Czy można stosować skargę pauliańską do podatków i innych należności publicznoprawnych?

Co to jest skarga pauliańska?

Jest to wywodząca się z czasów starożytnego Rzymu instytucja prawna, która ma na celu ochronę interesu wierzyciela w sytuacji, kiedy dłużnik z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela pozbywa się składników swego majątku na rzecz osób trzecich (lub majątek ten obciąża), zaciągając kolejne zobowiązania, i w ten sposób staje się niewypłacalny lub tą niewypłacalność pogłębia.

Autopromocja

Skarga pauliańska jest w Polsce przewidziana przez art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego. Na podstawie tego przepisu "gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć". Przepis ten stanowi podstawę prawną do wytoczenia powództwa lub podniesienia zarzutu przeciwko osobie trzeciej, która uzyskała korzyść majątkową w wyniku zawarcia czynności prawnej z dłużnikiem.

Przesłankami warunkującymi możliwość skorzystania z ochrony pauliańskiej jest:

1) istnienie wierzytelności;

Autopromocja

Szkolenie:
Podatki i rachunkowość w budownictwie i deweloperce

Sprawdź

2) dokonanie przez dłużnika czynności prawnej z osobą trzecią;

3) pokrzywdzenie wierzyciela wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika;

4) dokonanie przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela;

Autopromocja

Szkolenie: Jak przygotować się do KSeF?

Sprawdź

5) uzyskanie wskutek tej czynności korzyści majątkowej przez osobę trzecią;

6) działanie osoby trzeciej w złej wierze.

Autopromocja

Jak przygotować się do zmian 2025.
Podatki. Rachunkowość. ZUS

Sprawdź

Aby można było zastosować skargę pauliańską wszystkie ww. przesłanki muszą zaistnieć, co musi udowodnić wierzyciel.

Skarga pauliańska dotyczy zaskarżalnych wierzytelności pieniężnych, a także wierzytelności o wartości pieniężnej, np. roszczenie o wyrównanie szkody wyrządzonej nienależytym wykonaniem zobowiązania.

Początkowo stosowano skargę paulińską jedynie w stosunkach cywilnoprawnych. Jednak od pewnego czasu utrwalił się jednolity pogląd, zgodnie z którym art. 527 § 1 Kodeksu cywilnego znajduje zastosowanie w drodze analogii legis także do dochodzenia należności publicznoprawnych.

Polecamy książkę: VAT 2017. Komentarz

Wniosek RPO

W dniu 6 grudnia 2016 roku Rzecznik Praw Obywatelskich złożył do Trybunału Konstytucyjnego wniosek w sprawie stosowania przez organy – w drodze analogii – regulacji cywilnoprawnej, jaką jest skarga pauliańska, do dochodzenia należności publicznoprawnych, w tym zobowiązań podatkowych.

Organy podatkowe korzystają ze skargi pauliańskiej

Obecnie organ podatkowy może wystąpić z powództwem cywilnym przeciwko osobie, która np. otrzymała nieruchomość w drodze darowizny od podatnika, mającego zaległości podatkowe. Po tym, jak organ uzyska korzystny dla siebie wyrok stwierdzający bezskuteczność darowizny, może prowadzić postępowanie egzekucyjne z tej nieruchomości, z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami. Taką interpretację dopuszcza obecnie ujednolicona i utrwalona praktyka orzecznicza Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, pomimo tego, że regulacje podatkowe w tym zakresie milczą.

Rzecznik interweniował w tej sprawie u Ministra Finansów, jednak ten stwierdził, że nie ma podstaw do zmiany przepisów.

Wobec tego, Rzecznik Praw Obywatelskich zdecydował o konieczności zakwestionowania przed Trybunałem Konstytucyjnej znaczenia art. 527 i nast. Kodeksu Cywilnego (skarga pauliańska), jakie nadała mu praktyka orzecznicza. Rzecznik stoi na stanowisku, zgodnie z którym korzystanie przez fiskusa z instytucji skargi pauliańskiej na zasadzie analogii (tzw. analogia legis), wobec braku jasnych regulacji w prawie daninowym, jest niezgodne z Konstytucją RP.

Jakie argumenty wysuwa Rzecznik Praw Obywatelskich

Po pierwsze, zdaniem Rzecznika dopuszczenie przez orzecznictwo możliwości przeniesienia cywilistycznej instytucji skargi pauliańskiej na grunt zupełnie innej gałęzi prawa, jaką jest prawo podatkowe, stoi w sprzeczności z zasadą poprawnej legislacji (art. 2 Konstytucji RP). W tym przypadku ustawodawca pozostawił organom stosującym prawo nadmierną swobodę interpretacyjną, co doprowadziło do niedopuszczalnego odwołania się do konstrukcji wnioskowania z analogii na niekorzyść obywatela.

Po drugie, narusza zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji RP), ponieważ stawia w uprzywilejowanej sytuacji Skarb Państwa.

W ocenie Rzecznika fiskus nie może bez dostatecznego umocowania ustawowego wykorzystywać instytucji cywilnoprawnych dla realizacji swoich uprawnień władczych, w sytuacji gdy dysponuje możliwością korzystania ze środków wprost uregulowanych w prawie daninowym.

Znaczenie zaskarżonego przez Rzecznika przepisu narusza zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego prawa także z perspektywy gwarancji praw jednostki, która nabywa rzecz lub prawo majątkowe od podmiotu zobowiązanego do uiszczenia należności publicznoprawnej.

Po trzecie, wykreowanie nadmiarowych gwarancji instytucjonalnych dla Skarbu Państwa dochodzącego należności publicznoprawnych, nie przewidzianych wprost w przepisach podatkowych, godzi w zasadę powszechności ponoszenia danin publicznych określonych w ustawie (art. 84 Konstytucji RP).

Wniosek do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie skargi pauliańskiej