Czy uzyskana suma pieniężna za przewlekłość postępowania jest opodatkowana PIT

Skarga na przewlekłość postępowania

Na mocy ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U. z 2004 r. Nr 179, poz. 1843 – ostatnia zmiana: Dz. U. z 2009 r. Nr 61, poz. 498) obywatele (strony, pokrzywdzony, interwenienci uboczni i uczestnicy postępowania sądowego) mają prawo do wnoszenia skargi na nieuzasadnioną zwłokę w rozpatrywaniu ich sprawy – wynikłą z działania lub bezczynności sądu względnie prokuratora prowadzącego lub nadzorującego postępowanie przygotowawcze.

Sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie.

Zgodnie z art. 6 ust. 3 tej ustawy, skarga może zawierać żądanie wydania sądowi rozpoznającemu sprawę albo prokuratorowi prowadzącemu lub nadzorującemu postępowanie przygotowawcze zalecenia podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej, o której mowa w art. 12 ust. 4.

Uwzględniając skargę strony, sąd stwierdza, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania (art. 12 ust. 2 tej ustawy). Ustawa przewiduje również możliwość przyznania, na żądanie skarżącego, przyznane od Skarbu Państwa, a w przypadku skargi na przewlekłość postępowania prowadzonego przez komornika – od komornika, sumę pieniężną w wysokości od 2.000 złotych do 20.000 złotych (art. 12 ust. 4 ww. ustawy).

W wypadku przyznania sumy pieniężnej od Skarbu Państwa, wypłaty dokonuje sąd prowadzący postępowanie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania – ze środków własnych tego sądu (art. 12 ust. 5 pkt 1 ww. ustawy).

Takie zadośćuczynienie jest zwolnione z PIT

W precedensowym wyroku z 16 grudnia 2011 r. (sygn. II FSK 1218/10) Naczelny Sąd Administracyjny uznał, że suma pieniężna przyznana stronie postępowania sadowego za przewlekłość tego postępowania stanowi zadośćuczynienie, które podlega zwolnieniu z opodatkowania na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wyrokiem tym NSA oddalił skargę kasacyjną Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z 17 lutego 2010 r. (sygn. I SA/Bd 680/09).

Zdaniem NSA WSA w Bydgoszczy w ww. wyroku trafnie przyjął, że kwota przyznana stronie na podstawie art. 12 ust. 4 ustawy z 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki nie jest odszkodowaniem, a jej charakter i cel zbliżone są do zadośćuczynienia, o którym stanowi art. 445 § 1 kc. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy uznał w konsekwencji, że art. 21 ust 1 pkt 3b ustawy o PIT stanowi podstawę zwolnienia od podatku dochodowego takiego świadczenia za przewlekłość postępowania.

W opinii WSA istotą zwolnienia podatkowego odszkodowań ( w tym zadośćuczynienia) jest fakt, że świadczenie takie nie wzbogaca beneficjenta w żaden sposób, lecz jedynie rekompensuje poniesioną stratę – w tym także w sferze niematerialnej. Zatem jeżeli kwota stanowi zadośćuczynienie dla strony postępowania, jej wysokość została określona w orzeczeniu sądu i nie dotyczy prowadzonej działalności gospodarczej ani korzyści (lucrum cessans)) - to spełnione są warunki zwolnienia określone w art. 21 ust 1 pkt 3b ustawy o PIT. Przy czym oceny takiej nie zmienia okoliczność, że należność zasądzona jest postanowieniem a nie wyrokiem sądowym.

Zdaniem WSA przy interpretacji art. 21 ust 1 pkt 3b ustawy o PIT trzeba, stosując wykładnię systemową, uwzględnić argumentację zawartą w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 29 listopada 2006r w sprawie SK 51/06. Trybunał podkreślił w nim, że oczywiste jest uzasadnienie ograniczenia zwolnienia podatkowego odszkodowań tylko do tych, uzyskanych w drodze sądowej. W powołanym wyroku Trybunał Konstytucyjny wypowiadał się w kwestii rozszerzenia katalogu sposobów zakończenia sporu sądowego w kontekście możliwości skorzystania z przedmiotowej ulgi, podkreślając, że postępowanie sądowe zakończone wyrokiem lub ugodą gwarantują ochronę braku nadużyć przy korzystaniu z ulgi przyznanej zgodnie z w.w. artykułem. Zgodne z takim stanowiskiem pozostaje wnioskowanie, że taki sam status na gruncie art. 21 ust 1 pkt 3b ustawy o PIT jak wyrok sądowy, ma postanowienie sądu.

