Przedawnienie zobowiązań podatkowych a postępowanie karne skarbowe - RPO apeluje o zmianę przepisów

Zawieszanie biegu przedawnienia zobowiązań podatkowych przez wszczynanie postępowań karnych skarbowych

Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiącek nawiązał do sprawy prowadzonej przez Rzecznika poprzedniej kadencji, dotyczącej instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Problem pozostaje wciąż nierozwiązany. Bowiem organy Krajowej Administracji Skarbowej nadal wszczynają postępowania karne skarbowe tylko po to, aby zawieszać bieg przedawnienia zobowiązań podatkowych obywateli. Powoduje to niepewność podatników, czy ich zobowiązanie wygasło - a w skrajnych przypadkach zobowiązanie podatkowe może się nigdy się nie przedawnić.

W tej sprawie w 2014 r. RPO złożył wniosek do Trybunału Konstytucyjnego (sygn. akt K 31/14). Wskazał, że art. 114a  Kodeksu karnego skarbowego jest niezgodny z art. 2 i art. 45 ust. 1 Konstytucji,  a art. 70 § 6 pkt 1 ustawy Ordynacja podatkowa - w zakresie, w jakim przewiduje, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się,  a rozpoczęty ulega zawieszeniu, z dniem wszczęcia postępowania w sprawie, a nie przeciwko osobie - jest niezgodny z art. 2 Konstytucji. W 2017 r. sprawa była rozpoznawana przez Trybunał. Nie została jednak rozstrzygnięta. TK zamkniętą rozprawę otworzył na nowo i odroczył bez terminu.

RPO poprzedniej kadencji zgłosił także udział w trzech postępowaniach przed TK, zainicjowanych skargami konstytucyjnymi w sprawie zawieszania biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego w kontekście wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe (sygn. akt SK 100/19, SK 50/20 oraz SK 122/20). Również te sprawy te nadal oczekują na rozstrzygnięcie TK.

Uchwała NSA z 2021 roku

24 maja 2021 r. Naczelny Sąd Administracyjny podjął w składzie siedmiu sędziów uchwałę, że ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej art. 70 § 6 pkt 1 w związku z art. 70c . Ordynacji podatkowej mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji (sygn. akt I FPS 1/21). Tym samym usankcjonowano możliwość kontrolowania przez sądy administracyjne wszczynania przez organy podatkowe postępowań karnych skarbowych w celu zapobiegania przedawnianiu się zobowiązań podatkowych. 

Uchwała NSA powinna ograniczyć negatywne zjawisko instrumentalnego wszczynania postępowań, ale go całkowicie nie wyeliminuje. Dopóki bowiem TK nie rozstrzygnie choćby sprawy K 31/14, dopóty art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej będzie korzystał z domniemania konstytucyjności i będzie mógł być stosowany.

Zmiana przepisów może zlikwidować problem

W ocenie RPO problem mógłby zostać szybciej rozwiązany w warstwie legislacyjnej. Z punktu widzenia organu stojącego na straży konstytucyjnych praw  i wolności obywateli nie do zaakceptowania jest stan, w którym w związku z biernością innych organów - zwłaszcza TK - podatnicy, wobec których instrumentalnie wszczęto postępowania karne skarbowe, są zmuszeni do poszukiwania ochrony swych praw dopiero na etapie postępowania przed sądami administracyjnymi.

Już w 2018 r., a więc po posiedzeniu TK w sprawie K 31/14, ustawodawca dostrzegł konieczność wyeliminowania tej regulacji. W projekcie nowej Ordynacji podatkowej (druk nr 3517) zrezygnowano z przepisu tożsamego do art. 70 § 6 pkt 1. W uzasadnieniu  wskazano, że możliwość wszczynania postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe może skutkować tym, że w skrajnych przypadkach zobowiązanie nigdy się nie przedawni. Dlatego też zdaniem projektodawców zawieszenie biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego powinno następować tylko z przyczyn obiektywnych, niezależnych od organu podatkowego. Ostatecznie prace nad projektem wstrzymano, a problem pozostał.

- W tej sytuacji uznałem za zasadne ponowienie apelu do Pana Ministra o pilne podjęcie prac legislacyjnych, zmierzających do niezwłocznego wyeliminowania z obrotu prawnego art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej oraz art. 70 c Ordynacji podatkowej – podsumował Marcin Wiącek.

Wystąpienie RPO z 12 października 2021 r. do Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego