O co urzędy skarbowe nie mogą pytać świadków

Takie praktyki są – jak wynika z sygnałów od czytelników DGP – powszechne w całej Polsce. Świadkowie, którzy stawiają się na przesłuchanie, są najpierw informowani o prawie do odmowy odpowiedzi (jeśli grożą im one lub ich bliskim odpowiedzialnością karną i karnoskarbową) oraz pouczani o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania. Zaraz potem urzędnicy pytają ich o to, czy byli wcześniej karani za składanie fałszywych zeznań.

Doradca podatkowy Marek Kwietko-Bębnowski często bierze udział w przesłuchaniach świadków jako pełnomocnik swoich klientów (podatników). Mówi, że nie jest to dla niego sytuacja komfortowa, bo wiedza na temat tak wrażliwych spraw nie jest mu do niczego potrzebna.

– Świadkowie też się krępują. Zdarzyło mi się, że klient był tak zdenerwowany, iż przyznał się w mojej obecności do wyroku za jazdę po pijanemu, mimo że nie tego dotyczyło pytanie urzędnika – opowiada ekspert.

NOWOŚĆ na Infor.pl: Prenumerata elektroniczna Dziennika Gazety Prawnej KUP TERAZ!

Polecamy: INFORLEX Księgowość i Kadry

Dane wrażliwe

Nie ma wątpliwości, że dane o karalności należą do kategorii wrażliwych i zasługują na szczególną ochronę. Wynika to z art. 10 unijnego rozporządzenia o ochronie danych osobowych (RODO).

Pytania w tej sprawie nasuwają się więc dwa. Po pierwsze, czy fiskus może bezpośrednio pytać świadka o to, czy był karany za składanie fałszywych zeznań. Po drugie, czy może to robić w obecności osób trzecich (podatnika i jego pełnomocnika, którzy mają prawo brać udział w przesłuchaniach świadków).

Czy można pytać

Ordynacja podatkowa milczy na ten temat. Nie ma natomiast wątpliwości, że organ może sięgnąć do informacji z Krajowego Rejestru Karnego (KRK) – pozwala mu na to art. 47 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 508 ze zm.).

Czy jednak prawo do pozyskiwania danych z KRK oznacza, że równie dobrze fiskus może bezpośrednio pytać o to świadków?

Monika Krasińska, dyrektor Zespołu ds. Sektora Publicznego w Urzędzie Ochrony Danych Osobowych, ma w tej sprawie poważne wątpliwości. Podkreśla, że urzędnicy Krajowej Administracji Skarbowej powinni zdobywać interesujące ich informacje w sposób przewidziany w przepisach prawa, a więc ze wskazanych w tych przepisach źródeł (patrz: rozmowa).

Tego samego zdania jest Marek Kwietko-Bębnowski. Uważa, że skoro fiskus ma dostęp do KRK, to powinien zrezygnować z zadawania takich pytań na przesłuchaniach.

– Zwłaszcza że odpowiedź świadka i tak trzeba zweryfikować, bo może się okazać, że powiedział nieprawdę – mówi doradca.

Odpowiadają, a nie powinni

– Ale nawet gdyby świadek przyznał się do tego, że był kiedyś karany, to jak ma się to do rozpatrywanej sprawy? Czy to oznacza, że teraz też kłamie? – pyta Kwietko-Bębnowski.

Skąd więc pomysł, żeby zadawać takie pytania świadkom? – Bo dawno temu ktoś przygotował wzór przesłuchania, a urzędnik to maszyna – mówi ekspert.

Uważa, ze zasadniczo świadek powinien odmówić odpowiedzi na takie pytanie. Przyznaje jednak, że w praktyce zdarza się to bardzo rzadko. Świadek, gdy usłyszy, że za mówienie nieprawdy grozi mu 8 lat więzienia, woli odpowiedzieć na pytanie urzędnika.

– Tylko raz zdarzyło mi się, że świadek odmówił odpowiedzi na pytanie o karalność. Kilka razy organ sam się z tego pytania wycofał, po mojej interwencji – mówi doradca.

I w czyjej obecności

Czytelnicy zwracają też uwagę na to, że pytania o karalność za składanie fałszywych zeznań padają w obecności podatnika lub jego pełnomocnika.

– Faktycznie tak się dzieje – potwierdza Marek Kwietko-Bębnowski. Podkreśla, że nie dość, że jest to krępujące dla świadka, to nie chroni go przed upublicznieniem tej informacji przez pełnomocnika albo podatnika.

– Mogą oni później opowiadać znajomym, że świadek był karany za składanie fałszywych zeznań. To bardzo nieprzyjemne sytuacje, szczególnie w małych miejscowościach – mówi doradca.

Dyrektor Krasińska nie ma wątpliwości. – Pozyskiwanie danych nie może następować w obecności osób nieupoważnionych. Skoro prowadzący postępowanie nie ma prawa zadawać takiego pytania bezpośrednio osobie, która ma mieć status świadka, to tym bardziej nie powinno być ono jej zadawane w obecności innych osób.

Dodaje, że inną kwestią jest możliwość zapoznania się z materiałem dowodowym przez podatnika i jego pełnomocnika.

– A informacje o karalności pozyskiwane zgodnie z procedurą z KRK stają się częścią takiego materiału – zauważa dyrektor Krasińska.

Zdaniem Marka Kwietko-Bębnowskiego nie ma obawy o możliwość takiego dostępu.

– Jeśli organ pozyskuje wrażliwe dane z KRK, ma obowiązek natychmiast wyłączyć ich jawność ze względu na interes publiczny. Zobowiązuje go do tego art. 179 par. 1 ordynacji podatkowej. Wówczas ani strona postępowania, ani jej pełnomocnik nie mają dostępu do dokumentów wyłączonych z akt sprawy – zwraca uwagę doradca.

Dodaje, że można co prawda, żądać udostępnienia takich wyłączonych dokumentów na podstawie art. 179 par. 2 ordynacji.

– Nie wierzę jednak, żeby sądy administracyjne zezwoliły na taki dostęp, tym bardziej w obecnych warunkach stosowania RODO – podsumowuje ekspert. ©℗

Patrycja Dudek