Informacje o klientach zbierane przez biegłych rewidentów przekazywane do PANA. Co wynika z projektu nowelizacji?

Co ma się zmienić w obowiązkach biegłych rewidentów i firm audytorskich?

Przyjęty przez Radę Ministrów 10 lipca 2023 r. projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z rozwojem e-administracji, zawiera m.in. zmiany w ustawie z 11 maja 2017 r. o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym (UoBR). 

Zmiany te w szczególności dotyczą art. 67 UoBR, który określa obowiązek sporządzania i przechowywania przez firmę audytorską dokumentacji (w tym dokumentacji klienta i akt badania) dotyczącej: 
1) naruszeń przepisów tej ustawy lub rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 537/2014 oraz skutków tych naruszeń; 
2) środków podjętych w celu: 
a) przeciwdziałania naruszeniom, o których mowa w pkt 1, 
b) zmiany systemu wewnętrznej kontroli jakości.

Poniżej treść tych zmian przewidzianych w projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z rozwojem e-administracji:

1) w art. 67:

a) w ust. 4a skreśla się zdanie drugie, 
b) po ust. 5a dodaje się ust. 5b-5f w brzmieniu:

„5b. Firma audytorska, w terminie 90 dni od ich zamknięcia, przekazuje Agencji, w postaci elektronicznej akta zleceń usług atestacyjnych lub akta zleceń usług pokrewnych wykonanych zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu.
5c. Akta przekazane w wykonaniu ust. 5b Agencja wykorzystuje wyłącznie przy czynieniu ustaleń w przeprowadzanych kontrolach oraz w prowadzonych przez Agencję postępowaniach administracyjnych, wyjaśniających i dyscyplinarnych. Dowód przeciwko treści akt przekazanych Agencji może zostać przeprowadzony tylko ze względu na interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony.
5d. Akta przekazane w wykonaniu ust. 5b lub art. 61 ust. 7 Agencja udostępnia firmie audytorskiej, która je przekazała, na jej wniosek w zakresie przewidzianym w art. 82.
5e. W przypadku skreślenia firmy audytorskiej z listy firm audytorskich do akt przekazanych przez nią w wykonaniu ust. 5b, art. 61 ust. 14 – 19 stosuje się odpowiednio.
5f. Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia, wymogi, jakim muszą odpowiadać akta przekazywane Agencji w wykonaniu ust. 5b i art. 61 ust. 7 oraz wymagania techniczne dotyczące ich utrwalania w postaci elektronicznej i przekazywania Agencji, mając na względzie zapewnienie kompletności, niezaprzeczalności i możliwości analizy akt z wykorzystaniem rozwiązań informatycznych oraz prawidłowości ich przekazywania.”;.”;

2)     w art. 182 w pkt 30 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się  pkt 31 w brzmieniu:
„31) nie wypełnia obowiązku, o którym mowa w art. 61 ust. 7 lub w art. 67 ust. 5b.”.

Ponadto art. 54 omawianego projektu przewiduje, że akta, o których mowa w art. 67 ust. 5b ustawy zmienianej w art. 39, zamknięte przed dniem 1 stycznia 2024 r. firma audytorska przekazuje Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego w postaci elektronicznej do 31 grudnia 2025 r.

Polska Izba Biegłych Rewidentów pracuje nad stanowiskiem odnośnie proponowanych zmian

Polska Izba Biegłych Rewidentów poinformowała 5 lipca 2023 r., że zmiany te zostały dodane pod koniec czerwca 2023 r. już po konsultacjach publicznych (do których nie włączono PIBR). 

Podsumowanie przez PIPR zaproponowanych zmian w UoBR (art. 39 oraz art. 54 projektu ustawy) :

