Czy zadośćuczynienie uzyskane od sprawcy wypadku jest zwolnione z opodatkowania

Odpowiedź

Otrzymane przez Pana zadośćuczynienie nie powinno być opodatkowane podatkiem dochodowym. Kwestia ta nie jest jednak jednoznaczna, bowiem zadośćuczynienie pieniężne nie znajduje się w katalogu przychodów zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych. Z tego powodu niektóre organy podatkowe uznają, iż podlega ono opodatkowaniu.

Warto byłoby więc się zwrócić z wnioskiem o interpretację indywidualną w tej sprawie, ponieważ inne organy podatkowe oraz Minister Finansów uznają zadośćuczynienie za zwolnione z podatku. Organy te utożsamiają pojęcie zadośćuczynienia z odszkodowaniem, a niektóre odszkodowania są wprost zwolnione z podatku dochodowego. Przykładowo zwolnione z podatku są odszkodowania zasądzone wyrokiem sądu lub uzyskane na podstawie ugody sądowej, jeśli nie dotyczą prowadzonej działalności gospodarczej ani nie stanowią rekompensaty za korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

UZASADNIENIE

Sądy powszechne coraz częściej rozpoznają sprawy o zadośćuczynienie. Coraz większe są też kwoty zadośćuczynień zasądzane ofiarom wypadków czy osobom, których dobra osobiste zostały naruszone. Niestety nie jest jasne, czy te kwoty powinny być opodatkowane podatkiem dochodowym.

Polskie prawo cywilne rozróżnia pojęcia „odszkodowanie” i „zadośćuczynienie”. Zadośćuczynieniem jest rekompensatą za szkodę niemajątkową (tzw. krzywdę), a więc uszczerbek w dobrach niemajątkowych, takich jak życie, zdrowie, dobre imię. W prawie polskim przysługuje ono w przypadkach ściśle określonych przez Kodeks cywilny (art. 24, art. 445, art. 448).

Kodeks cywilny pozwala na dochodzenie zadośćuczynienia pieniężnego osobie, której dobro osobiste zostało naruszone zaistniałym bezprawnym działaniem. Zadośćuczynienia dochodzi się od sprawcy naruszenia dobra osobistego. Zapłata zadośćuczynienia następuje na rzecz pokrzywdzonego albo na wskazany przez niego cel społeczny. Odszkodowaniem jest natomiast kwota płacona w celu zrekompensowania szkody majątkowej, tj. w mieniu poszkodowanego.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ Zadośćuczynieniem jest rekompensatą za szkodę niemajątkową, natomiast odszkodowaniem jest kwota płacona tytułem rekompensaty za szkodę majątkową. Autopromocja Webinar: KSeF w małym biurze rachunkowym Sprawdź

Niestety polskie ustawy podatkowe, a w szczególności ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie wymieniają wprost pojęcia „zadośćuczynienie”. W konsekwencji zadośćuczynienie nie jest wymienione wśród przychodów zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych. Zwolnione z tego podatku są natomiast niektóre rodzaje odszkodowań (art. 21 ust. 1 pkt 3, 3a i 3b updof).

Zgodnie z art. 21 ust. 3b updof wolne od podatku są odszkodowania otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej, z wyjątkiem odszkodowań:

- otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,

- dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Organy podatkowe z reguły ściśle interpretują zwolnienia podatkowe. Dlatego często traktują zadośćuczynienie pieniężne jako przychód podlegający opodatkowaniu. W piśmie z 14 czerwca 2006 r. nr US. 40 RPŁ/415/34/2006 w sprawie interpretacji prawa podatkowego Naczelnik Urzędu Skarbowego Warszawa-Wola stwierdził:

Katalog zwolnień od podatku dochodowego od osób fizycznych zawierają przepisy art. 21, art. 52, art. 52a i art. 52c wyżej wymienionej ustawy. Żaden z wyżej wskazanych przepisów nie stanowi o zwolnieniu z podatku dochodowego od osób fizycznych wypłacanych przez sąd zasądzonych odsetek za zwłokę od zadośćuczynienia na rzecz osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego i od zadośćuczynienia zasądzonego przez sąd na rzecz osób niesłusznie skazanych, niesłusznie tymczasowo aresztowanych lub niesłusznie zatrzymanych na podstawie art. 552 i 554 k.p.k. Zwolnienia od podatku, jako wyjątek od zasady powszechności opodatkowania, muszą być interpretowane ściśle, to jest bez dokonywania wykładni zarówno rozszerzającej, jak i zwężającej danego przepisu podatkowego.

Tak więc wypłacane przez sąd zasądzone odsetki za zwłokę od zadośćuczynienia na rzecz osób represjonowanych za działalność na rzecz bytu Państwa Polskiego i od zadośćuczynienia zasądzonego przez sąd na rzecz osób niesłusznie skazanych, niesłusznie tymczasowo aresztowanych lub niesłusznie zatrzymanych na podstawie art. 552 i 554 k.p.k. podlegają opodatkowaniu na zasadach ogólnych.

