ABC Prawa - Ubezwłasnowolnienie całkowite i jego skutki

Człowiek każdego dnia dokonuje różnorodnych czynności prawnych (np. zawiera umowy), których ważne dokonanie zależy od posiadania zdolności do czynności prawnych. Tę zdolność w ograniczonym zakresie człowiek nabywa po ukończeniu trzynastego roku życia. Zaś w pełnym, po ukończeniu osiemnastego roku życia. W określonych sytuacjach, wskazanych poniżej, uzasadnione jest ubezwłasnowolnienie całkowite osoby posiadającej chociażby ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Oznacza ono odebranie takiej osobie zdolności do czynności prawnych.

Zgodnie z art. 13 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.), osoba, która ukończyła trzynaście lat, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem.

Warunkiem ubezwłasnowolnienia całkowitego jest, jak wskazano powyżej, ukończenie trzynastego roku życia. Wynika to z faktu, że po ukończeniu trzynastego roku życia, dana osoba ma już ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Nie ma natomiast potrzeby orzekania ubezwłasnowolnienia całkowitego w stosunku do osób, które trzynastu lat nie ukończyły, ponieważ nie mają one zdolności do czynności prawnych (zarówno pełnej, jak i ograniczonej). Możliwość ubezwłasnowolnienia całkowitego jest również uzależniona od wystąpienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii. Inne ułomności, niezależnie od tego, co jest ich przyczyną, nie dają podstaw do ubezwłasnowolnienia całkowitego. Należy przy tym zaznaczyć także, że nie każde zaburzenie psychiczne wskazane powyżej może prowadzić do ubezwłasnowolnienia całkowitego, a tylko takie, które uniemożliwia danej osobie kierowanie swoim postępowaniem.

Jak podkreślił Sąd Najwyższy w jednym ze swoich orzeczeń (sygn. akt I CR 297/71), nie każda choroba psychiczna pociąga za sobą taki skutek. Zależy to od rodzaju i stopnia nasilenia choroby oraz od indywidualnych objawów występujących u danej osoby. Dodatkowo, należy zwrócić uwagę na fakt, że kwestią dyskusyjną jest ubezwłasnowolnienie całkowite osób starszych i niedołężnych, które w praktyce wywołuje istotne problemy. W przypadku takich osób, jeżeli nie występują ww. zaburzenia psychiczne, które uniemożliwiają kierowanie postępowaniem, należy zastanawiać się raczej nad potrzebą ustanowienia kuratora dla osoby niepełnosprawnej, niż nad potrzebą ubezwłasnowolnienia całkowitego lub nawet częściowego.