Sprawozdania finansowe zakładów ubezpieczeń i reasekuracji - zmiany od 2022 r.

Sprawozdania finansowe zakładów ubezpieczeń i reasekuracji

Resort finansów w dniu 16 czerwca br. opublikował projekt rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie dodatkowych sprawozdań finansowych i statystycznych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji.

Konieczność wydania nowego rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie dodatkowych sprawozdań finansowych i statycznych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, które zastąpi obecne rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 kwietnia 2016 r. w sprawie dodatkowych sprawozdań finansowych i statycznych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (Dz. U. z 2018 r. poz. 392 oraz z 2019 r. poz. 1187) jest odpowiedzią na wnioski wynikające z doświadczeń Komisji Nadzoru Finansowego, (KNF) sprawującej nadzór nad działalnością zakładów ubezpieczeń i zakładów  reasekuracji - czytamy w uzasadnieniu do projektu.

Nadzór nad krajowymi zakładami ubezpieczeń i zakładami reasekuracji jest sprawowany przez organ nadzoru na bazie oceny ryzyka. Zgodnie z art. 335 ust. 4 pkt 1 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2020 r. poz. 895,  z późn. zm.), dalej „ustawa”, KNF może żądać od zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji przekazywania danych i informacji niezbędnych dla celów nadzoru w określonych okresach. Ma to miejsce w przypadku gdy organ nadzoru identyfikuje konieczność uzyskania szczegółowych informacji w obszarach potencjalnego istotnego ryzyka w działalności zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracji, nieobjętych bieżącą sprawozdawczością.

Sprawozdania finansowe a nadzór

Praktyka Urzędu KNF wykazała, że przekazywane obecnie dane i informacje nie są wystarczające do sprawowania efektywnego nadzoru nad niektórymi obszarami działalności zakładów ubezpieczeń. Dotyczy to przede wszystkim:

• danych i informacji o produktach z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (UFK) i aktywach netto UFK,
• danych statystycznych niezbędnych do monitorowania produktów ubezpieczeniowych innych niż produkty z UFK, oferowanych przez zakłady ubezpieczeń działu I, według załącznika do ustawy, oraz produktów ubezpieczeniowych oferowanych przez zakłady ubezpieczeń działu II, według załącznika do ustawy, przede wszystkim ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych,
• danych i informacji o współpracy zakładów ubezpieczeń z dystrybutorami ubezpieczeń,
• danych i informacji dotyczących reasekuracji biernej,  a w przypadku zakładów reasekuracji działu II – retrocesji biernej.

W związku z tym - jak wyjaśnia resort finansów - konieczne jest rozszerzenie wymogów sprawozdawczych o dane i informacje przekazywane dotychczas na żądanie Urzędu KNF powinny zostać włączone do regularnej sprawozdawczości, natomiast raportowanie w cyklu rocznym i kwartalnym pozwoli zakładom na optymalizację planów pracy. 

Przy czym, przepisy rozporządzenia powtarzają większość dotychczas obowiązujących rozwiązań. Analogicznie jak dotychczas zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji będą obowiązane przekazywać do KNF dodatkowe sprawozdania finansowe i statystyczne za okresy roczne i kwartalne:

• cześć A sprawozdania będzie obejmować informacje szczególne, właściwe dla Rzeczypospolitej Polskiej, niepodlegające harmonizacji w UE, oraz informacje niezbędne dla celów statystyki publicznej inne niż określone w programie badań statystyki publicznej,
• część B sprawozdania będzie obejmować informacje szczególne, właściwe dla realizacji zadań związanych z uczestnictwem Narodowego Banku Polskiego w Europejskim Systemie Banków Centralnych.

Proponowane zmiany polegają na rozszerzeniu  zakresu części A dodatkowych kwartalnych i rocznych sprawozdań finansowych i statystycznych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji.

Sprawozdania finansowe zakładów ubezpieczeń - co się zmieni?

