Nieodpłatna pomoc prawna – skutki w VAT i PIT

VAT w udzielaniu nieodpłatnych porad prawnych

Odnosząc się do konieczności rozliczania podatku VAT przez świadczących  bezpłatne porady prawne, należy zauważyć, że ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o  podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. Nr 177, poz. 1054), dalej jako:  „ustawa o VAT”, w art. 5 zawiera katalog czynności podlegających  opodatkowaniu tym podatkiem.

Zgodnie  z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT  opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług  na terytorium kraju.

Za odpłatne świadczenie usług uznaje się również nieodpłatne świadczenie usług na:

a)      cele osobiste podatnika

b)      cele jego pracowników, w tym byłych  pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i  ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków  stowarzyszenia,

c)      wszelkie inne nieodpłatne świadczenie usług do celów innych  niż działalność gospodarcza podatnika (art. 8 ust. 2 ustawy o VAT).  

Rozpatrując przypadek udzielania przez podatników nieodpłatnej pomocy  prawnej pro bono, należy wskazać,  że nie będzie ona objęta zakresem ustawy o  VAT, jeżeli jej  świadczenie wpisuje się w cel działalności gospodarczej  prowadzonej przez świadczącego ją prawnika.  

Świadczenie profesjonalnych usług na zasadzie pro  publico bono, a zatem w  sposób dobrowolny i nieodpłatny, w interesie publicznym – w szczególności na  rzecz osób, których na te usługi nie stać, jest publicznie odbierane jako  bezinteresowna działalność prospołeczna.

Kreuje to pozytywny wizerunek  podatnika wśród obecnych i potencjalnych jego klientów. Z kolei wizerunek i  renoma przedsiębiorcy z reguły mają przełożenie na wysokość jego dochodów. 

Zatem należy uznać, iż działalność pro bono, co do zasady, wpisuje się w zakres  prowadzonej działalności gospodarczej. 

Nieodpłatna pomoc prawna a VAT– wyjaśnienia Ministerstwa Finansów

Bezpłatna pomoc prawna w Warszawie

Świadczenie nieodpłatnych usług pomocy prawnej przez radców prawnych  w ramach współpracy z biurem poselskim, których beneficjentami są np. osoby,  których nie stać na odpłatną poradę prawną, w mojej opinii nie wyklucza  budowania pozytywnego wizerunku ich praktyki radcowskiej.  

Jednocześnie należy podkreślić, że objęcie zakresem opodatkowania podatkiem  VAT określonych czynności możliwe jest wyłącznie w sytuacji, gdy mamy do  czynienia z podatnikiem działającym w takim charakterze.

Jeżeli nie jest możliwe  wskazanie,  że podmiot wykonujący określone czynności działa w charakterze  podatnika podatku od towarów i usług, to nie występują przesłanki do uznania  czynności za działalność gospodarczą, zdefiniowaną dla potrzeb podatku od  towarów i usług w art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, a tym samym nie ma świadczenia  podlegającego opodatkowaniu tym podatkiem.

Może to oznaczać, że działania pro publico bono wykonywane przez osoby współpracujące z biurami poselskimi nie  będą kwalifikowały się jako działalność gospodarcza dla potrzeb VAT.

 Podkreślenia jednak wymaga, iż każdy indywidualny przypadek udzielania  nieodpłatnej pomocy prawnej pro bono przez adwokatów i radców prawnych  należy analizować odrębnie, w związku z czym nie jest możliwe zajęcie jednego  stanowiska do wszystkich indywidualnych przypadków, które mają lub mogą mieć miejsce w związku z opisaną wyżej działalnością radców prawnych prowadzoną pod patronatem parlamentarzystów.  

Także w odniesieniu do biur poselskich organizujących bezpłatne porady  prawne na rzecz lokalnych społeczności, przy założeniu, że biura te nie wykonują tego rodzaju czynności również odpłatnie, nie można uznać, iż prowadzą one  działalność gospodarczą objętą zakresem ustawy o VAT.  