• Obowiązek sporządzenia całej dokumentacji klienta, w tym akt badania, a także akt zleceń usług atestacyjnych innych niż badanie oraz akt zleceń usług pokrewnych wyłącznie w języku polskim (jako skutek proponowanego wykreślenia drugiego zdania w art. 67 ust. 4a UoBR, dotychczas dopuszczającego możliwość sporządzania części tej dokumentacji w języku obcym, z jednoczesnym zapewnieniem pisemnego jej tłumaczenia na język polski na potrzeby kontroli Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego (dalej „PANA”)).
• Obowiązek przekazania przez firmę audytorską do PANA w postaci elektronicznej wszystkich akt zleceń usług atestacyjnych lub akt zleceń usług pokrewnych wykonanych zgodnie z krajowymi standardami wykonywania zawodu (dalej KSWZ”), w terminie 90 dni od ich zamknięcia. Projekt ustawy określa również cele wykorzystania tej dokumentacji przez PANA, w tym możliwość poddania ich analizie lub udostępnienie firmie audytorskiej, która je przekazała w przypadku zastąpienia firmy audytorskiej inną firmą audytorską.
• Obowiązek przekazania do 31 grudnia 2025 r. przez firmy audytorskie do PANA akt zleceń usług atestacyjnych lub akt zleceń usług pokrewnych wykonanych zgodnie z KSWZ zamkniętych przed dniem 1 stycznia 2024 r.
• Przewidziana jest możliwość określenia w drodze rozporządzenia Ministra właściwego do spraw finansów publicznych wymogów oraz wymagań technicznych, jakim muszą odpowiadać akta przekazywane do PANA.
• Dodanie do katalogu naruszeń prawa zagrożonych karą administracyjną nowych pozycji – tj. nie wypełnienia przez firmę audytorską obowiązku przekazania akt zleceń usług atestacyjnych lub akt zleceń usług pokrewnych wykonanych zgodnie z KSWZ jak również obowiązków związanych ze skreśleniem z listy firm audytorskich, a dotyczących m.in. przekazania dokumentacji.

Krajowa Rada Biegłych Rewidentów podjęła natychmiastowe działania, wnikliwie analizuje propozycje zmiany UoBR i pracuje nad stanowiskiem w tej sprawie.

 

Projektowane przepisy budzą wątpliwości. Opinie przedsiębiorców

Pojawiają się komentarze, że proces kontrolny zapisany w nowelizacji jest zbyt daleko idący, a obowiązek przekazywania wszystkich akt zleceń usług atestacyjnych i pokrewnych, w tym badań sprawozdań finansowych każdego podmiotu  gospodarczego, jest generowaniem dodatkowych procedur administracyjnych. 

– Przedsiębiorcy uważają nowe obowiązki za nadgorliwość. Raportowanie wszystkich  akt zleceń będzie dużym obciążeniem administracyjnym. Dla porównania obecnie firmy audytorskie udostępniają Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego zlecenia objęte kontrolą, czyli ok. 1% procent wszystkich wykonywanych transakcji – mówi Hanna Mojsiuk, prezes Północnej Izby Gospodarczej w Szczecinie. I dodaje: – Tu nie chodzi o to, że przedsiębiorcy chcą coś ukryć. Po prostu nie rozumiemy skąd ta jeszcze dalej idąca kontrola.

- W aktach badania banków znajdują się chociażby dane osób posiadających środki w banku i korzystających z kredytów, a w aktach badania zakładów ubezpieczeń, dane osób i informacje o rozliczanych szkodach. Uważamy, że te informacje powinny nadal być objęte tajemnicą i nie ma potrzeby, by jednostki kontrolne tak szczegółowo prześwietlały przedsiębiorców i ich klientów. Nie rozumiemy celu, poza jednym oczywistym: rządzący chcą wiedzieć wszystko – mówi dr Piotr Wolny, dyrektor biura Północnej Izby Gospodarczej w Szczecinie. 

Mimo że przekazanie PANA całych dokumentacji akt zleceń nie będzie stanowić naruszenia obowiązującej biegłego rewidenta i firmy audytorskiej tajemnicy zawodowej,  istnieją obawy czy nie podważy to jednak zaufania do audytora i wpłynie na ogólną niechęć w przekazywaniu danych i informacji audytorom, tych które są niezbędne dla przeprowadzenia badania czy wykonania innej usługi. Jeśli tak miałoby być, to skutki mogą być poważne: biegli nie będą mogli uzyskać wystarczających i odpowiednich dowodów dla swoich opinii. Nie ma w Europie ani na świecie tego typu rozwiązań.

- Biegli audytorzy, którzy zgłosili się do Północnej Izby Gospodarczej przyznają wprost, że obawiają się o swoją pracę. Bez możliwości zachowana tajemnicy zawodowej nie ma możliwości budowania autorytetu audytoria – mówi dyrektor Piotr Wolny. 
- Ministerstwo Cyfryzacji jednym dopiskiem do ustawy o e-administracji tworzy największy w historii, aktualizowany na bieżąco rejestr poufnych danych o wszystkich badanych polskich przedsiębiorstwach. Musimy być tego świadomi i jako Północna Izba Gospodarcza zastanawiamy się jaki jest tego cel – dodaje dyrektor Piotr Wolny. 

