Zmiany wprowadzone od 1 stycznia 2007 r. do przepisów normujących podatek od spadków i darowizn mają na celu zapewnienie ochrony interesów majątkowych członków najbliższej rodziny. Chodzi przede wszystkim o zniesienie obciążeń podatkowych dla nabywających nieodpłatnie majątek od osób najbliższych.
I tak, obecnie zwalnia się od podatku od spadków i darowizn nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez określoną grupę osób, jednak pod pewnymi, usankcjonowanymi przepisami, warunkami.
Omawiane uregulowania normuje ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (dalej: ustawa), a interesujące nas zmiany wprowadzono ustawą z 15 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych.
Nowa grupa podatkowa
Przypomnijmy, że do tej pory w ustawie funkcjonowały trzy grupy podatkowe.
Od 1 stycznia 2007 r. nowelizacją przepisów wprowadzono do ustawy jeszcze jedną grupę podatników (nienumerowaną). Są to: małżonkowie, zstępni, wstępni, pasierbowie, rodzeństwo, ojczym i macocha. Grupa ta tylko częściowo pokrywa się z I grupą podatkową - nie zaliczono do niej zięcia, synowej i teściów.
Wprowadzone od 1 stycznia 2007 r. zwolnienie od podatku nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych dotyczy zatem ograniczonej grupy osób, przy czym nie jest to jedyny warunek jego wykorzystania.
Zakres i warunki korzystania ze zwolnienia
Od 1 stycznia 2007 r. zwalnia się od podatku - zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy - nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:
1) zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, oraz
2) udokumentują - w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy (obecnie jest to 9637 zł) - ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek bankowy nabywcy albo jego rachunek prowadzony przez spółdzielczą kasę oszczędnościowo-kredytową lub przekazem pocztowym.
Obowiązek zgłoszenia
Najbliższa rodzina nie zapłaci zatem podatku od spadków i darowizn tylko pod warunkiem, że w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego złoży w urzędzie skarbowym na specjalnym formularzu zawiadomienie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny. W przeciwnym razie będzie obowiązana zapłacić podatek na zasadach obowiązujących I grupę podatkową (zob. art. 4a ust. 3 ustawy).
W przypadku nabycia w drodze dziedziczenia, zapisu lub dalszego zapisu - na złożenie zawiadomienia w urzędzie skarbowym jest miesiąc od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku.
Zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych składa się na formularzu SD-Z1.
Wzór zgłoszenia określa rozporządzenie Ministra Finansów z 18 grudnia 2006 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych. W zgłoszenia SD-Z1 należy zawrzeć m.in.:
- dane identyfikujące podatników obowiązanych do złożenia zgłoszenia oraz dane stanowiące podstawę zaliczenia do I grupy podatkowej,
- dane identyfikujące oraz ostatni adres spadkodawcy, darczyńcy lub innej osoby, od której lub po której została nabyta własność rzeczy lub prawa majątkowe,
- dane dotyczące nabytych rzeczy lub praw majątkowych, ich rodzaj, miejsce położenia rzeczy lub wykonywania praw majątkowych, wraz z ich wartością rynkową, oraz wielkość nabytego udziału - uwzględniając konieczność potwierdzenia nabycia w celu skorzystania ze zwolnienia.
Zwolnienie od podatku tylko przy zgłoszeniu
Jeszcze raz wymaga podkreślenia warunek złożenia w urzędzie skarbowym na specjalnym formularzu SD-Z1 zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny, dziedziczenia, zapisu lub dalszego zapisu. W przeciwnym razie, takie nabycie nawet od członków najbliższej rodziny będzie podlegało opodatkowaniu na zasadach przewidzianych dla I grupy podatkowej. A zgodnie z przepisami, opodatkowaniu podlega nabycie od jednej osoby własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9637 zł (jest to limit liczony w okresach pięcioletnich - zob. art. 9 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy).
W razie niezłożenia zgłoszenia od nadwyżki ponad tę kwotę trzeba będzie zapłacić podatek według obowiązującej I grupę w podatku od spadków i darowizn skali podatkowej.
W 2007 r. w podatku od spadków i darowizn obowiązują takie same skale podatkowe, jakie obowiązywały w 2006 r. Przypomnijmy, że podatek oblicza się - zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy - od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według skal podanych w tabeli niżej.
Szczęśliwie ustawa przewiduje wyjątek od konieczności zachowania terminu jednego miesiąca na złożenie zgłoszenia.
