Płatności w gotówce - zmiana przepisów

Obowiązek akceptowania płatności gotówkowych - zasada i wyjątki

Zmiana ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych polegająca na dodaniu do niej art. 59ea eliminuje możliwość ograniczania przez akceptantów oferty zawarcia umowy sprzedaży lub świadczenia usług jedynie do konsumentów, którzy dokonają zapłaty wyłącznie w formie bezgotówkowej. Zmiana ta wprowadza nakaz (obowiązek) akceptowania (przyjmowania) płatności w gotówce od konsumentów.
W praktyce obrotu gospodarczego zatem każda oferta zawarcia umowy sprzedaży lub świadczenia usług skierowana przez akceptanta do ogółu konsumentów będzie implikować w sobie możliwość dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej oraz gotówkowej znakami pieniężnymi emitowanymi przez Narodowy Bank Polski. Tym samym w przepisach prawa powszechnie obowiązującego przesądzone zostało, że na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej każdy konsument może bezwarunkowo dokonać zapłaty z tytułu umowy sprzedaży lub świadczenia usługi z akceptantem w gotówce znakami pieniężnymi emitowanymi przez Narodowy Bank Polski. Każdy akceptant będzie zatem zobowiązany do akceptacji gotówki. 

Autopromocja

Nakaz akceptacji gotówki nie będzie miał jednak charakteru bezwzględnego, gdyż regulacja przewiduje w tym zakresie stosowne wyłączenia. Przedmiotowy nakaz akceptacji znaków pieniężnych emitowanych przez Narodowy Bank Polski nie będzie miał zastosowania:

1. w przypadku działalności prowadzonej przez akceptanta w sieci Internet,
2. w miejscu prowadzenia działalności bez obecności personelu;
3. w trakcie imprezy masowej w rozumieniu ustawy z dnia 20 marca 2009 r. o bezpieczeństwie imprez masowych, jeśli akceptant zamieści stosowną informację w regulaminie tej imprezy;
4. do jednorazowej transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, której wartość jest równa przeciętnemu wynagrodzeniu w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłaszanemu przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, lub większa od niego.

Odnośnie pkt 4 warto wskazać, że zgodnie z obwieszczeniem Prezesa GUS z dnia 19 października 2020 r., przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale 2020 r. wyniosło 5370,64 zł.

Bez dodatkowych opłat za płatności gotówkowe

Jednocześnie regulacja przewiduje brak możliwości nakładania dodatkowych opłat przez akceptantów z tytułu obowiązku akceptowania zapłaty w gotówce.

Autopromocja

Webinar:
KSeF 2.0 – co biuro rachunkowe musi wiedzieć przed wejściem w życie obowiązku?

Sprawdź

Od kiedy zmiany?

Ustawa wejdzie w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia. 

Ustawa z 17 września 2021 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych - treść, uzasadnienie i przebieg procedury legislacyjnej w Sejmie

Dotąd brak było wyraźnego obowiązku prawnego akceptowania płatności gotówkowych

W uzasadnieniu projektu tej ustawy podkreślono, że dotąd ustawodawca nie zdecydował się na wprowadzenie obowiązku akceptowania płatności gotówkowych przez podmioty prowadzące działalność gospodarczą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Treść art. 32 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim, zgodnie z którym znaki pieniężne emitowane przez NBP są prawnymi środkami płatniczymi na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie może być bowiem interpretowana, jako istnienie bezwarunkowego prawnego obowiązku akceptacji banknotów oraz monet mimo przyznanego im statusu prawnych środków płatniczych.

Zasada swobody umów a wyłączenie płatności gotówkowych

Autopromocja

Konferencja: Kongres KSeF. Cyfrowa rewolucja w fakturowaniu

Sprawdź

Natomiast zasada swobody umów ustanowiona w art. 353¹ Kodeksu cywilnego umożliwia przedsiębiorcy takie ukształtowanie działalności, w której opierał się on będzie wyłącznie na płatnościach bezgotówkowych. Wystarczy, że informacja o odmowie przyjmowania zapłaty znakami pieniężnymi, tj. banknotami i monetami zostanie zamieszczona w widocznym miejscu np. na witrynie sklepowej. W rezultacie, w sytuacji uprzedniego przedstawienia stosownej informacji potencjalnemu klientowi dopuszczalne jest nieakceptowanie gotówki, jako formy zapłaty za świadczoną usługę lub towar.

