Czy samozatrudniony na zleceniu, czy umowie o dzieło ma prawo do wypoczynku?

Konstytucyjne prawo do wypoczynku nie tylko dla pracowników na umowie o pracę

Konstytucja RP w art. 66 ust. 2 stanowi, że pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy, corocznych płatnych urlopów i maksymalnych norm czasu pracy.
Zdaniem Związku Zawodowego Filmowców (ZZF) brak uregulowania w przepisach minimalnych okresów odpoczynku dla osób świadczących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych jest zaniechaniem ustawodawczym w świetle art. 66 ust. 2 Konstytucji. ZZF wystąpił w tej sprawie do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Związek Zawodowy Filmowców w swojej argumentacji wskazał m.in. na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 7 maja 2013 r. (SK 11/11, OTK-A 2013/4/40), w którym TK wskazał (w odniesieniu do czasu pracy sędziego), że:
„Art. 66 ust. 2 Konstytucji gwarantuje prawo do wypoczynku i dni wolnych od pracy, a więc sędzia, choć ma elastyczny czas pracy, musi mieć zapewnione powyższe prawa. Brak określenia explicite w prawie o ustroju sądów powszechnych prawa sędziego do wypoczynku nie może być rozumiany jako zgoda ustawodawcy na zobowiązanie sędziego do nieprzerwanej pracy. To znaczy, że czas pracy sędziego kształtowany jest wymiarem jego zadań (art. 83 p.u.s.p.), z uwzględnieniem przepisów konstytucyjnych określających prawo do wypoczynku. Nie można zatem zgodzić się z podstawowym zarzutem skarżącego, jakoby ustawodawca pozwalał na świadczenie przez sędziego pracy „bez przerwy”, w rozmiarze wolnym od jakichkolwiek ograniczeń czasowych.”

W opinii profesora Marcina Wiącka, Rzecznika Praw Obywatelskich brak gwarantowania przez przepisy prawa do wypoczynku osób zatrudnionych na umowach cywilnoprawnych (np. na umowie o dzieło, czy na umowie zlecenia) jest naruszeniem istoty konstytucyjnego prawa do odpoczynku. RPO na skutek wniosku Związku Zawodowego Filmowców (ZZF) wystąpił 5 października 2022 r. do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej o przedstawienie stanowiska w kwestii możliwości podjęcia stosownych działań legislacyjnych.

Zleceniobiorca, czy wykonujący umowę o dzieło, to nie pracownik

W odpowiedzi z 24 stycznia 2023 r. na wystąpienie RPO, Marlena Maląg, Minister Rodziny i Polityki Społecznej stwierdziła, że (z uwagi na zasady techniki prawodawczej) wątpliwe jest uregulowanie w przepisach prawa pracy a konkretnie w kodeksie pracy uprawnień w zakresie prawa do wypoczynku (np. prawa do odpoczynku dobowego) osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych.

Minister wskazała, że Kodeks pracy i przepisy wykonawcze do niego są podstawą prawna uprawnień pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę (w tym spółdzielczej umowy o pracę), powołania i mianowania. W świetle Kodeksu pracy pracownikiem jest osoba, która w jednej z ww. form nawiązała stosunek pracy, charakteryzujący się dobrowolnym, osobistym wykonywaniem pracy podporządkowanej, za wynagrodzeniem.

A jak wiadomo umowy cywilnoprawne jak np. umowa zlecenia, czy umowa o dzieło są uregulowane przepisami Kodeksu cywilnego.

Zdaniem Minister Rodziny i Polityki Społecznej, uregulowanie prawa do odpoczynku dobowego osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych w przepisach Kodeksu pracy mogłoby stanowić naruszenie treści art. 1 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym, Kodeks ten reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi.

A stosunki cywilnoprawne charakteryzują się równorzędnością i autonomicznością ich stron – innymi słowy: w ramach stosunku cywilnoprawnego nie występuje zasadniczo podporządkowanie jednej strony wobec drugiej i żadnej ze stron nie przysługuje kompetencja jednostronnego (władczego) rozstrzygania o prawach i obowiązkach drugiej strony. Odróżnia to w sposób zasadniczy stosunki cywilnoprawne od stosunku pracy.

Możliwa regulacja prawa do wypoczynku osób na umowach cywilnoprawnych w odrębnej ustawie

Jednak, jak zasugerowała Minister Maląg: rozwiązaniem możliwym w kwestii ewentualnej regulacji prawa do minimalnego, obligatoryjnego odpoczynku dobowego dla osób zatrudnionych na podstawie umów cywilnoprawnych (np. umowa o dzieło, umowa zlecenia) wykonujących zawody związane z produkcją audiowizualną, jest unormowanie jej w odrębnej ustawie.

Przykładami takich przepisów są obowiązujące obecnie: ustawa z 16 kwietnia 2004 r. o czasie pracy kierowców, czy ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty.

Zdaniem Pani Minister, ze względu na specyfikę wykonywania zawodów związanych z produkcją audiowizualną, a zwłaszcza kwestię zawierania umów z zakresu prawa cywilnego jako sposobu współpracy przy tworzeniu utworu audiowizualnego, właściwym do ewentualnego opracowania przedmiotowej ustawy jest przede wszystkim Ministerstwo Sprawiedliwości oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Oprac. Paweł Huczko