Otóż może się przecież zdarzyć, że nabywca dowie się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego (przy dziedziczeniu - po upływie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia stwierdzającego nabycie spadku). W takiej sytuacji również stosuje się zwolnienie, jeżeli nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu (zob. art. 4a ust. 2 ustawy).
Zachowanie terminu
Warto wskazać, że - zgodnie z art. 12 § 6 Ordynacji podatkowej - termin uważa się za zachowany, jeżeli przed jego upływem pismo zostało:
- wysłane za pomocą środków komunikacji elektronicznej, za poświadczeniem przedłożenia, do organu podatkowego lub do jednostki informatycznej obsługi administracji podatkowej,
- nadane w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego albo złożone w polskim urzędzie konsularnym,
- złożone przez żołnierza lub członka załogi statku morskiego w dowództwie jednostki wojskowej lub kapitanowi statku,
- złożone przez osobę pozbawioną wolności w administracji zakładu karnego,
- złożone przez osobę aresztowaną w administracji aresztu śledczego.
Bez obowiązku zgłaszania
Obowiązek zgłoszenia nie obejmuje przypadków - zgodnie z art. 4a ust. 4 ustawy - gdy:
- wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat, poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, nie przekracza kwoty określonej w art. 9 ust. 1 pkt 1 ustawy (tj. obecnie kwoty 9637 zł) lub
- gdy nabycie następuje na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego (w takim przypadku zawiadomienia takiego dokonuje notariusz jako płatnik podatku).
Przy czym wymienione wyżej warunki stosuje się łącznie - w przypadku ich niespełnienia nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej.
Ustalanie wartości
Warto zwrócić uwagę, że zgłoszenie o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych zawiera określenie ich wartości rynkowej. Przypomnijmy zatem, w jaki sposób ustalać tę wartość.
Otóż wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych przyjmuje się w wysokości określonej przez nabywcę, jeżeli odpowiada ona wartości rynkowej tych rzeczy i praw, a wartość praw do wkładów oszczędnościowych - w wysokości tych wkładów. Wartość jednostek uczestnictwa przyjmuje się w wysokości ustalonej przez fundusz inwestycyjny, zgodnie z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych.
Natomiast wartość rynkową rzeczy lub praw majątkowych określa się na podstawie przeciętnych cen stosowanych w obrocie rzeczami tego samego rodzaju i gatunku, z uwzględnieniem ich miejsca położenia (jest to istotne novum), stanu i stopnia zużycia oraz w obrocie prawami majątkowymi tego samego rodzaju - z dnia powstania obowiązku podatkowego (zob. art. 8 ust. 1, 1a i 3 ustawy).
W przypadku, w którym nabywca nie określi wartości nabytych rzeczy lub praw majątkowych albo wartość określona przez niego nie odpowiada, według oceny naczelnika urzędu skarbowego, wartości rynkowej, nabywca zostanie wezwany do jej określenia, podwyższenia lub obniżenia - w terminie nie krótszym niż 14 dni od dnia doręczenia wezwania.
Nowością jest wprowadzony do ustawy zapis, że organ podatkowy, wzywając nabywcę, określa wartość według własnej, wstępnej oceny. W przypadku, gdy nabywca zgodzi się z tą oceną, pozwoli to uniknąć zatrudniania biegłego. Jeżeli jednak, pomimo wezwania, nabywca nie określi wartości lub poda wartość nieodpowiadającą wartości rynkowej, naczelnik urzędu skarbowego dokona jej określenia z uwzględnieniem opinii biegłego lub przedłożonej przez nabywcę wyceny rzeczoznawcy.
Przepis ten ma także zastosowanie w przypadku, gdy kilku nabywców podało różne wartości tej samej rzeczy lub prawa majątkowego (zob. art. 8 ust. 5 ustawy).
W przypadku gdy biegły powołany przez organ podatkowy wyda opinię, zgodnie z którą wartość nabytych rzeczy lub praw majątkowych będzie się różniła o więcej niż 33% od wartości podanej przez nabywcę, koszty opinii biegłego poniesie nabywca (zob. art. 8 ust. 4 ustawy).
Sankcje za fikcyjne darowizny
Z dniem 1 stycznia 2007 r. do ustawy dodano nowy art. 15 ust. 4. I tak, obecnie nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych w drodze darowizny lub polecenia darczyńcy podlega opodatkowaniu według stawki 20%, jeżeli obowiązek podatkowy powstał wskutek powołania się podatnika przed organem podatkowym lub organem kontroli skarbowej w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego na okoliczność dokonania tej darowizny, a należny podatek od tego nabycia nie został zapłacony.