Jeżeli zatem nie mamy do czynienia z prowadzeniem działalności gospodarczej  i działaniem podmiotu w charakterze podatnika VAT, to bezpłatne porady prawne świadczone przez wskazane w wystąpieniu podmioty nie będą objęte opodatkowaniem tym podatkiem.  

Nieodpłatne porady prawne a PIT

Ustosunkowując się do konsekwencji podatkowych związanych z udzielaniem  nieodpłatnej porady prawnej na gruncie podatku dochodowego, poinformowano o tym, że udzielanie nieodpłatnych porad prawnych przez magistrów prawa w  ramach obowiązków wynikających z umów o pracę zawartych przez te osoby z  biurami poselskimi nie generuje dodatkowych obowiązków w zakresie  przedmiotowego podatku, zarówno po stronie pracowników biur poselskich, jak i  samych biur, pełniących rolę  płatników podatku dochodowego w związku  z zatrudnieniem tych osób.

Przychody osób zatrudnionych w biurach poselskich na  umowę o pracę zaliczane są do przychodów ze stosunku pracy, o którym mowa  w art. 12 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób  fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o  PIT”.  Z kolei otrzymanie przez osobę fizyczną świadczenia w postaci bezpłatnej  pomocy prawnej powoduje rozpoznanie u tej osoby przychodu z tytułu otrzymania  nieodpłatnego świadczenia, o którym mowa w art. 11 ust. 1 ustawy o PIT  

W przypadku gdy udzielającym porady jest biuro poselskie, wartość tego  nieodpłatnego  świadczenia należy ustalić na podstawie cen rynkowych  stosowanych przy świadczeniu tego samego rodzaju usług (art. 11 ust. 2a pkt 4  ustawy o PIT).  

Katalog zwolnień przedmiotowych, określony w art. 21 ust. 1 ustawy o PIT,  nie wymienia wartości  świadczeń otrzymanych w postaci nieodpłatnych porad  prawnych, również minister finansów nie zaniechał poboru podatku do tego  rodzaju  świadczeń.

Stąd też, co do zasady, wartość nieodpłatnego  świadczenia  stanowi dla beneficjenta takiego  świadczenia przychód podlegający  opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. 

Jednocześnie na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 68a ustawy o PIT wolna od  podatku jest wartość nieodpłatnych świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1,  otrzymanych od  świadczeniodawcy w związku z jego promocją lub reklamą –  jeżeli jednorazowa wartość tych  świadczeń nie przekracza kwoty 200 zł;  zwolnienie nie ma zastosowania, jeżeli  świadczenie jest dokonywane na rzecz  pracownika  świadczeniodawcy lub osoby pozostającej ze  świadczeniodawcą w stosunku cywilnoprawnym.  

Zwolnienie to obejmuje nieodpłatne  świadczenia otrzymane od  świadczeniodawcy w związku z jego promocją lub reklamą – jeżeli jednorazowa  wartość tych świadczeń nie przekracza 200 zł.  Zatem o ile spełnione są przesłanki zawarte w tym  przepisie, wówczas  świadczenie korzysta z przedmiotowego zwolnienia. W przeciwnym wypadku  uzyskany przez podatnika przychód  podlega opodatkowaniu na ogólnych  zasadach.  

Podatnik wykazuje wartość ww.  świadczenia w zeznaniu podatkowym  na podstawie informacji PIT-8C, otrzymanej przez niego od podmiotu, który  udzielił mu nieodpłatnej porady prawnej.

Informację  tę podmiot udzielający  świadczenia przekazuje urzędowi skarbowemu właściwemu dla miejsca  zamieszkania podatnika oraz podatnikowi w terminie do końca lutego roku  następującego po roku podatkowym, w którym dokonano  świadczenia (art. 42a  ustawy o PIT).  

Źródło: odpowiedź z 2 kwietnia 2012 r. (data wpływu) Macieja Grabowskiego - podsekretarza stanu w Ministerstwie Finansów – na interpelację poselską nr 2616 z 8 marca 2012 r.