W zakresie zakładów ubezpieczeń działu I określonego w załączniku do ustawy zmiany polegają na rozszerzeniu zakresu danych dotyczących:

1. ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (UFK)

Obecnie  sprawozdawczość zakładów ubezpieczeń w zakresie UFK obejmuje wyłącznie dane dotyczące aktywów netto UFK. Na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie rocznych i półrocznych sprawozdań ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego (Dz. U. poz. 789) zakłady ubezpieczeń oferujące ubezpieczenia na życie z UFK publikują roczne i półroczne sprawozdania UFK na swojej stronie internetowej. Zgodnie z § 2 ust. 1 tego rozporządzenia  zakres sprawozdania obejmuje dane dotyczące wartości aktywów netto funduszy, zmian wartości aktywów netto funduszy, liczby i wartości  jednostek uczestnictwa funduszu oraz zestawienie aktywów netto funduszy.  Sprawozdania UFK  nie są przekazywane do Urzędu KNF oraz nie są sporządzane za okresy kwartalne. Sprawozdania UFK nie zasilają Aplikacji Sprawozdawczej SNU, który jest podstawowym narzędziem informatycznym wykorzystywanym przez  Urząd KNF do gromadzenia danych sprawozdawczych. Urząd KNF nie ma możliwości agregowania i analizy danych wynikających z tych sprawozdań. Ze względu na konieczność monitorowania UFK w trybie kwartalnym (w związku z działaniami w zakresie ochrony klienta) uzasadnione jest umożliwienie regularnego pozyskiwania informacji przez Urząd KNF. Proponuje się, aby dane objęte sprawozdawczością UFK na podstawie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 25 maja 2016 r. w sprawie rocznych i półrocznych sprawozdań ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego były wykazywane także w części A dodatkowych kwartalnych i rocznych sprawozdań finansowych i statystycznych, rozszerzone o dane o przychodach  i kosztach UFK z działalności lokacyjnej w okresie sprawozdawczym. Zgodnie z § 4 i § 5 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane w formularzach: 10.1 „Aktywa netto UFK”, 10.2 „ Jednostki uczestnictwa UFK”, 10.3 „Działalność lokacyjna UFK” oraz 10.4 „Zmiana wartości aktywów netto UFK”;

2. umów ubezpieczenia z UFK

Zakłady ubezpieczeń będą przedstawiać dane statystyczne dotyczące oferowanych produktów ubezpieczeniowych z UFK, w podziale na ubezpieczenia indywidualne, ubezpieczenia grupowe inne niż pracownicze programy emerytalne (PPE) i pracownicze plany kapitałowe (PPK) oraz PPE i PPK (te ostatnie prowadzone w formie umowy ubezpieczenia z UFK). Pozwoli to Urzędowi KNF na analizę portfela umów ubezpieczenia z UFK oferowanych przez poszczególne zakłady ubezpieczeń, dynamiki wzrostu portfela ubezpieczeń w zakresie danego produktu, przyczyn i wskaźników rezygnacji z umów ubezpieczenia oraz struktury wypłat świadczeń z produktów ubezpieczeniowych z UFK. W oparciu o dane dotyczące rezygnacji z umów ubezpieczenia organ nadzoru będzie mógł także identyfikować zjawisko nieuczciwej promocji i sprzedaży produktów ubezpieczeniowych (tzw. misseling) i przeciwdziałać temu zjawisku. Dane dotyczące zawieranych i rozwiązywanych w okresie sprawozdawczym indywidualnych i grupowych umów ubezpieczenia na życie z UFK umożliwi analizę zmian zachodzących w portfelu poszczególnych zakładów ubezpieczeń działu I. Możliwa będzie także szybsza ocena pojawiających się niepokojących trendów (np. licznych odstąpień albo wystąpień na prawach odstąpienia od umów ubezpieczenia) i odpowiednia reakcja nadzorcza w tym zakresie. Zgodnie z § 4 i § 5 projektu rozporządzenia, powyższe dane będą wykazywane w formularzach 11.1 „Produkty ubezpieczeniowe z UFK”, 11.2 „Indywidualne umowy ubezpieczenia na życie z UFK według sposobu opłacania składek ”, 11.3 „Grupowe umowy ubezpieczenia na życie z UFK według sposobu opłacania składek”, 11.4 „Indywidualne umowy ubezpieczenia na życie z UFK według dystrybutorów ubezpieczeń”, 11.5 „Grupowe umowy ubezpieczenia na życie z UFK (bez PPE i PPK) według dystrybutorów ubezpieczeń”, 11.6 „PPE i PPK w formie umowy  ubezpieczenia na życie z UFK według dystrybutorów ubezpieczeń” oraz  11.7 „Wypłaty z produktów ubezpieczeniowych z UFK”;

