Zmiany w zasadach gromadzenia materiału procesowego - zmiana Kodeksu postępowania cywilnego cz. II

Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 233, poz. 1381)

W związku z likwidacją postępowania w sprawach gospodarczych, nowelizacja wprowadziła zmiany przepisów ogólnych o procesie, zmierzające do usprawnienia i przyspieszenia rozpoznawania spraw cywilnych. Uznano bowiem, że konieczne jest tworzenie regulacji mogących przyczynić się do poprawy efektywności ochrony prawnej udzielanej w postępowaniu cywilnym. Szybkość i sprawność postępowania uzależnione są w dużej mierze od tego, w jaki sposób i w jakim czasie strony i uczestnicy postępowania przedstawią sądowi materiał procesowy (tj. twierdzenia o okolicznościach faktycznych i wnioski dowodowe). Dotychczas dla lepszego przygotowania postępowania i koncentracji materiału dowodowego, strony mogły składać przed pierwszą rozprawą pisma procesowe mające na celu przygotowanie rozprawy (tzw. pisma przygotowawcze). Dodatkowo, we wszystkich postępowaniach poza postępowaniem gospodarczym, pozwany mógł przed pierwszą rozprawą fakultatywnie wnieść odpowiedź na pozew. Zaś w sprawach zawiłych lub rozrachunkowych, przewodniczący mógł zarządzić przed pierwszą rozprawą wniesienie odpowiedzi na pozew i wówczas było ono obligatoryjne.  Pomimo powyższych uregulowań, praktyka wyglądała bardzo często tak, że strony mimo braku obowiązku, składały pisma przygotowawcze w zasadzie powielające treść pism już wniesionych. Choć taka wymiana pism lepiej uwidoczniała okoliczności sporne, to często prowadziła również do nadmiernego obciążenia sądów aktami postępowania.

W konsekwencji, aby zapobiec powyższym sytuacjom, nowelizacja umocniła tzw. zasadę dyskrecjonalnej władzy sędziego. Obecnie, po wejściu w życie nowelizacji, przewodniczący może zobowiązać pozwanego do złożenia odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, w każdej sprawie, bez względu na stopień jej skomplikowania. Ważną zmianą jest także przepis, zgodnie z którym dalsze pisma przygotowawcze (inne niż odpowiedź na pozew) mogą być składane tylko wtedy, gdy zadecyduje o tym przewodniczący lub (w toku sprawy) sąd, a pisma przygotowawcze złożone z naruszeniem tej reguły będą podlegać zwrotowi.

Skutkiem niezłożenia pisma przygotowawczego z twierdzeniami i dowodami we wskazanym terminie jest jego pominięcie przez sąd, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. Przygotowanie postępowania odbywa się także przy pomocy, tzw. informacyjnego słuchania stron. Do tej pory sędzia przewodniczący (jeszcze przed wszczęciem postępowania dowodowego jeśli było to możliwe) powinien zadawać pytania stronom, aby ustalić, jakie z istotnych okoliczności sprawy są między nimi sporne i dążyć do ich wyjaśnienia. Po nowelizacji, uprawnionym do zadawania pytań stronom na rozprawie będzie sąd, to znaczy także pozostali sędziowie i ławnicy. Przy czym, wskazano, że sąd zadając pytania dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń.

Dodatkowo, celem zapewnienia lepszego informowania stron i uczestników postępowania, nowelizacja rozbudowała obowiązki sądu w zakresie udzielania pouczeń (w szczególności o regulacjach, których zastosowanie może powodować dla stron negatywne konsekwencje procesowe). Ponadto, pouczenia udzielane w trakcie rozprawy powinny zostać wpisane do protokołu.

Podsumowując, powyżej przedstawione zmiany należy ocenić pozytywnie. W naszym przekonaniu, przepisy wprowadzone nowelizacją powinny wpłynąć na usprawnienie i przyspieszenie rozpoznawania wszystkich spraw cywilnych. Z drugiej strony, należy jednak wskazać na pojawiające się opinie negatywne w tym zakresie. Wiążą się one przede wszystkim z obawą, że sądy w celu nieprzedłużania procesów, będą za każdym razem zwracać spóźnione pisma przygotowawcze. Wydaje się jednak, że obawy te są nadmierne. Chociaż o tym, jak te rozwiązania będą funkcjonować w praktyce przekonamy się wkrótce. W następnej, III i zarazem ostatniej części naszej publikacji zostaną omówione pozostałe wybrane zmiany wprowadzone nowelizacją, dotyczące m. in. wnoszenia apelacji, sprzeciwu i postępowania egzekucyjnego.

Aneta Wrona - Kłoczko

aplikant radcowski

M. Szulikowski i Partnerzy Kancelaria Prawna