Czym jest suma pieniężna wypłacona na skutek skargi na przewlekłość postępowania

Charakter prawny użytego w powyższym przepisie wyrażenia „suma pieniężna” jest różnie pojmowany w literaturze przedmiotu.

Organy podatkowe podzielają ten pogląd, który przyjmuje, że „suma pieniężna” w rozumieniu przywołanego wyżej art. 12 ust. 4 ww. ustawy, nie stanowi typowego naprawienia szkody. Nie jest więc odszkodowaniem.

Przemawia za tym przede wszystkim brzmienie art. 15 ust. 1 tej ustawy, zgodnie z którym strona, której skargę uwzględniono, może w odrębnym postępowaniu dochodzić naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa albo solidarnie od Skarbu Państwa i komornika. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, co do stwierdzenia przewlekłości postępowania (ust. 2 tego artykułu).

Natomiast strona, która nie wniosła skargi na przewlekłość postępowania zgodnie z art. 5 ust. 1, może dochodzić – na podstawie art. 417 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) – naprawienia szkody wynikłej z przewlekłości, po prawomocnym zakończeniu postępowania co do istoty sprawy (art. 16 tej ustawy).

Przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. stanowią więc samodzielną materialną podstawę prawną do występowania z trzema żądaniami, tj.:

- z żądaniem podstawowym zmierzającym do stwierdzenia przewlekłości postępowania w sprawie, której skarga dotyczy oraz z dwoma żądaniami dodatkowymi, czyli

- z żądaniem podjęcia w wyznaczonym terminie odpowiednich czynności przez organ dopuszczający się przewlekłości postępowania i

- z żądaniem zasądzenia na rzecz skarżącego sumy pieniężnej w razie stwierdzenia takiej przewlekłości.

Zatem to przepisy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r., a nie normy prawa cywilnego, stanowią podstawę prawną dochodzenia żądań ze skargi na przewlekłość postępowania.

Dlatego też regulacje zawarte w ustawie stanowią samodzielne materialnoprawne oparcie do formułowania żądań zmierzających do przeciwdziałania przewlekłości postępowania sądowego bądź egzekucyjnego.

Zdaniem organów podatkowych podatek dochodowy trzeba zapłacić

W podatku dochodowym od osób fizycznych przychodami są zasadniczo otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń (art. 11 ust. 1 ustawy o PIT).

Zgodnie z art. 20 ust. 1 ustawy o PIT, za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9, uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

---

Zwolnień z obowiązku zapłaty PIT można szukać przede wszystkim w art. 21 ustawy o PIT. Najbardziej pasujący jest tu art. 21 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, zgodnie z którym wolne od podatku są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, z wyjątkiem:

- określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,

- odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,

- odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,

- odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,

- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c,

- odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.

W myśl natomiast art. 21 ust. 1 pkt 3a) ustawy o PIT, wolne od podatku dochodowego są odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie przepisów o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu państwa polskiego. A zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3b) ww. ustawy, wolne od podatku dochodowego są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:

- otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Przepisy ustawy o PIT nie różnicują świadczeń odszkodowawczych w zależności od tego, czy dotyczą one naprawienia szkody majątkowej czy niemajątkowej, a zatem użyte przez ustawodawcę pojęcie odszkodowania należy odnosić również do zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę niemajątkową (tj. za doznaną krzywdę). W konsekwencji, postanowienia cytowanego wyżej art. 21 ust. 1 pkt 3), 3a), 3b) ustawy, należy odnosić analogicznie do zadośćuczynienia.

Zdaniem Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie otrzymana kwota na podstawie orzeczenia sądowego na mocy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. stanowiąca dla otrzymującego przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 pkt 9 ustawy, nie ma charakteru odszkodowania, ani zadośćuczynienia. Dlatego też suma ta nie może korzystać ze zwolnienia od podatku dotyczącego odszkodowania (zadośćuczynienia).

Wobec powyższego zasądzona suma podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym na zasadach ogólnych, jako przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 ustawy o PIT, który zgodnie z treścią art. 45 ust. 1 omawianej ustawy należy wykazać w zeznaniu podatkowym składanym za rok, w którym nastąpiła jej wypłata.

Tak uważają organy podatkowe -przykładem tej argumentacji jest interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie działającego w imieniu Ministra Finansów z 8 września 2011 r. (nr IPPB4/415-547/11-7/JS)

Polecamy: Limity ulg i odliczeń w PIT

Polecamy: Najczęstsze błędy w PIT-ach

Polecamy: Kiedy można rozliczyć się wspólnie z małżonkiem