3. skarg na działalność zakładu ubezpieczeń oraz spraw procesów sądowych, w których stroną jest zakład ubezpieczeń, oraz roszczeń ich klientów

Dotychczasowy zakres danych odnoszących się do skarg na działalność zakładu ubezpieczeń w związku z oferowanymi produktami ubezpieczeniowymi zostanie rozszerzony o sprawy sądowe, których stroną jest zakład ubezpieczeń, tj. dane o roszczeniach wypłaconych z tytułu spraw sądowych, roszczeniach zgłoszonych przez klientów oraz utworzonych przez zakład ubezpieczeń rezerw na roszczenia z tytułu spraw sądowych, a także dane o roszczeniach klientów zakładu ubezpieczeń. Dane będą prezentowane w podziale na oferowane przez zakład ubezpieczeń produkty ubezpieczeniowe. Zgodnie z § 4 i § 5 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane formularzach 12. „Skargi na działalność zakładu ubezpieczeń”, 13 „Sprawy sądowe, których stroną jest zakład ubezpieczeń” oraz 14. „Roszczenia klientów zakładu ubezpieczeń”;

4. dystrybucji ubezpieczeń

Urząd KNF zidentyfikował konieczność pozyskiwania od zakładów ubezpieczeń dodatkowych informacji w zakresie dystrybucji ubezpieczeń, dotyczących m.in. kanałów dystrybucji ubezpieczeń i reasekuracji, wynagrodzenia należnego z tytułu dystrybucji, liczby zawartych umów ubezpieczenia, danych dotyczących składki przypisanej brutto w poszczególnych kanałach dystrybucji, trendów w rodzajach oferowanych produktów ubezpieczeniowych, a także rentowności produktów. Cykliczne pozyskiwanie takich  informacji oraz ich analiza w połączeniu ze sprawozdaniami składanymi przez dystrybutorów ubezpieczeń pozwoli Urzędowi KNF na kompleksowy bieżący nadzór nad dystrybucją ubezpieczeń i podejmowanie działań mających na celu ochronę interesów klientów. Zakłady ubezpieczeń będą przekazywać dane dotyczące dziesięciu produktów ubezpieczeniowych, z tytułu których zakład ubezpieczeń uzyskał najwyższą kwotowo składkę ubezpieczeniową, dziesięciu  dystrybutorów ubezpieczeń, w związku z działalnością których zakład uzyskał najwyższą kwotowo składkę ubezpieczeniową, oraz najważniejszych produktów oferowanych przez tych dystrybutorów. Zakres danych dotyczący dystrybucji ubezpieczeń będzie wykazywany w podziale na klasy biznesowe, tj. ubezpieczenia ochronne, ubezpieczenia inwestycyjne, ubezpieczenia emerytalne, pozostałe ubezpieczenia na życie oraz reasekurację czynną. Pozwoli to określić rodzaj oferowanych produktów, tj. rzeczywisty zakres ochrony (ubezpieczonych ryzyk), na co nie pozwalają obecnie dane opierające się wyłącznie na informacji o grupach ubezpieczeń. Zgodnie z § 4 i § 5 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane w formularzach 15.1 „Produkty ubezpieczeniowe według rodzaju ubezpieczenia”, 15.2 „Kanały dystrybucji ubezpieczeń na życie”, 15.3 „Składka przypisana brutto z działalności bezpośredniej według dystrybutorów ubezpieczeń i klas biznesowych” oraz 15.4 „Dystrybutorzy ubezpieczeń według składki przypisanej brutto i produktów ubezpieczeniowych”;

