Darowizna w rodzinie: podatek. Kiedy jest zwolnienie podatkowe. Od rodziców, dziadków, rodzeństwa, dzieci, małżonka

• Darowizna zwolniona z podatku. W jakich przypadkach? Pod jakimi warunkami?
• Darowizny od najbliższej rodziny (rodziców, dziadków, dzieci, rodzeństwa …). Kiedy można skorzystać ze zwolnienia i nie zapłacić podatku?
• Warunek 1 (dotyczy darowizn pieniężnych i niepieniężnych) – zgłoszenie SD-Z2
• Warunek 2 (dotyczy darowizn pieniężnych) – pieniądze przekazane na konto bankowe lub przekazem pocztowym
• Darowizna od jednego rodzica lub obojga
• Jakie skutki niezgłoszenia darowizny od rodziców lub członków najbliższej rodziny na druku SD-Z2
• Ile wyniesie podatek od darowizny?

Darowizna zwolniona z podatku. W jakich przypadkach? Pod jakimi warunkami?

Warto wiedzieć, że aktualnie obowiązujące przepisy podatkowe (tj. ustawa o podatku od spadków i darowizn) zwalniają z podatku darowizny od rodziców (a także od innych członków najbliższej rodziny). Trzeba jednak spełnić pewne warunki. 
Pierwszym warunkiem jest złożenie do urzędu skarbowego w odpowiednim terminie zgłoszenia SD-Z2. A gdy chodzi o darowizny pieniężne, to dodatkowym warunkiem zwolnienia z podatku jest przelanie lub przekazanie pieniędzy na konto (możliwa jest też wpłata gotówkowa pieniędzy na konto w oddziale banku). 
Ale uwaga – jeżeli darowizna została wręczona w formie gotówki (do ręki obdarowanego) albo nie dopełniono warunku złożenia zgłoszenia SD-Z2 – trzeba złożyć zeznanie SD-3, a następnie zapłacić podatek. Poniżej dokładnie wyjaśniamy te problemy.

Darowizny od najbliższej rodziny (rodziców, dziadków, dzieci, rodzeństwa …). Kiedy można skorzystać ze zwolnienia i nie zapłacić podatku?

Aby skorzystać ze zwolnienia z podatku w przypadku darowizn otrzymanych od członków najbliższej rodziny trzeba spełnić warunki określone w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Warto wiedzieć, że te same zasady zwolnienia dotyczą też spadków.

Zgodnie z tym przepisem każda darowizna otrzymana od członka najbliższej rodziny należącego do tzw. zerowej grupy podatkowej, tj. od małżonka, zstępnych (tj. dzieci, wnuków, prawnuków itd.), wstępnych (tj. rodziców, dziadków, pradziadków, itd.), pasierba, rodzeństwa, ojczyma i macochy jest w pełni (niezależnie od wartości darowizny) zwolniona z podatku, jeżeli zostaną spełnione poniżej opisane warunki.
Tu trzeba jeszcze doprecyzować,  że:
1) Jako rodziców ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje również przysposabiających, a za zstępnych także przysposobionych i ich zstępnych.
2) Jako zstępnych ustawa o podatku od spadków i darowizn traktuje (od 27 października 2020 r.) również osoby, które przebywają lub przebywały w rodzinie zastępczej, w rodzinnym domu dziecka, w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej, o których mowa w ustawie z 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, a za wstępnych także odpowiednio osoby tworzące rodzinę zastępczą, prowadzące rodzinny dom dziecka lub pracujące z dziećmi w placówce opiekuńczo-wychowawczej lub w regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.
(zob. art. 14 ust. 4-4a ustawy o podatku od spadków i darowizn)

Zasady omawianego zwolnienia dotyczą osób, które nabyły darowiznę po 31 grudnia 2006 roku i dodatkowo w chwili nabycia darowizny mieli obywatelstwo polskie, albo innego kraju Unii Europejskiej, albo Islandii, Liechtensteinu, Norwegii – lub mieszkali wtedy na stałe w Polsce alby w którymś z tych krajów. (zob. art. 4 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn).

