatków od osób fizycznych, choćby ze względu na liczbę podmiotów oraz nieprowadzenie przez nie szczególnej dokumentacji, może powodować trudności w ściąganiu podatków – wyjaśnia Michał Stolarek, radca prawny z kancelarii Stolarek & Grabalski. Jednak zaraz dodaje, że jest też druga strona medalu – wysokie podatki, które czasami bardzo skutecznie zniechęcają do ich płacenia. W jego ocenie tego rodzaju sytuację pogarsza dodatkowo coraz większa świadomość, na jakie cele idą pieniądze z podatków i jak są dzielone. Te dwa czynniki, zdaniem eksperta, zasadniczo wpływają na ściągalność podatków w Polsce. To wysokie podatki powodują takie, a nie inne kłopoty fiskusa.
– Rada jest jedna, upraszczanie, obniżanie, a nawet rezygnacja z tych podatków, które są trudno ściągalne przez aparat skarbowy i kosztowne w ich obsłudze administracyjnej, a utrzymywanie na rozsądnym poziomie tych rodzajów podatków, które można monitorować i egzekwować mniejszym wysiłkiem i nakładem kosztów – mówi Michał Stolarek.
Wykryte zaległości na 2,6 mld zł
Gdzie wykryto zaległości?
VAT o 35 proc. więcej
PIT o 47 proc. więcej
CIT o 57 proc. mniej
Tajemnica bankowa
Znacznie częściej urzędy kontroli skarbowej występowały też o ujawnienie danych dotyczących podatników, które stanowią tajemnicę bankową. W przypadku 293 kontroli występowano aż 672 razy do instytucji finansowych o udzielenie informacji stanowiących tajemnicę bankową. W związku z postępowaniami kontrolnymi wszczętymi w 2004 roku urzędy kontroli skarbowej wystąpiły w toku 126 kontroli 364 razy do instytucji finansowych o udzielenie informacji stanowiących tajemnicę bankową.
Siedem razy wystąpienia do banku o udzielenie informacji stanowiących tajemnicę bankową związane były z wszczętym postępowaniem przygotowawczym w sprawie karnej skarbowej. W poprzednim roku zanotowano tylko 1 wystąpienie tego typu.
Efektywne kontrole
Okazuje się, że największą efektywność osiągnęły kontrole przeprowadzone z wniosków wywiadu skarbowego. Przy ich niewielkim udziale w liczbie wszystkich kontroli (tylko 4 proc.) pozwoliły na dokonanie ustaleń w 29 proc. udziału w łącznej kwocie ustaleń. Wnioski pochodzące z innych źródeł były znacznie mniej efektywne.
Oprócz pełnych kontroli skarbowych, organy kontrolne prowadziły także czynności sprawdzające dokumenty u kontrahentów kontrolowanego podatnika tzw. kontroli krzyżowej. W tym przypadku aż 21 705 czynności zostało dokonanych przy zastosowaniu uproszczonej procedury bez wystawionego upoważnienia, czyli tylko po okazaniu legitymacji przez inspektora kontroli skarbowej.
Okazuje się, że inspektorzy kontroli skarbowej byli skuteczni nie tylko w zakresie wykrywania zaległości podatkowych. Ich działania stały się też przyczyną wielu postępowań karnych skarbowych. W 2005 roku wszczęli ogółem 4941 dochodzeń karnych skarbowych. W omawianym czasie zakończono 5251 spraw, w tym aż w 620 przypadkach skierowano do sądu akty oskarżenia. Zarzut popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego przedstawiono 4471 osobom. Inspektorzy wnieśli też do sądów 3065 wniosków o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Z raportu wynika, że sądy prawie we wszystkich przypadkach zezwoliły na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzekając jednocześnie kary grzywny na łączną kwotę 3 101 tys. zł.
Kontrole dotyczyły jednak nie tylko podatników. W 2005 roku pracownicy pionu kontroli resortowej Ministerstwa Finansów wszczęli 32 kontrole resortowe, z czego na koniec roku zakończyło się 16 postępowań kontrolnych.
Fiskus też kontrolowany
Kontrole resortowe zostały wszczęte zarówno w samym MF, jak i urzędach kontroli skarbowej, urzędach skarbowych oraz izbach celnych i skarbowych. Wśród najczęstszych przewinień, jakie wykryły kontrole resortowe, są m.in. nieprzestrzeganie przepisów w zakresie stosowania ulg w spłacie zobowiązań podatkowych, terminów zwrotu podatków czy zasad rachunkowości. Niestety, urzędnicy dopuszczają się także nieprawidłowości w doręczaniu decyzji podatkowych czy wszczynaniu postępowań egzekucyjnych. Przewlekle załatwiane są niektóre sprawy.
Mimo tych nieprawidłowości trzeba jednak zaznaczyć, że generalnie podatnicy odczuwają znaczną poprawę jakości w stosunkach z fiskusem.
– Nawet w przypadkach, gdy w toku kontroli podatnik nie korzysta z pomocy prawnika lub doradcy podatkowego mogę stwierdzić, że rzadko można postawić zarzut nienależytego pouczenia bądź poinformowania podatnika o przysługujących mu uprawnieniach – przyznaje Jacek Reps, adwokat z kancelarii Reps, Wojnar i Wspólnicy. Poprawa jest, jego zdaniem, najbardziej widoczna właśnie w zakresie kontroli podatkowych i skarbowych.
