Podważenie podlegania ubezpieczeniom przez ZUS - postępowanie i konsekwencje

Podważenie podlegania ubezpieczeniom ZUS w przypadku umowy o pracę

Z tytułu zawartej umowy o pracę pracodawca jest objęty obowiązkiem opłacania za pracownika wszystkich składek społecznych, a także składki zdrowotnej. Obowiązki te regulują ustawy, odpowiednio ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych i ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Zgłoszenie do ubezpieczeń następuje pierwszego dnia podjętego zatrudnienia i ustaje od dnia następnego po ostatnim dniu pracy.

- Dla ZUS, w kontekście ustalenia prawidłowości podlegania ubezpieczeniom, kluczowe jest nie to, czy umowa o pracę została zawarta np. w następstwie podpisania dokumentu umowy, a to, czy strony zawierające taką umowę, miały zamiar pracę świadczyć (obowiązek pracownika) i ją wynagradzać (obowiązek pracodawcy) - tłumaczy Magdalena Drzewińska, ekspert wFirma.pl. Szczegóły dotyczące definicji stosunku pracy, która pomaga odróżnić zatrudnienie pozorne od faktycznego, wynikają z art. 22 Kodeksu pracy, gdzie przez nawiązanie stosunku pracy rozumie się zobowiązanie pracownika do wykonania określonego rodzaju pracy na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem, w miejscu i czasie określonym przez pracodawcę - dodaje. 

Jeżeli w trakcie postępowania ZUS stwierdzi, że wyżej wymienione warunki zawarcia umowy o pracę nie zostały spełnione, może zakwestionować podleganie ubezpieczeniom. Zawarta umowa potraktowana zostaje jako umowa pozorna, bądź zawarta w celu obejścia prawa. O pozorności umowy o pracę szerzej mówi art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego: “Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.” O umowach zawartych w celu obejścia prawa mówi art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego, który brzmi: “Czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy.”

Najczęstsze przypadki kontrolowane przez ZUS

W następstwie uznania przez ZUS umowy o pracę za pozorną, zawartą w celu nabycia praw do ubezpieczeń społecznych, zatrudniony może zostać wyłączony z ubezpieczeń pracowniczych i stracić prawa m.in. do świadczeń chorobowych. W nawiązaniu do powyższego szczególną uwagę Zakład Ubezpieczeń Społecznych przywiązuje do zatrudnienia kobiet w ciąży. Podejrzenia budzi fakt podjęcia pracy bezpośrednio przed terminem porodu, lub udania się pracownicy na zwolnienie lekarskie, z powodu choroby w ciąży.

Warto zwrócić uwagę, że sam fakt podjęcia pracy przez kobietę ciężarną nie jest interpretowany jako chęć wyłudzenia świadczeń chorobowych. Uwagę ZUS przykuwa, np. podwyższenie wynagrodzenia pracownicy, która przedłożyła zaświadczenie lekarskie potwierdzające fakt przebywania w ciąży. Takie działanie może zostać przez ZUS odczytane jako mające na celu podwyższenie podstawy zasiłku chorobowego, a w późniejszym terminie zasiłku macierzyńskiego, wypłacanego przez Zakład.

- Zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych osoby, której brakuje okresu zatrudnienia w celu nabycia świadczeń emerytalno-rentowych, również może budzić podejrzliwość Zakładu. Stwierdzone naruszenia prowadzić mogą nawet do konieczności zwrotu przez pracownika wypłaconych zasiłków, wraz z odsetkami - twierdzi ekspert.

Polecamy: E-składka. Jedno konto ZUS od 2018 r.

Kolejnym przypadkiem kontrolowanym przez organ rentowy jest zawieranie umowy z pracownikiem, który po podjęciu pracy udaje się na urlop wychowawczy, bądź zwolnienie lekarskie. W obu przypadkach może dojść do podejrzeń, że celem zawarcia umowy nie było świadczenie pracy, czego konsekwencją może być podważenie zasadności zgłoszenia pracownika do ubezpieczeń społecznych. W tym zakresie szczególnie często kontrolowane są firmy zatrudniające członków rodziny, gdyż Zakład tam najczęściej identyfikuje zawarte umowy w celu wyłącznie skorzystania z ubezpieczeń, a nie faktycznego świadczenia pracy.

