Zabezpieczenie należytego wykonania umowy - kaucja dla zamawiającego

Zabezpieczenie należytego wykonania umowy służy zamawiającemu na pokrycie roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego, a jeżeli wykonawca jest gwarantem, także na pokrycie roszczeń z tytułu gwarancji jakości. Jest więc rodzajem kaucji przekazywanej zamawiającemu przez wykonawcę w celu zabezpieczenia roszczeń, które mogą powstać w związku z umową w sprawie zamówienia publicznego.

Zasadą przyjętą w ustawie z 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (dalej: upzp) jest fakultatywność żądania zabezpieczenia. Obowiązek powstaje jedynie w przypadkach ściśle określonych w upzp (patrz tabela).

Tabela. Okoliczności powodujące obowiązek wniesienia zabezpieczenia należytego wykonania umowy.

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Zamawiający może jednak nawet w wymienionych w tabeli przypadkach podjąć samodzielnie decyzję o odstąpieniu od żądania zabezpieczenia, jeżeli zaistnieje wyjątkowa sytuacja powodująca, że żądanie zabezpieczenia mogłoby uniemożliwić udzielenie zamówienia lub spowodować znaczący wzrost cen ofert.

Zapamiętaj!

Na odstąpienie od żądania zabezpieczenia, nawet gdy jest ono obowiązkowe, nie jest wymagana zgoda Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych.

Wysokość zabezpieczenia

Wysokość zabezpieczenia należytego wykonania umowy ustalana jest w stosunku procentowym (od 2% do 10%) do:

• ceny całkowitej podanej w ofercie (tj. ceny brutto uwzględniającej podatek),

• maksymalnej wartości nominalnej zobowiązania zamawiającego wynikającego z umowy, jeżeli w ofercie podano cenę jednostkową lub ceny jednostkowe.

Wyjątkiem od powyższego jest dopuszczalność wniesienia za zgodą zamawiającego zabezpieczenia w wysokości 30% jego ostatecznej wartości (mieszczącej się w przedziale od 2% do 10%), ale może to dotyczyć tylko zamówień, których okres realizacji jest dłuższy niż rok i po spełnieniu dodatkowych wymagań (art. 150 ust. 4 upzp).

Regulacje te mają charakter kompletny i nie mogą być zmienione wolą stron, a tym bardziej samego zamawiającego. Ustalenie przez zamawiającego wartości zabezpieczenia, np. w wysokości 100% ceny oferty (wynagrodzenia wykonawcy brutto), jest zatem niezgodne z upzp.

Zamawiający powinien podać wymagania dotyczące zabezpieczenia należytego wykonania umowy (np. wysokość) w specyfikacji istotnych warunków zamówienia.

Przykład

Zamawiający przeprowadził przetarg nieograniczony na roboty budowlane o wartości zamówienia wyższej niż 5 150 000 euro. Ze względu na wartość miał obowiązek żądać zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Wybrano ofertę najkorzystniejszą, której cena wynosiła równowartość kwoty 6 200 000 euro. W jakiej wysokości można ustalić zabezpieczenie?

Zabezpieczenie można ustalić na poziomie 5%. Będzie ono wynosiło 310 000 euro.

Formy zabezpieczenia

Wykonawca może wnieść zabezpieczenie w jednej lub kilku następujących formach:

• pieniądzu (wpłacanym przelewem na rachunek bankowy wskazany przez zamawiającego),

• poręczeniach bankowych lub poręczeniach spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, z tym że zobowiązanie kasy jest zawsze zobowiązaniem pieniężnym,

• gwarancjach bankowych,

• gwarancjach ubezpieczeniowych,

• poręczeniach udzielanych przez podmioty wymienione w art. 6b ust. 5 pkt 2 ustawy 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości.

Wykonawca, którego oferta została uznana za najkorzystniejszą i który został wezwany do zawarcia umowy, ma prawo wyboru i to od jego decyzji zależy, w jakiej formie wniesie zabezpieczenie należytego wykonania umowy.

Zapamiętaj!

Jakiekolwiek sposoby ograniczania swobody wykonawcy w zakresie wyboru formy zabezpieczenia mogą być podstawą skutecznego protestu. Zamawiający naruszy przepisy, np. dokonując zastrzeżenia, że zabezpieczenie może być wniesione przez wykonawcę tylko w pieniądzu albo tylko w formie nieodwołalnej, bezwarunkowej i płatnej na pierwsze żądanie zamawiającego gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej.

Za zgodą zamawiającego

Zamawiający ma możliwość wykorzystania także innych form zabezpieczenia należytego wykonania umowy. Może je jednak zastosować tylko wtedy, gdy na to wyrazi zgodę zamawiający. Dotyczy to zabezpieczenia w formie weksli z poręczeniem wekslowym banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej, ustanowienia zastawu na papierach wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego, a także ustanowienia zastawu rejestrowego na zasadach określonych w przepisach o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów.