Stanowisko Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego

Do tych kontrowersji i wątpliwości (które były też publikowane w mediach, m.in. w dzienniku Rzeczpospolita) odniosła się w komunikacie z 10 lipca 2023 r. Polska Agencja Nadzoru Audytowego (dalej: „Agencja” lub „PANA”).

W opinii PANA, przepisy zawarte w ww. projekcie ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z rozwojem e-administracji - jeżeli wejdą w życie - nie zmienią zakresu dostępu do informacji pochodzących z badań sprawozdań finansowych realizowanych przez firmy audytorskie, względem istniejącego obecnie w ramach uprawnień kontrolnych Agencji. 

Zdaniem Agencji, jedyna zmiana, jaką wprowadzają proponowane przepisy dotyczy miejsca przechowywania danych, celem uniknięcia sytuacji, w której Agencja, pomimo obowiązku skontrolowania akt badań, nie ma do nich dostępu w wyniku celowego lub nieumyślnego działania ze strony firmy audytorskiej.

Jak wskazuje PANA, dokumentacje badania sprawozdań finansowych tworzone są przez biegłych rewidentów przy świadczeniu usług rewizji finansowej w celu ustalenia, czy sprawozdania te przedstawiają w sposób rzetelny i jasny sytuację finansową, majątkową oraz wynik finansowy badanych podmiotów. Dokumentacja badania zawiera także dokumenty finansowe pozyskane od badanej jednostki w ramach wyboru prób do badania, które dokumentują transakcje i inne zdarzenia gospodarcze dotyczące badanej jednostki, w tym objęte tajemnicami tych podmiotów. 
W świetle zawartych w ww. projekcie przepisów akta te znajdowałyby się w dyspozycji nie tylko firmy audytorskiej, ale także w postaci cyfrowej w organie sprawującym nadzór nad firmami audytorskimi, czyli w Polskiej Agencji Nadzoru Audytowego. 
W ocenie Agencji rozwiązanie takie wzmocniłoby znacząco bezpieczeństwo ich przechowywania i wyeliminowałoby ryzyko nieuprawnionej modyfikacji czy zniszczenia.

Zdaniem PANA błędne i nieuzasadnione są opinie i sugestie:
- o zwiększeniu ingerencji instytucji publicznej, jaką jest PANA, w działalność biznesową firm poddających badaniom sprawozdania finansowe,
- o możliwym niewłaściwym wykorzystywaniu informacji zawartych w aktach zdeponowanych w Agencji na podstawie projektowanych regulacji. 

Agencja zauważa, że PANA takie dane może wykorzystywać wyłącznie do działań kontrolnych i pokontrolnych,  już na podstawie obecnie obowiązujących przepisów. A ww. projektowane przepisy nie zmieniają niczego w kwestii wykorzystania danych przez PANA.

Agencja wskazuje także, że konsekwencją wprowadzenia proponowanych regulacji byłoby zwiększanie zdolności państwa do przeciwdziałania przestępczości finansowej w Polsce poprzez zapewnienie, że dokumentacje badań nie zaginą i będą w razie potrzeby dostępne do skontrolowania przez PANA czy też do wglądu dla sądu i innych uprawnionych organów. Zapewnia ona również, że dokumentacja będzie tworzona w języku polskim, a nie dowolnym, jak to ma miejsce dzisiaj.

W ocenie Agencji proponowane zmiany w ustawie w szczególności dostosowują polskie prawo dotyczące nadzoru publicznego nad audytem do standardów technologicznych nowoczesnej administracji i obrotu gospodarczego oraz mogą ułatwić poddanie efektów prac firm audytorskich, w pewnych obszarach także działalności badanych podmiotów, np. ocenie sądowej czy służb uprawnionych do ścigania przestępstw finansowych. W obecnym stanie prawnym, zwłaszcza w przypadku firm audytorskich, które kończyły działalność, kontrola taka była niemożliwa z powodu braku odpowiedniej dokumentacji.

Projekt ustawy o zmianie niektórych ustaw w związku z rozwojem e-administracji

Oprac. Paweł Huczko