W takiej sytuacji uznać należy, że oferta danego przedsiębiorcy nie jest skierowana do ogółu, ale do określonego kręgu zainteresowanych. Tego rodzaju podejście nie narusza treści przepisów art. 353¹ oraz art. 56 K.c. w kontekście ewentualnej chęci umownego wyłączenia akceptacji gotówki.
Ustalenie sposobu zapłaty może być także zawarte – i nierzadko jest zawarte – w umowie stron. Strony przesądzają wówczas, jaki sposób płatności będzie miał zastosowanie w przypadku łączącego te strony stosunku umownego. Jest to najczęściej płatność gotówkowa lub bezgotówkowa, co często wynika np. z regulaminu czy innego wzorca umownego. Jest to zawsze kwestia zamieszczenia odpowiedniego ustalenia w stosunku umownym, a nie mocy prawnej znaków pieniężnych. Bez takiego umownego ustalenia każdy znak pieniężny powinien być w zasadzie honorowany.

Czy wyłączenie przez sprzedawcę płatności gotówkowych jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego?

Analizując treść art. 353¹ K.c., autor projektu omawianej nowelizacji (czyli Prezydent RP) zwrócił uwagę, że ustawodawca wskazuje, że co prawda strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, jednak jego treść lub cel nie mogą być sprzeczne z właściwością (naturą) stosunku, ustawą ani z zasadami współżycia społecznego. Ustawodawca posłużył się dla opisu dopuszczalności stosunków prawnych w obrocie klauzulami generalnymi, wśród których ujęto zasady współżycia społecznego. Klauzula ta stanowi przedmiot szerokich analiz doktrynalnych oraz była przedmiotem licznych rozważań jurydycznych, co znajduje swoje odzwierciedlenie w bogatym orzecznictwie nie tylko na tle art. 353¹ K.c., ale także innych przepisów, które odnoszą się do klauzuli generalnej związanej z zasadami współżycia społecznego (np. art. 5 K.c., art. 58 § 2, art. 93 § 1 i 2 K.c. oraz inne).
Jak wskazuje Sąd Najwyższy, przedmiotowe klauzule generalne, ujęte przez ustawodawcę w art. 353¹ K.c. należy postrzegać, jako spójny system, mający zapobiegać zawieraniu i wywodzeniu skutków prawnych z umów, których treść lub cel w niedopuszczalny sposób godzi w nadrzędny interes publiczny lub prywatny.

W wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 23 maja 2019 r. (sygn. akt VI ACa 216/18) wymienione zostały następujące zasady współżycia społecznego:
- zasada sprawiedliwości społecznej,
- zasada solidarności (wyrażająca się w obowiązku wspierania oraz dbania o dobro osób starszych, chorych i samotnych) oraz
- zasada zaufania obywatela do administracji publicznej.

Autopromocja

Webinar:
KSeF w małym biurze rachunkowym

Sprawdź

Z powyższych rozważań wynika zatem, że możliwość swobodnego limitowania akceptacji płatności gotówkowych jest ograniczona. W sytuacji kryzysowej, np. w trwającym obecnie okresie epidemii koronawirusa, problem braku akceptowania gotówki w punktach handlowych i usługowych może mieć bowiem szczególnie istotne znaczenie właśnie dla osób w podeszłym wieku oraz osób z różnymi niepełnosprawnościami, które mogą mieć w związku z tym poważne problemy z zaspokojeniem podstawowych potrzeb życiowych jak zakup żywności czy leków. W związku z rozwojem epidemii, przykłady stosowania tego rodzaju praktyk przez przedsiębiorców stają się jednak coraz powszechniejsze, według wstępnych wyników badania pt. Zwyczaje płatnicze w Polsce w 2020 r., przeprowadzonego przez NBP w okresie wrzesień-październik 2020 r., około 8% respondentów spotkało się z odmową płatności gotówkowej przez sprzedawców w okresie trwającej epidemii. Brak akceptowania banknotów i monet w takich punktach handlowo-usługowych jak np. sklepy spożywcze i apteki powinien być zatem uznany (zdaniem Prezydenta RP) za sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

oprac. Paweł Huczko