Termin wniesienia zabezpieczenia

Wykonawca wnosi zabezpieczenie należytego wykonania umowy najpóźniej wraz z jej zawarciem. Wskazuje na to m.in. przepis art. 94 ust. 2 upzp, zgodnie z którym, jeżeli wykonawca, którego oferta została wybrana, nie wnosi wymaganego zabezpieczenia należytego wykonania umowy, zamawiający może wybrać ofertę najkorzystniejszą spośród pozostałych ofert. Niewniesienie zabezpieczenia jest traktowane w upzp na równi z uchylaniem się od zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego. Pośrednio dopuszczalność zawarcia umowy po ustanowieniu zabezpieczenia potwierdza przepis art. 46 ust. 1 upzp, nakazujący zamawiającemu niezwłoczny zwrot wadium, jeżeli zawarto umowę w sprawie zamówienia publicznego i wniesiono zabezpieczenie należytego wykonania tej umowy.

Zmiana zabezpieczenia

Przepisy upzp pozwalają wykonawcom na dokonywanie zmiany formy zabezpieczenia na jedną lub kilka form w trakcie realizacji umowy w sprawie zamówienia publicznego. Zmiana taka powinna być jednak dokonywana z zachowaniem ciągłości zabezpieczenia i bez zmniejszenia jego wysokości. Brak jest natomiast wyraźnej regulacji wskazującej, czy zamawiający może dokonać zmiany formy zabezpieczenia podanej w ofercie przy podpisaniu umowy.

Przykład

Wykonawca oświadczył w formularzu ofertowym na etapie składania ofert, że złoży zabezpieczenie należytego wykonania umowy w formie gwarancji bankowej. Natomiast w chwili podpisania umowy z wybranym wykonawcą forma tego zabezpieczenia zmieniła się na pieniądz. Strony umowy, podpisując ją, zgodziły się obopólnie na wszystkie warunki umowy. Pozostał jednak fakt, że oświadczenie wykonawcy w formularzu oferty stoi w sprzeczności z warunkami podpisanej umowy. Czy i kiedy wykonawca może zmienić formę zabezpieczenia?

Zamawiający uznał, że zmiana taka jest dopuszczalna, choć przepisy upzp nie stanowią o tym w sposób wyraźny. Z uwagi na to, że art. 149 ust. 1 upzp pozwala na zmianę formy zabezpieczenia w trakcie realizacji umowy, a zatem de facto już następnego dnia po podpisaniu umowy, należy uznać za dopuszczalne dokonanie takiej zmiany przy podpisywaniu umowy. I w jednym, i w drugim przypadku mamy bowiem do czynienia ze zmianą formy zabezpieczenia określonej w ofercie, z tym że na różnych etapach. Dodatkowym argumentem przemawiającym za taką możliwością jest w tym przypadku zgoda obydwu stron umowy w sprawie zamówienia publicznego. Za niedopuszczalne należałoby natomiast uznać zmuszenie wykonawcy do zmiany formy zabezpieczenia, jeżeli nie wyraża on takiej zgody.

W przypadku gdy wykonawca chce zmienić formę zabezpieczenia na jedną z form, co do których wymagana jest zgoda zamawiającego, to na dokonanie takiej zmiany również musi wyrazić zgodę zamawiający.

Przykład

Oferta wykonawcy K. została uznana za najkorzystniejszą w przetargu na budowę pływalni miejskiej. Wykonawca wniósł zabezpieczenie należytego wykonania umowy w pieniądzu, ale w trakcie realizacji umowy zaczął mieć trudności z płynnością finansową. Postanowił zmienić zabezpieczenie i ustanowić zastaw rejestrowy na urządzeniach oraz maszynach budowlanych. Czy wniesienie zabezpieczenia w takiej formie wymaga zgody zamawiającego?

Tak, wniesienie zabezpieczenia w takiej formie wymaga zgody zamawiającego. Wykonawca powinien wystąpić do niego o wyrażenie zgody na zmianę zabezpieczenia. Jeśli zamawiający nie będzie miał zastrzeżeń do jakości realizowanej przez wykonawcę inwestycji, wyrazi zgodę na zmianę formy zabezpieczenia.

Potrącenia z faktur

Za zgodą zamawiającego możliwe jest też tworzenie zabezpieczenia przez potrącenia z należności za częściowo wykonane dostawy, usługi lub roboty budowlane. Polega to na tym, że zamawiający wpłaca kwoty potrącane na rachunek bankowy w tym samym dniu, w którym dokonuje zapłaty faktury. Odnosi się to jednak tylko do zamówień, których okres realizacji jest dłuższy niż rok. Wykonawca ma wówczas obowiązek wnieść co najmniej 30% kwoty zabezpieczenia w dniu zawarcia umowy w sprawie zamówienia publicznego, a resztę kwoty zabezpieczenia musi wnieść najpóźniej do połowy okresu, na który została zawarta umowa.

