Nowe prawa dla rodziców od 26 kwietnia 2023 r. – zasiłki, urlopy, elastyczna organizacja i ochrona pracy

Urlopy - rodzicielski, ojcowski

Nowe przepisy ułatwią pracownikom wnioskowanie o urlopy związane z rodzicielstwem. Począwszy od 26 kwietnia 2023 r. pracownicy będą mogli wnioskować o nie w postaci elektronicznej. Ustawodawca uniezależnił również prawo pracownika – ojca dziecka – do urlopu rodzicielskiego od pozostawania przez matkę dziecka w zatrudnieniu w dniu porodu. Dzięki temu ojciec dziecka będzie mógł skorzystać z urlopu rodzicielskiego nawet wtedy, gdy matka dziecka w momencie porodu nie była zatrudniona. 

Wydłużeniu o 9 tygodni ulegnie również sam urlop rodzicielski (z dotychczasowych 32 do 41 tygodni), z zaznaczeniem, że nowo dodana część zarezerwowana zostaje tylko dla drugiego rodzica. Takie rozwiązanie ma na celu zwiększenie roli drugiego rodzica w wychowaniu dziecka, jak również ułatwienie matce powrotu do aktywności zawodowej. Zapewnienie prawa do nieprzenoszalnej części urlopu rodzicielskiego (w wymiarze 2 miesięcy) było jednym z wymogów nałożonych na państwa członkowskie przez Unię Europejską. Na uwagę zasługuje również fakt, iż rodzice mogą korzystać z urlopu rodzicielskiego równolegle – w tym samym czasie. 

Autopromocja

Pracownik nadal będzie mógł łączyć korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy, który udzielił mu urlopu. W takim wypadku praca może być wykonywana w wymiarze nie wyższym niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy, a urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru. Wymiar urlopu rodzicielskiego pracownika łączącego urlop z wykonywaniem pracy u pracodawcy, który go udzielił, ulega wydłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika podczas jednoczesnego korzystania z urlopu.

Warto pamiętać także, iż wchodząca w życie nowelizacja oznacza zmiany również w urlopach ojcowskich. Już 26 kwietnia skróceniu ulegnie termin, do którego pracownik – ojciec dziecka, może wykorzystać urlop ojcowski - do ukończenia przez dziecko 12. miesiąca życia albo do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14. roku życia, a nie jak dotychczas do ukończenia przez dziecko drugiego roku życia.

Zmiany w wysokości zasiłku macierzyńskiego 

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego, w tym 9 tygodni urlopu rodzicielskiego przysługujące wyłącznie drugiemu rodzicowi dziecka, wyniesie 70% podstawy wymiaru zasiłku. 

Matka dziecka, w terminie nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (z wyłączeniem 9 tygodni tego urlopu przysługujących ojcu dziecka). W takiej sytuacji zasiłek macierzyński wynosi 81,5% podstawy wymiaru zasiłku za cały ten okres. Warto pamiętać przy tym, iż rodzice, którzy obecnie przebywają na urlopach związanych z rodzicielstwem mogą w terminie 21 dni od wejścia w życie nowych przepisów złożyć wniosek o przeliczenie świadczenia według nowych przepisów, tym samym zyskując wyższe świadczenie (odpowiednio 81,5% zamiast 80% lub 70% zamiast 60%). 

Zwiększenie ochrony i uprawnień rodziców małych dzieci

Wprowadzone zmiany przepisów obejmą również szczególną ochroną rodziców małych dzieci korzystających z uprawnień związanych z rodzicielstwem. Ochroną przed wypowiedzeniem umowy o pracę objęto, poza okresem ciąży i okresem urlopu macierzyńskiego, okres od dnia złożenia przez pracownika wniosków: o udzielenie urlopu macierzyńskiego lub jego części, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo jego części, urlopu rodzicielskiego lub jego części oraz urlopu ojcowskiego lub jego części do dnia zakończenia korzystania z tych urlopów. Takie regulacje bez wątpienia pozytywnie wpłyną na skłonność pracowników do korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem, gdyż nie będą oni obawiali się negatywnych konsekwencji wynikających ze skorzystania ze swoich uprawnień. 