Warunek 1 (dotyczy darowizn pieniężnych i niepieniężnych) – zgłoszenie SD-Z2

Aby skorzystać z omawianego zwolnienia podatkowego nabywca (czyli obdarowany) ma obowiązek zgłosić darowiznę naczelnikowi urzędu skarbowego na druku SD-Z2 (Zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych) w ciągu 6 miesięcy od dnia otrzymania darowizny. Zgłoszenie SD-Z2 można złożyć przez Internet lub w formie papierowej.

Ale jeżeli umowa darowizny jest sporządzana w formie aktu notarialnego (albo w tej formie zostało złożone oświadczenie przynajmniej jednej ze stron tej umowy), to zgłoszenie tej darowizny do urzędu skarbowego jest obowiązkiem notariusza.

Uwaga! Nabywca nie musi składać zgłoszenia SD-Z2 jeżeli wartość darowizny (dodana do wartości majątku nabytego od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie), nie przekracza kwoty wolnej określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Czyli gdy suma tych nabyć nie przekracza w ciągu 5 lat kwoty 36.120,- zł. Właściwa jest tu kwota wolna dla I grupy podatkowej w tym podatku, bo jeżeli ktoś zalicza się do „zerowej” grupy podatkowej, to zalicza się także do I grupy.

Więcej na temat aktualnych kwot wolnych od podatku od spadków i darowizn: Podatek od spadków i darowizn 2023/2024 - skale podatkowe i kwoty wolne od podatku

Warunek 2 (dotyczy darowizn pieniężnych) – pieniądze przekazane na konto bankowe lub przekazem pocztowym

Drugi warunek dla skorzystania z omawianego zwolnienia to konieczność udokumentowania przez obdarowanego otrzymania darowizny pieniężnej dowodem przekazania na swój rachunek płatniczy (lub inny niż płatniczy) w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

Warunek ten nie dotyczy także ww. sytuacji, gdy wartość darowizny pieniężnej (dodana do wartości majątku nabytego od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie), nie przekracza kwoty wolnej 36.120,- zł.

Tytuł przelewu lub przekazu pocztowego

Organy podatkowe i doradcy podatkowi radzą, że dokonując darowizny w formie przelewu na rachunek w banku, czy spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej trzeba wyraźnie wpisać w tytule przelewu, że jest to darowizna dla konkretnej osoby (osób). Np. „darowizna dla mojego syna Tomasza Malinowskiego”. Wtedy jest jasne, że mamy do czynienia z darowizną a nie np. pożyczką, spłatą długu, czy inną okolicznością prawną. Ma to zasadnicze znaczenie także jeżeli chodzi o omawiane zwolnienie z podatku. Dotyczy to również darowizny w formie przekazu pocztowego.

Darowizna tylko na konto (ew. subkonto) obdarowanego

Organy podatkowe podkreślają, że aby darowizna pieniężna od rodziców mogła być zwolniona z podatku, pieniądze muszą być przekazane w sposób ściśle w określony w art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, a zatem na rachunek płatniczy nabywcy (czyli obdarowanego), na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. Nie może to być więc np. rachunek bankowy wierzyciela obdarowanego (jako zapłata za dług obdarowanego), czy np. przelew od rodziców na konto dealera samochodowego w ramach darowizny samochodu dla dziecka.