W praktyce nowy przepis art. 15 ust. 4 ustawy oznacza konieczność zapłacenia nie tylko podatku od darowizny, na którą powołuje się podatnik (jego wysokość będzie zależała od tego, w której grupie podatkowej się znajdzie), ale także dodatkowo 20% jej wartości.
Otrzymane z zagranicy
Przepisy art. 2 ustawy przewidują, że nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą podlega podatkowi od spadków i darowizn, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium RP. Oznacza to, że spadki i darowizny z zagranicy otrzymane przez obywateli polskich i osoby mieszkające w Polsce są obciążone podatkiem w Polsce, niezależnie od tego, czy za granicą został od nich zapłacony podatek.
Konsekwentnie podatkowi od spadków i darowizn nie podlega nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych podlegających wykonaniu w kraju, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium Polski (zob. art. 3 pkt 1 ustawy).
Bez podatku
Ustawa przewiduje, że podatkowi od spadków i darowizn nie podlega nabycie w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw (zob. art. 3 pkt 2).
To samo dotyczy nabycia w drodze dziedziczenia środków z pracowniczego programu emerytalnego (do końca 2006 r. wyłączenie to dotyczyło nabycia środków z pracowniczego programu emerytalnego na podstawie rozrządzenia dokonanego przez uczestnika na wypadek jego śmierci lub w drodze spadku).
Podatkowi od spadków i darowizn nie podlega ponadto nabycie w drodze spadku:
- środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego (OFE) oraz
- środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym (IKE).
Niezależnie od omówionego katalogu wyłączeń spod działania ustawy, przepisy przewidują wiele zwolnień od podatku (zob. art. 4 ustawy). Oprócz tych omówionych wcześniej, a dotyczących nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych przez najbliższych, należy wymienić nowe zwolnienie dotyczące wkładu mieszkaniowego na mieszkanie lokatorskie w spółdzielni uzyskanego w drodze dziedziczenia przez spadkobierców z I i II grupy podatkowej.
I tak, zwalnia się od podatku nabycie w drodze dziedziczenia praw do wkładu mieszkaniowego w spółdzielni mieszkaniowej przez osobę zaliczoną do I lub II grupy podatkowej, jeżeli spełnia warunki określone w art. 16 ust. 2 pkt 2-5 ustawy (generalnie zwolnienie to obejmuje osoby niemające własnego domu lub mieszkania) oraz spółdzielcze prawo do tego lokalu będzie przysługiwało nabywcy wkładu przez okres co najmniej 5 lat od dnia jego ustanowienia. Przy czym warunek ten uważa się za zachowany także w przypadku przeniesienia przez spółdzielnię własności tego lokalu na nabywcę (zob. art. 4 ust. 1 pkt 5a ustawy).
Podsumowanie
Podatek od spadków i darowizn obciąża tylko osoby fizyczne, nie dotyczy jednostek, przedsiębiorstw, spółek, fundacji, stowarzyszeń itd.
Spadki i darowizny uzyskane przed 1 stycznia 2007 r. są opodatkowane na zasadach wcześniej obowiązujących - do 31 grudnia 2006 r. (tj. sprzed omawianej w opracowaniu nowelizacji ustawy).
O tym, czy obowiązujące od 1 stycznia 2007 r. zwolnienie od podatku obejmuje darowiznę, decyduje data zawarcia umowy (w przypadku nieruchomości i prawa spółdzielczego - decyduje data aktu notarialnego). W przypadku spadku - decyduje data otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.
Od 1 stycznia 2007 r. obowiązek podatkowy w przypadku darowizny - zgodnie z art. 5 ustawy - ciąży już tylko na nabywcy (wcześniej ciążył on solidarnie na obdarowanym i darczyńcy.
Zagraniczny spadek podlega opodatkowaniu w RP, gdy spadkobierca ma obywatelstwo polskie lub ma miejsce stałego pobytu w kraju w chwili otwarcia spadku (tj. uwzględniając przepisy Kodeksu cywilnego - w momencie śmierci spadkodawcy).
Podstawa prawna:
- Ustawa z 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 222, poz. 1629)
- Ustawa z 15 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. Nr 222, poz. 1629)
- Ustawa z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (j.t. Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60; ost.zm. Dz.U. z 2006 r. Nr 225, poz. 1635)
- Rozporządzenie Ministra Finansów z 18 grudnia 2006 r. w sprawie wzoru zgłoszenia o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych (Dz.U. Nr 243, poz. 1762)