Jednak nierzadko urzędy skarbowe uznają zadośćuczynienie za zwolnione z podatku dochodowego. Kierując się tą samą przesłanką braku rozróżnienia w ustawie podatkowej pojęcia „zadośćuczynienie”, dochodzą do wniosku, że mieści się ono w zakresie definicji odszkodowania. Dyrektor Izby Skarbowej w Gdańsku w piśmie z 26 kwietnia 2007 r. nr BI/4117-0014/07 stwierdził, że:

Zadośćuczynienie jest szczególnym rodzajem świadczenia polegającym na naprawieniu szkody niemajątkowej. Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie różnicują świadczeń odszkodowawczych w zależności od tego, czy dotyczą one naprawienia szkody majątkowej czy niemajątkowej, a tym samym użyte przez ustawodawcę pojęcie odszkodowania należy odnosić również do zadośćuczynienia pieniężnego za szkodę niemajątkową (tj. za doznaną krzywdę). Charakter odszkodowawczy będzie miało również świadczenie polegające na naprawieniu szkody poprzez zwrot kosztów leczenia poszkodowanego.

Z kolei w postanowieniu w sprawie interpretacji prawa podatkowego Naczelnika Urzędu Skarbowego Poznań-Jeżyce z 10 kwietnia 2006 r. nr SD/415-11/06 znalazło się następujące stwierdzenie:

Pojęcie 'odszkodowanie' wiąże się jedynie z uszczerbkiem majątkowym, natomiast pojęcie 'zadośćuczynienie' - z doznaną krzywdą (uszczerbkiem niematerialnym), jednakże tego rodzaju rozróżnienia nie dokonują przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. W konsekwencji użyte przez ustawodawcę w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych pojęcie odszkodowania odnosi się również do zadośćuczynienia.

Organ podatkowy zgodził się w tym przypadku z tezą podatnika, że wypłacone przez firmę ubezpieczeniową odszkodowanie, zadośćuczynienie i renta za następstwa błędu lekarza są zwolnione z podatku dochodowego.

Podobną argumentację zaprezentował Naczelnik Pierwszego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście w postanowieniu w sprawie interpretacji prawa podatkowego z 10 marca 2006 r. nr 1435/FO3/415-16 /06/MG:

(...) uzyskana przez Pana kwota zasądzona od Skarbu Państwa - Prezesa Sądu Rejonowego - na mocy postanowienia Sądu Okręgowego tytułem zadośćuczynienia za przewlekłość postępowania, którego strona jest stroną, ma charakter odszkodowawczy, a zatem korzysta ze zwolnienia od podatku dochodowego od osób fizycznych.

Trzeba zauważyć, iż również Minister Finansów w piśmie z 11 kwietnia 2006 r. nr PB5/AŁ-033-30-1113/06 stwierdził, że użyte w art. 21 updof pojęcie odszkodowania dotyczy także zadośćuczynienia. Teza ta znalazła się też w piśmie nr PB5/IK-033-74-1130/04 p.o. Zastępcy Dyrektora Departamentu Podatków Bezpośrednich w Ministerstwie Finansów z 23 września 2004 r. do Dyrektora Izby Skarbowej we Wrocławiu.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ Przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie posługują się pojęciem „zadośćuczynienie”, co powoduje rozbieżności interpretacyjne co do zasad opodatkowania kwot uzyskanych tytułem zadośćuczynienia.

Nowszym stanowiskiem Ministra Finansów w omawianej kwestii jest odpowiedź z 15 czerwca 2007 r. na interpelację poselską nr 8206, której w imieniu MF udzielił Jacek Dominik - Podsekretarz Stanu w MF.
W odpowiedzi tej p. Dominik stwierdził, że na gruncie przepisów updof pojęcie odszkodowania jest tożsame z pojęciem zadośćuczynienia i stanowi przychód z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy.

Dlatego też zadośćuczynienie przyznane wyrokiem sądu powinno korzystać ze zwolnienia przewidzianego dla odszkodowań w art. 21 ust. 1 pkt 3b updof. Natomiast zdaniem ministra Dominika zadośćuczynienie otrzymane przez podatnika na podstawie ugody pozasądowej nie mieści się w zakresie żadnego ze zwolnień przedmiotowych updof. Podlega zatem opodatkowaniu podatkiem dochodowym na ogólnych zasadach, według obowiązującej skali podatkowej. Nie ma w tym przypadku obowiązku odprowadzania zaliczek na podatek w trakcie roku, więc zadośćuczynienie to należy wykazać w zeznaniu podatkowym składanym za rok podatkowy, w którym je otrzymano, i opodatkować łącznie z innymi dochodami.

- art. 21 ust. 1 pkt 3, 3a, 3b ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych - j.t. Dz.U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176; Dz.U. z 2007 r. Nr 192, poz. 1378

- art. 24, 444, 445, 448 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny - Dz.U. Nr 16, poz. 93; ost.zm. Dz.U. z 2007 r. Nr 181, poz. 1287

Paweł Huczko