Jak wskazał Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z 24 stycznia 2024 r. (sygn. 0111-KDIB2-3.4015.241.2023.2.ASZ):
„Literalne brzmienie przepisu art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn nie pozwala więc skorzystać ze zwolnienia podatkowego w przypadku wpłaty przez darującego na rzecz osoby trzeciej, gdyż nabycie nie jest udokumentowane tak, jak wskazuje przepis art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn. Jeżeli więc przedmiot darowizny został przekazany bezpośrednio przez darczyńcę na rachunek wierzyciela osoby obdarowanej  (w tym przypadku dealera samochodowego), zwolnienie określone w art. 4a ustawy od spadków i darowizn nie będzie miało zastosowania. 
(…) zgodnie z utartą linią interpretacyjną i orzeczniczą, warunek określony we wskazanym przepisie uważa się za spełniony również wtedy, gdy wpłata dokonywana jest na rachunek bankowy osoby trzeciej, ale na subkonto wyodrębnione w ramach tego rachunku dla osoby obdarowanej. Takie subkonta wyodrębniane są w ramach rachunków prowadzonych dla deweloperów czy spółdzielni mieszkaniowych. W analizowanym przypadku taka sytuacja jednak nie występuje; z treści wniosku nie wynika bowiem, aby  w ramach rachunku bankowego sprzedawcy (dealera samochodowego) było wyodrębnione dla Pani subkonto.”

Darowizna pieniężna nie musi być zrealizowana wyłącznie przelewem lub przekazem pocztowym - wystarczy wpłata gotówkowa w oddziale banku

Okazuje się, że nie jest przeszkodą dla omawianego zwolnienia podatkowego, jeżeli umowa darowizny zostanie wykonana poprzez wpłacenie gotówki na rachunek bankowy obdarowanego w oddziale banku prowadzącego ten rachunek. Z art. 4a ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn wynika bowiem, że podstawowym warunkiem uprawniającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego darowizny pieniężnej od najbliższej rodziny (poza zgłoszeniem nabytych środków pieniężnych naczelnikowi urzędu skarbowego na druku SD-Z2 - oprócz sytuacji określonych w art. 4a ust. 4 ww. ustawy) jest udokumentowanie ich otrzymania dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym. W przepisie tym chodzi więc przede wszystkim o to, by forma przekazania pieniędzy przez darczyńcę na rachunek obdarowanego zapewniała identyfikację stron umowy. Tylko wtedy bowiem można mieć pewność, że zwolnienie podatkowe dla najbliższej rodziny przewidziane w tym przepisie dotyczy znalazło zastosowanie we właściwej sytuacji (tj. dotyczy osób zaliczonych do ww. tzw. zerowej grupy podatkowej).

Potwierdził to Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej np. w interpretacji indywidualnej z 18 października 2022 r. (0111-KDIB2-2.4015.110.2022.1.DR):
„(…) darowizna środków pieniężnych poprzez wpłatę gotówki przez darczyńcę na rachunek nabywcy również będzie dopuszczalna, o ile zostanie właściwie udokumentowana. Jak wyjaśniono już wcześniej fundamentalne znaczenie ma identyfikacja stron umowy, czyli udokumentowanie kto faktycznie dokonał wpłaty na rachunek nabywcy.”

A także w interpretacji z 19 listopada 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.140.2021.1.MM), w której Dytektor KIS stwierdził m.in.:
„Rację ma Wnioskodawca, że przepisy ustawy o podatku od spadków i darowizn nie wymagają by otrzymanie środków pieniężnych musiało nastąpić w drodze przelewu bankowego. Istotne jest bowiem właściwe udokumentowanie otrzymania środków pieniężnych dowodem przekazania na rachunek nabywcy. Tym samym, darowizna środków pieniężnych poprzez wpłatę gotówki przez darczyńcę na rachunek nabywcy również będzie dopuszczalna, o ile zostanie właściwie udokumentowana. Jak wyjaśniono już wcześniej fundamentalne znaczenie ma identyfikacja stron umowy, czyli udokumentowanie kto faktycznie dokonał wpłaty na rachunek nabywcy.
Skoro zatem wpłaty środków pieniężnych na konto bankowe Wnioskodawcy dokona osobiście jego ojciec, to z dowodu przekazania będzie wynikało, że wpłaty dokonał darczyńca. Wpłata od darczyńcy zostanie udokumentowana dowodem przekazania na rachunek nabywcy, czyli Wnioskodawcy.
Mając zatem na uwadze powyższe wyjaśnienia należy zgodzić się z Wnioskodawcą, że otrzymana darowizna będzie korzystać ze zwolnienia, o którym mowa w art. 4a ust. 1 ww. ustawy, ponieważ w terminie 6 miesięcy od dnia wpływu środków pieniężnych na konto, Wnioskodawca zgłosi właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego otrzymanie darowizny od ojca i nabycie darowizny zostanie właściwie udokumentowane.”