5. zawartych i rozwiązanych indywidualnych i grupowych umów ubezpieczenia na życie

Wprowadzenie formularzy dotyczących zawieranych i rozwiązywanych w okresie sprawozdawczym indywidualnych i grupowych umów ubezpieczenia na życie umożliwi analizę zmian zachodzących w portfelu poszczególnych zakładów ubezpieczeń działu I, a także możliwa będzie szybsza ocena pojawiających się niepokojących trendów dotyczących rezygnacji z umów ubezpieczenia. Zgodnie z § 4 i § 5 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane formularzach 16.1 „Umowy indywidualne” oraz 16.2 „Umowy grupowe”.

W zakresie zakładów ubezpieczeń działu II określonego w załączniku do ustawy zmiany polegają na rozszerzeniu zakresu danych dotyczących:

1. skarg na działalność zakładu ubezpieczeń – analogicznie jak w przypadku zakładów ubezpieczeń działu I - w tym przypadku nie przewiduje się odrębnego formularza odnoszącego się do roszczeń klientów, ponieważ nie występują analogiczne niepokojące zjawiska jak w ubezpieczeniach na życie z UFK;    
2. dystrybucji ubezpieczeń – analogicznie jak w przypadku zakładów ubezpieczeń działu I - zgodnie z § 7 i § 8 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane w formularzach 12.1 „Produkty ubezpieczeniowe według składki przypisanej brutto i klas biznesowych”, 12.2 „Kanały dystrybucji pozostałych ubezpieczeń osobowych i majątkowych”, 12.3 „Składka przypisana brutto z działalności bezpośredniej według dystrybutorów ubezpieczeń i klas biznesowych” oraz 12.4 „Dystrybutorzy ubezpieczeń według składki przypisanej brutto i produktów ubezpieczeniowych”. Rozszerzenie zakresu danych w zakresie dystrybucji ubezpieczeń działu II jest analogiczne jak w przypadku dystrybucji ubezpieczeń działu I;
3. danych o umowach ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych - znacznemu rozszerzeniu ulega zakres danych o  umowach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych ze względu na znaczący udział tych ubezpieczeń w ubezpieczeniach działu II – w pierwszych trzech  kwartałach 2020 r. wyniósł 35,1%. W związku z tym niezbędne jest monitorowanie danych o tych ubezpieczeniach, w tym o zawartych, odnowionych i rozwiązanych umowach ubezpieczenia, składce przypisanej brutto, wypłaconych odszkodowań i procesie likwidacji szkód. Zgodnie z § 7 i § 8 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane w formularzu 13. „Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej  posiadaczy pojazdów mechanicznych - umowy ubezpieczenia i szkody”;
4. zawartych i rozwiązanych umowach ubezpieczenia działu II - dane  dotyczące zawartych i rozwiązanych umów ubezpieczenia w podziale na grupy ubezpieczeń  w tym przypadku pozwolą KNF na analizę zmian zachodzących w portfelu poszczególnych zakładów, będzie także możliwa szybsza ocena pojawiających się niepokojących trendów i odpowiednia reakcja nadzorcza w tym zakresie. Dodatkowo należy wskazać, że przedmiotowe dane są wykorzystywane w procesie badania i oceny nadzorczej (tzw. BION) na podstawie dodatkowych informacji przekazywanych przez zakłady na żądanie Urzędu KNF. Zgodnie z § 7 i § 8 projektu rozporządzenia powyższe dane będą wykazywane w formularzu sprawozdawczym 16. „Umowy ubezpieczenia działu II”;
5. wykonywanej przez zakład ubezpieczeń reasekuracji biernej - reasekuracja bierna jest  najistotniejszą techniką ograniczania ryzyka zakładu ubezpieczeń oraz może powodować  znaczące obniżenie wymogów kapitałowych. KNF będzie monitorował  maksymalne możliwe szkody brutto i na udziale własnym zakładu ubezpieczeń oraz maksymalne możliwe ryzyka ubezpieczone przez zakład ubezpieczeń, a także  poziom reasekuracji biernej, jej koncentracji w danym podmiocie lub państwie oraz jakość kredytową reasekuratorów. Zgodnie z § 7 i § 8 projektu powyższe dane będą wykazywane formularzu 17.1 „ Maksymalne możliwe szkody brutto i na udziale własnym”,   17.2 „ Maksymalne ubezpieczone ryzyka brutto i na udziale własnym” oraz 17.3 „ Reasekuratorzy”. 