Postępowanie w przypadku podważenia przez ZUS podlegania ubezpieczeniom

W toku kontroli prowadzonej przez ZUS pracodawca ma możliwość dowiedzenia, że zawarcie umowy o pracę miało na celu świadczenie pracy, oraz tego, że praca faktycznie została wykonana. Może on w związku z powyższym przedstawić dowody potwierdzające te fakty. Takimi dowodami są między innymi zeznania świadków, podpisane listy obecności, efekty pracy pracownika, np. stworzone dokumenty, wysłane maile. Kolejnym sposobem potwierdzenia wykonywania pracy mogą być nagrania monitoringu. Jeżeli kontrola prowadzona przez ZUS zakończy się wydaniem decyzji o niepodleganiu przez pracownika ubezpieczeniom społecznym, pracodawca i pracownik mają miesiąc na złożenie odwołania do właściwego sądu za pośrednictwem ZUS. W toku postępowania sądowego badana jest dokumentacja pracownicza, ale także lekarska, jeżeli podważenie zasadności podlegania ubezpieczeniom dotyczy próby wyłudzenia zasiłku.

Zobacz także: Kadry

Jeżeli pomimo odwołania sąd utrzyma decyzje ZUS konieczne będzie wyrejestrowanie pracownika z ubezpieczeń z dniem dokonania zgłoszenia. Jeżeli wypłacone zostały świadczenia to konieczny będzie ich zwrot do ZUS. W następstwie wyrejestrowania z ubezpieczeń z datą wsteczną, płatnik składek będzie zobowiązany do przekazania korekt deklaracji rozliczeniowych ZUS DRA. Jeżeli zakwestionowanie przez ZUS dotyczyć będzie wyłącznie wysokości wynagrodzenia, zostanie wydana decyzja ustalająca podstawę wysokości składek, zwykle w kwocie wynagrodzenia na podobnych stanowiskach. W takim przypadku również konieczne będzie sporządzenie korekt deklaracji rozliczeniowych ZUS DRA.

Umowa o dzieło czy zlecenie w kontekście ustalenia podlegania ubezpieczeniom ZUS

Umowa o dzieło różni się od umowy zlecenie kilkoma istotnymi szczegółami, jednak z punktu widzenia pracodawcy jednym z istotniejszych jest to, że umowa o dzieło jest korzystniejsza pod względem finansowym od umowy zlecenia. Z tytułu zawartej umowy o dzieło pracodawca odprowadza wyłącznie zaliczkę na podatek za pracownika, nie jest zobowiązany do opłacenia składek na ubezpieczenia społeczne, z wyjątkiem umowy o dzieło zawartej z własnym pracownikiem, kiedy to umowa o dzieło oskładkowana jest tak jak umowa o pracę. Inaczej wygląda oskładkowanie umowy zlecenia, gdzie obowiązkowo opłacana jest składka zdrowotna, a jeżeli zawarta umowa jest jedynym tytułem do ubezpieczeń dla zleceniobiorcy to także składki społeczne. W związku z powyższym pracodawcy chętniej wybierają umowę o dzieło, nie zważając na konsekwencje jakie nieść może za sobą stwierdzenie przez ZUS, że forma umowy wybrana została w celu obejścia prawa. Jeżeli w toku postępowania, takie wnioski zostaną przez organ rentowy wyciągnięte, konieczne będzie objęcie zleceniobiorcy obowiązkiem ubezpieczeń, a więc zgłoszenie do ZUS, a także opłacenie za zleceniobiorcę zaległych składek wraz z odsetkami.

Pozarolnicza działalność gospodarcza a ubezpieczenia ZUS

Rozpoczynając działalność gospodarczą, przedsiębiorca ma obowiązek dokonać zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych. Obowiązkowe są dla niego wszystkie składki społeczne i składka zdrowotna. Jedyną składką, która ma charakter dobrowolny jest składka na ubezpieczenie chorobowe. Składki ZUS od najniższej podstawy wymiaru składek po zakończeniu okresu preferencji, który aktualnie wynosi 2 lata, w 2017 roku wyniosły prawie 1 200 zł miesięcznie. Jest to dość duże obciążenie finansowe, stąd przedsiębiorcy w celu uniknięcia obowiązku opłacania składek ZUS podejmują fikcyjne zatrudnienie na podstawie umowy o pracę na terenie innego państwa członkowskiego. Takie przypadki są szczególnie chętnie kontrolowane przez ZUS, z powodu właśnie licznych nadużyć. Jeżeli w toku postępowania ZUS stwierdzi fikcyjność zawartej umowy o pracę, przedsiębiorca zobowiązany będzie do opłacenia zaległych składek wraz z odsetkami.