Darowizna od jednego rodzica lub obojga

Trzeba też podkreślić, że dla możliwości skorzystania z omawianego zwolnienia podatkowego nie ma znaczenia, czy rodzice przekazują darowiznę razem, czy każdy z rodziców z osobna. Ma to jednak znaczenie podczas wypełniania zgłoszenia SD-Z2

Jak wskazał Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 18 czerwca 2021 r. (sygn. 0111-KDIB2-2.4015.51.2021.1.PB): „Jeżeli darowizna została dokonana przez jednego z rodziców (nawet z majątku wspólnego) to stroną umowy darowizny – darczyńcą jest tylko ten jeden rodzic. Zgodnie z przywołanymi przepisami ustawy o podatku od spadków i darowizn, dla celów skorzystania ze zwolnienia, należy dokonać zgłoszenia nabycia od danej osoby (tutaj darczyńcy – ojca Wnioskodawcy).

Skoro zatem – jak wynika z opisu stanu faktycznego – darczyńcą był tylko ojciec Wnioskodawcy, to prawidłowym działaniem było złożenie przez Wnioskodawcę jednego zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych SD-Z2 i wskazanie w pozycji danych identyfikacyjnych darczyńcy, tj. ojca Wnioskodawcy.”

A w interpretacji z 18 października 2022 r. (0111-KDIB2-2.4015.110.2022.1.DR) Dyrektor KIS stwierdził:
„Jak słusznie Pani wskazała, otrzymując darowiznę pieniężną od obojga rodziców powinna Pani złożyć odrębne zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych SD-Z2. Wynika to z § 2 pkt 5 ww. rozporządzenia z dnia 20 listopada 2015 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych wydanego w oparciu o art. 4a ust. 5 ustawy o podatku od spadków i darowizn.” W tej interpretacji organ podatkowy potwierdził, że w przypadku darowizny od obojga rodziców (w formie wpłaty gotówkowej matki środków pieniężnych na konto córki) obdarowana córka ma obowiązek zgłosić fakt nabycia tych pieniędzy we właściwym miejscowo dla swojego miejsca zamieszkania urzędzie skarbowym w ciągu sześciu miesięcy od dnia tej wpłaty na konto - wykazując na dwóch odrębnych zgłoszeniach o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych SD-Z2 po połowie kwoty darowanej przypadającej na każdego z rodziców.

Jakie skutki niezgłoszenia darowizny od rodziców lub członków najbliższej rodziny na druku SD-Z2

Na podstawie art. 4a ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn w przypadku niespełnienia ww. warunków zwolnienia darowizny - nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.

Zatem jeżeli obdarowany zapomni złożyć zgłoszenie SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od otrzymania darowizny albo jeżeli darowizna pieniężna była przekazana w formie gotówki (a nie przelewu na rachunek, czy przekazem pocztowym), to trzeba będzie złożyć zeznanie SD-3 a następnie zapłacić podatek od takiej darowizny (w ciągu 14 dni od otrzymania decyzji podatkowej).

Ile wyniesie podatek od darowizny?

