Kiedy wszczęcie postępowania karnego skarbowego jest "instrumentalne"?

Postępowanie karne skarbowe wszczynane bezpośrednio przed upływem przedawnienia

Przypomnijmy, że w sytuacjach gdy postępowanie karne skarbowe wszczynane było bezpośrednio przed okresem przedawnienia pojawiały się wątpliwości, czy takie wszczęcie było zasadne i celowe, zwłaszcza z uwagi na specyfikę sprawy podatkowej i okoliczności rozliczenia podatku.

Ocena tej kwestii doprowadziła do rozbieżności w orzecznictwie, choć zasadniczo dominowało stanowisko zgodne z poglądem władz skarbowych co do braku możliwości weryfikowania zasadności wszczęcia sprawy karnej skarbowej. Część sądów administracyjnych stała bowiem na stanowisku, że skutki związane z wszczęciem postępowania karnego skarbowego nie mogą być oceniane w postępowaniu sądowoadministracyjnym. Z uwagi jednak na widoczne coraz częściej nadużywanie instrumentu zawieszenia biegu przedawnienia ze względu na wszczęcie sprawy karnej skarbowej, zagadnienie na nowo zostało przeanalizowane przez NSA i w tym zakresie podjęcie uchwały było z pewnością niezbędne do ujednolicenia praktyki orzeczniczej sądów administracyjnych.

Autopromocja

NSA: instrumentalne wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie powinno wywołać skutku zawieszenia biegu terminu przedawnienia

W uchwale NSA ostatecznie stanął po stronie podatników uznając, że instrumentalne wszczęcie postępowania karnego skarbowego nie powinno wywołać skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia, zaś sądy administracyjne są uprawnione do weryfikowania tych okoliczności. Zgodnie ze stanowiskiem NSA, ocena instrumentalności może dotyczyć w szczególności sytuacji, gdy moment wszczęcia postępowania w sprawie karnej skarbowej, jest bliski dacie przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Pisemne uzasadnienie uchwały dostarczyło przede wszystkim cennych wskazówek, jak należy oceniać, czy w danym przypadku wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe nie miało instrumentalnego charakteru i nie służyło jedynie wstrzymaniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego.

Czym jest instrumentalne wszczęcie postępowania?

Zdaniem NSA o instrumentalizmie w szczególności świadczyć może:

Autopromocja

Praktyczny leksykon VAT 2024. Wszystko o zmianach w rozliczeniach VAT

Sprawdź

• fakt wszczęcia tego postępowania karnego skarbowego w sytuacji braku przyczyn podmiotowych lub przedmiotowych (m.in. brak możliwości przypisania winy) lub istnienia negatywnych przesłanek procesowych (uniemożliwiających prowadzenie postępowania) oraz
• brak aktywności procesowej organów to postępowanie prowadzących.

Uchwała NSA ma kluczowe znaczenie dla wszystkich spraw, gdzie organy podatkowe wydały (lub zamierzają wydać) decyzję pomimo upływu terminu przedawnienia. Należy zatem rozważyć zasadność odwołania się do uchwały, uwzględniając wskazane powyżej przesłanki, które mogą potencjalnie potwierdzać pozorowany charakter postępowania karnego skarbowego. Niewątpliwie, stwierdzenie instrumentalnego wszczęcia sprawy karnej skarbowej powinno prowadzić do umorzenia spraw podatkowych, gdzie organ podatkowy nie był w stanie wszechstronnie uzasadnić, dlaczego postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte i jakiemu celowi dokładnie miało służyć. 

Uchwała NSA z 24 maja 2021 r. sygn. akt I FPS 1/21

Andrzej Zubik, Partner
Radosław Baraniewicz, Senior Manager
Karol Dziedzic, Senior Associate
PwC Polska

Autopromocja

Ustawa o rachunkowości z komentarzem do zmian

Sprawdź