Na uwagę zasługuje fakt, iż we wdrażanych przepisach ustawodawca zadbał także o pracodawców i zabezpieczył ich przed nieuczciwymi pracownikami, którzy chcieliby wykorzystać lukę w przepisach. W przypadku złożenia przez pracownicę lub pracownika wniosku o urlop wcześniej aniżeli przewidziany prawnie termin na złożenie takiego wniosku, ochrona zacznie obowiązywać dopiero od terminu określonego w przepisach prawa: odpowiednio na 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu macierzyńskiego oraz części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego; na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu rodzicielskiego albo jego części; oraz na 7 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu ojcowskiego albo jego części. Ta regulacja w sposób istotny zabezpiecza pracodawcę przed nieuczciwymi praktykami pracowników polegającymi na wnioskowaniu o urlop związany z rodzicielstwem ze znacznym wyprzedzeniem w celu zapewnienia sobie ochrony przed wypowiedzeniem.

Rozszerzeniu ulegnie również graniczny wiek dziecka, który pozwala rodzicom korzystać ze szczególnych uprawnień dla rodziców małych dzieci. Dotychczas pracownik do ukończenia przez dziecko 4. roku życia mógł korzystać ze szczególnych uprawnień, które wymagały każdorazowo uzyskania jego zgody na pracę w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, w systemie przerywanego czasu pracy oraz delegowanie poza stałe miejsca pracy. Po nowelizacji przepisów ten graniczny wiek dziecka zostaje przesunięty do 8. roku życia. Wziąć pod uwagę należy natomiast, iż zmiana ta może mieć negatywny wpływ na organizację pracy w wielu przedsiębiorstwach.

Autopromocja

Praca zdalna. Obowiązki i uprawnienia pracowników i pracodawców

Książka z plakatem w prezencie

Sprawdź

Pracownik po urlopie związanym z rodzicielstwem wróci do pracy lub dostanie odszkodowanie

Nowe przepisy wprowadzają regulację o charakterze gwarancyjnym dla pracowników wracających do pracy po urlopach związanych z rodzicielstwem. Pracodawca będzie zobowiązany dopuścić pracownika po zakończeniu urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku. 

Jeżeli zatrudnienie pracownika na dotychczasowym stanowisku nie będzie możliwe (np. z powodu reorganizacji), pracodawca będzie musiał powierzyć pracownikowi pracę na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu oraz na warunkach nie mniej korzystnych od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu. W przypadku naruszenia przez pracodawcę praw pracownika, w tym także uprawnień związanych z rodzicielstwem, pracownikowi przysługiwać będzie roszczenie o odszkodowanie w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę.

Elastyczna organizacja pracy dla rodzice dzieci do 8. roku życia 

Zgodnie z nowymi przepisami, pracownik wychowujący dziecko, do ukończenia przez nie 8. roku życia, może złożyć wniosek o zastosowanie dla niego elastycznej organizacji pracy, co ma w założeniu umożliwić mu szybszy powrót na rynek pracy oraz ułatwić pogodzenie rodzicielstwa z pracą zawodową. Rodzic małego dziecka będzie mógł wnioskować o pracę: zdalną, w systemie przerywanego czasu pracy, w systemie skróconego tygodnia pracy, w systemie pracy weekendowej, w ramach ruchomego rozkładu czasu pracy i w ramach indywidualnego rozkładu czasu pracy, a także o obniżenie wymiaru czasu pracy.

Pracodawca rozpatrując wniosek pracownika weźmie pod uwagę zarówno potrzeby pracownika, w tym termin oraz przyczynę konieczności korzystania przez pracownika z elastycznej organizacji pracy, z drugiej strony - własne potrzeby i możliwości, w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy, organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika.

Pracownik otrzyma informację zwrotną w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku, a w przypadku odmowy pracodawca będzie musiał liczyć się z koniecznością wskazania jej przyczyny. Pamiętać należy również, iż pracownik korzystający z elastycznej organizacji pracy może w każdym czasie zawnioskować o powrót do poprzedniej organizacji pracy przed upływem czasu określonego we wniosku, jeśli przemawia za tym zmiana okoliczności będących podstawą do korzystania przez niego z elastycznej organizacji pracy. 

Elastyczna organizacja pracy jest jednym z instrumentów, które zgodnie z założeniami dyrektywy unijnej mają zachęcić pracujących rodziców do pozostania na rynku pracy, umożliwiając dostosowanie ich rozkładów czasu pracy do osobistych potrzeb i preferencji. Dyrektywa unijna nakłada na państwa członkowskie obowiązek wprowadzenia przepisów pozwalających rodzicom i opiekunom dzieci do lat 8 na elastyczną organizację pracy w celu sprawowania opieki nad dziećmi.

dr Paweł Łuczak, Wydział Zarządzania Uniwersytetu Łódzkiego, Katedra Zarządzania Zasobami Ludzkimi