Podatek od spadków i darowizn oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według skal podatkowych określonych w art. 15 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Przy ustalaniu wysokości podatku od darowizn przyjmuje się kwoty wolne wartości rzeczy i praw majątkowych (określone w art. 4 ust. 1 pkt 5 i w art. 9 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn) oraz skale podatkowe obowiązujące w dniu powstania obowiązku podatkowego.

Więcej na temat aktualnych skal podatkowych i kwot wolnych od podatku od spadków i darowizn: Podatek od spadków i darowizn 2023/2024 - skale podatkowe i kwoty wolne od podatku

Podatek będzie obliczony wg jednej z ww. skal podatkowych tylko jeżeli podatnik sam zgłosi darowiznę fiskusowi przed wszczęciem czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej.

Ale trzeba wiedzieć, ze na podstawie art. 15 ust 4. ustawy o podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.

Kiedy mają obowiazek złożyć zeznanie SD-3 obdarowani, którzy byli (co do zasady) zwolnieni z podatku na mocy art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn ale nie zdążyli dopełnić warunku złożenia zgłoszenia SD-Z2 w ciągu 6 miesięcy od otrzymania darowizny? Przepisy niestety nie dają tu niestety jasnej informacji. Pewne wskazówki mogą tu jedynie płynąć z art. 6 ust. 4 ustawy o podatku od spadków i darowizn, który brzmi następująco:
Jeżeli nabycie niezgłoszone do opodatkowania stwierdzono następnie pismem, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą sporządzenia pisma; jeżeli pismem takim jest orzeczenie sądu, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W przypadku gdy nabycie nie zostało zgłoszone do opodatkowania, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą powołania się przez podatnika przed organem podatkowym na fakt nabycia.

Wydaje się więc, że jeżeli obdarowany zorientuje się, że zapomniał złożyć SD-Z2 (a miał do tego prawo jako najbliższa rodzina darczyńcy), to powinien:
- złożyć niezwłocznie zeznanie SD-3 albo
- złożyć do urzędu skarbowego pismo z powołaniem się na otrzymanie danej darowizny i bezskutecznym upływie 6 miesięcznego terminu do złożenia SD-Z2 - wtedy na mocy ww. art. 6 ust. 4 powinien nam przysługiwać miesiąc na złożenie zeznania SD-3.

Do zeznania SD-3 trzeba dołączyć dokumenty, które mają wpływ na określenie podstawy opodatkowania (wartości darowizny) i stanowią potwierdzenie istnienia przedmiotów darowizny, osoby darczyńcy i faktu, że darczyńca był właścicielem darowanych rzeczy lub praw.

Nie trzeba składać zeznania SD-3, gdy:
- wartość rynkowa darowizny (dodana do wartości innych darowizn od tej samej osoby w ciągu 5 lat) nie przekracza kwoty wolnej od podatku;
- umowa darowizny jest zawarta w formie aktu notarialnego.

Po złożeniu zeznania SD-3 naczelnik urzędu skarbowego wydaje decyzję podatkową, w której ustala kwotę podatku do zapłaty. Termin płatności podatku od spadków i darowizn wynosi 14 dni od doręczenia podatnikowi decyzji urzędu skarbowego z ustaloną kwotą podatku.

Podatnik, który nie złożył zeznania SD-3 (lub złożył je po terminie) naraża się na postępowanie karne skarbowe i wymierzenie kary (najprawdopodobniej grzywny) z art. 54 kodeksu karnego skarbowego. A także na zapłatę podatku od darowizny wg stawki 20% na podstawie ww. art.15 ust 4. ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Podatnik, który płaci podatek po ww. terminie 14 dni naraża się na zapłatę odsetek od zaległości podatkowych.

Warto też wskazać, że opisane w artykule zasady opodatkowania darowizn nie zmieniły się od 1 stycznia 2025 r.

Podstawa prawna:
- ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 1983 r., Nr 45, poz. 207, ostatnia zmiana: Dz.U. z 2020 r., poz. 1761);
- art. 888-902 Kodeksu cywilnego.

Paweł Huczko