Sprawozdania finansowe zakładów reasekuracji ubezpieczeń - co się zmieni?

W zakresie zakładów reasekuracji ubezpieczeń działu II określonego w załączniku do ustawy zmiany polegają na rozszerzeniu zakresu danych dotyczących wykonywanej przez zakład reasekuracji retrocesji biernej. Retrocesja bierna jest  najistotniejszą techniką ograniczania ryzyka zakładu reasekuracji oraz może powodować znaczące obniżenie wymogów kapitałowych. KNF będzie monitorował maksymalne  możliwe szkody brutto i na udziale własnym zakładu reasekuracji, a także poziom retrocesji biernej, jej koncentracji w danym podmiocie lub państwie oraz jakości kredytowej retrocesjonariuszy. Zgodnie z § 13 oraz § 14 projektu rozporządzenia, powyższe dane będą wykazywane w formularzach 9.1 „Maksymalne możliwe szkody brutto i na udziale własnym” oraz 9.2 „Retrocesjonariusze”. 

Sprawozdania finansowe podpisywane przez aktuariusza

Projekt rozporządzenia wprowadza doprecyzowanie w zakresie wymogu podpisania sprawozdania przez aktuariusza nadzorującego funkcję aktuarialną. Aktuariusz nadzorujący funkcję aktuarialną będzie obowiązany opatrywać część A dodatkowego sprawozdania finansowego i statystycznego kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, analogicznie jak  kierownik jednostki oraz osoba, której powierzono prowadzenie ksiąg rachunkowych.

Noty objaśniające - zmiany w treści

Ponadto w projekcie rozporządzenia dokonano zmian w treści not objaśniających do załączników; zmiany mają charakter doprecyzowujący i porządkowy.

Sprawozdania finansowe zakładów ubezpieczeń i reasekuracji - od kiedy zmiany?

W celu zapewnienia odpowiedniego czasu na dostosowanie się zakładów do nowych obowiązków sprawozdawczych, proponuje się aby przepisy rozporządzenia, stosowane były po raz pierwszy do dodatkowego rocznego sprawozdania finansowego i statystycznego za rok obrotowy rozpoczynający się w 2021 r. oraz dodatkowego kwartalnego sprawozdania finansowego i statystycznego za czwarty kwartał w roku obrotowym rozpoczynającym się w 2021 r.

W związku z tym proponuje się, aby rozporządzenie weszło w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. Przemawia to także za odstąpieniem od wynikającej z postanowień uchwały Rady Ministrów z dnia 18 lutego 2014 r. w sprawie zaleceń ujednolicenia terminów wejścia w życie niektórych aktów normatywnych (M.P. poz. 205) zasady ustalania na dzień 1 stycznia albo 1 czerwca daty wejścia w życie przepisów określających warunki prowadzenia działalności gospodarczej.

Zobacz: Projekt rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej w sprawie dodatkowych sprawozdań finansowych i statystycznych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji

oprac. Adam Kuchta