Zapamiętaj!

Potrącenie nie jest formą zabezpieczenia, lecz sposobem wnoszenia zabezpieczenia w pieniądzu.

Przykład

Zamawiający wybrał w przetargu nieograniczonym wykonawcę specjalistycznych usług. Cena całkowita podana w ofercie wyniosła 11 000 000 euro. Umowę zawarto na okres dwóch lat. Zamawiający określił w specyfikacji kwotę zabezpieczenia w wysokości 5%, a więc w tym przypadku była to kwota 550 000 euro. Wykonawca zwrócił się do zamawiającego o wyrażenie zgody na wniesienie zabezpieczenia w pieniądzu poprzez potrącenia należności za częściowo wykonane usługi. Jak powinien w takim przypadku postąpić zamawiający?

Zamawiający może wyrazić zgodę na wniesienie zabezpieczenia w pieniądzu poprzez potrącenia należności za częściowo wykonane usługi. Wykonawca wówczas wnosi w dniu zawarcia umowy 30% × 550 000 euro = 165 000 euro. Pozostałą kwotę zabezpieczenia w wysokości 385 000 euro zamawiający potrąca przez pierwszy rok trwania umowy z czterech faktur wystawianych co 3 miesiące przez wykonawcę.

Okres trwania zabezpieczenia

Zabezpieczenie powinno obejmować okres wykonania zamówienia oraz okres, gdy zamawiającemu przysługują roszczenia z tytułu rękojmi za wady i gwarancji przedmiotu zamówienia. Wniosek taki wynika z art. 151 ust. 2 upzp stanowiącego, że kwota na zabezpieczenie roszczenia z tytułu rękojmi za wady lub gwarancji jakości jest „pozostawiona”. Dlatego należy uznać, że kwota zabezpieczenia roszczeń z tytułu rękojmi za wady lub gwarancji jakości przedmiotu zamówienia powinna stanowić część całej kwoty zabezpieczenia należytego wykonania umowy, niezabranej przez wykonawcę lub niezwróconej przez zamawiającego po zaistnieniu okoliczności wymienionej w art. 151 ust. 1 upzp.

Choć taki sposób powstania zabezpieczenia przedmiotowych roszczeń pasuje najlepiej do wniesienia zabezpieczenia w pieniądzu, to z uwagi na brak innego rozwiązania dotyczącego innych form wniesienia zabezpieczenia oznacza, że powinien on być stosowany także do nich. W związku z tym poręczenie lub gwarancja na zabezpieczenie należytego wykonania umowy, wnoszona do zamawiającego najpóźniej wraz z zawarciem umowy, powinna obejmować także okres rękojmi i gwarancji. Tym samym niedopuszczalne jest wniesienie zabezpieczenia w ten sposób, że najpierw wykonawca wnosi zabezpieczenie na czas wykonania umowy (w formie gwarancji ubezpieczeniowej), a następnie - po zawarciu umowy - zabezpieczenie na okres gwarancji (w formie gotówkowej).

Wykres. Krok po kroku - zabezpieczenie należytego wykonania umowy

Kliknij aby zobaczyć ilustrację.

Zwrot zabezpieczenia

Zamawiający nie może trzymać wniesionego zabezpieczenia przez nieokreślony czas. Ma obowiązek zwrotu zabezpieczenia w terminie 30 dni od dnia wykonania zamówienia (przedstawieniem przedmiotu zamówienia do odbioru zamawiającemu) i uznania go za należycie wykonane (okres ten jest uzależniony od okoliczności danego zamówienia, np. jego rodzaju, wielkości, złożoności, możliwości dokładnego zbadania poprzez zamawiającego lub powołanych przez niego biegłych).

Jeżeli zamawiającemu z tytułu wykonania przedmiotu zamówienia przysługuje od wykonawcy rękojmia lub udzielona została gwarancja jakości przedmiotu zamówienia, zamawiający nie musi zwracać całości zabezpieczenia po wykonaniu zamówienia. Może pozostawić zabezpieczenie roszczenia z tytułu rękojmi za wady lub gwarancji jakości, które nie może przekraczać 30% wysokości zabezpieczenia. Ale i tą powinien zwrócić wykonawcy najpóźniej w terminie 15 dni od upływu okresu rękojmi za wady lub gwarancji jakości.

Podstawy prawne

• Ustawa z 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień publicznych (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 232, poz. 1655, ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1420)

• Ustawa z 9 listopada 2000 r. o utworzeniu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (j.t. Dz.U. z 2007 r. Nr 42, poz. 275; ost.zm. Dz.U. z 2008 r. Nr 116, poz. 732)