Protokół stanu faktycznego – charakter prawny

Protokół stanu faktycznego jest dokumentem, w którym komornik dokonuje obiektywnego opisu stanu rzeczy czy okoliczności zastanych na moment sporządzania relacji.

Protokół ten został uregulowany w art. 2 ust. 3 pkt 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U.2016.1138.t.j., dalej: „Ustawa o KSiE”) jako jedna z innych czynności powierzonych komornikom. Instytucja wywodzi się z prawa francuskiego, gdzie jest wykorzystywana bardzo szeroko m.in. w procesach z zakresu rękojmi i gwarancji, wypadków drogowych, nieuczciwej konkurencji, naruszenia praw patentowych, naruszenia posiadania oraz w sprawach z zakresu prawa lokalowego [Marciniak A., Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, LexisNexis, 2014].

W Polsce nie jest to jednak popularny środek dowodowy o czym świadczy znikoma ilość orzecznictwa, które uwzględnia omawiane zagadnienie. Jest to spowodowane przede wszystkim niezwykle lakoniczną regulacją ustawową i brakiem jakichkolwiek szczegółowych przepisów kodeksowych odnoszących się do tej materii.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Protokół stanu faktycznego - wymogi formalne

Sporządzenie protokołu stanu faktycznego, zgodnie z art. 2 ust. 3 pkt 3 Ustawy o KSiE, może nastąpić na wniosek każdego zainteresowanego przed wszczęciem postępowania sądowego. Z takim wnioskiem może wystąpić np. osoba mająca zamiar wszcząć postępowanie lub osoba, która wie, że będzie pozwana. Uprawnienie to przysługuje również sądowi i prokuratorowi, a także organizacjom społecznym. Po wszczęciu postępowania protokół jest sporządzany wyłącznie na zarządzenie sądu lub prokuratora. Polecenie do sporządzenia protokołu nie musi być wydane w formie zarządzenia, dopuszczalne jest zawarcie takiego polecenia również w odpowiednim postanowieniu ww. organów.

Protokół stanu faktycznego powinien czynić zadość wszystkim elementom wymaganym przez art. 809 k.p.c., czyli zawierać: oznaczenie miejsca i czasu czynności; imiona i nazwiska stron oraz innych osób uczestniczących w czynności; sprawozdanie z przebiegu czynności; wnioski i oświadczenia obecnych; wzmiankę o odczytaniu protokołu; podpisy obecnych lub wzmiankę o przyczynie braku podpisu; podpis komornika.

Ustawa nie przewiduje jednak żadnych wymagań co do samego opisu sporządzanego przez komornika. Z samej nazwy instytucji wynika jednak jasno, że opis powinien być tylko obiektywnym zapisem obserwacji dokonanych przez komornika. Nie jest dopuszczalne zamieszczanie przez komornika w treści protokołu jakichkolwiek ocen - własnych lub osób uczestniczących przy sporządzaniu protokołu, informacji o konsekwencjach faktycznych lub prawnych opisywanego faktu, zdarzenia, czy innego opisywanego przedmiotu [Świeczkowski J. (red.), Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz., LEX, 2012]. Protokół stanowi jedynie utrwalenie danego stanu rzeczy i ocena przedstawionych w nim faktów należy wyłącznie do sądu. To jednak nie zawsze sprawdza się w praktyce, gdyż w orzeczeniach sądów powszechnych pojawiają się protokoły stanu faktycznego w których komornicy dokonują samodzielnej interpretacji.

Moc dowodowa

Protokół stanu faktycznego należy do dokumentów urzędowych w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c., a więc stanowi on dowód tego, co zostało w nim urzędowo poświadczone. Powoduje to, że protokół jest bardzo silnym dowodem w procesie dzięki art. 252 k.p.c., który stanowi, że „strona, która zaprzecza prawdziwości dokumentu urzędowego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenia organu, od którego dokument ten pochodzi, są niezgodne z prawdą, powinna okoliczności te udowodnić”. Protokół pozwala więc przerzucić ciężar dowodu na stronę przeciwną w procesie.

Należy jednak pamiętać, że odnosi się to tylko do treści zawartej w protokole a nie konsekwencji z nich wynikających. Potwierdza to orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r., sygn. akt II CSK 372/09: „Przepis art. 244 § 1 k.p.c. normuje formalną moc dowodową dokumentu urzędowego i nakazuje traktować jako udowodnioną jedynie jego treść. Materialna zaś moc dowodowa dokumentu urzędowego i jego znaczenie dla wyniku postępowania są przedmiotem oceny według zasad przewidzianych w art. 233 k.p.c.”. Łatwo można ulec złudzeniu, że przedstawiony protokół zapewnia dowód w danej kwestii, głównie z powodu jego dużej wiarygodności wynikającej z faktu, iż jest sporządzony przez funkcjonariusza publicznego. Trzeba mieć jednak na uwadze, że ocena podanych faktów dokonana przez sąd może różnić się całkowicie od naszych wcześniejszych przypuszczeń.

Serwis Biznes

Dopuszczalność wykorzystania protokołu

Wskazany wyżej art. 2 ust. 3 pkt 3 Ustawy o KSiE mówi o protokole stanu faktycznego w kontekście „procesu sądowego”. Nie powinno ulegać wątpliwości, że zwrotowi temu należy nadawać szersze znaczenie przedmiotowe, które obejmuje zakresem wszelkie postępowania sądowe. Nie ma żadnych przeszkód, aby protokół stanu faktycznego sporządzony przez komornika mógł być wykorzystany zarówno w postępowaniu cywilnym (obejmującym również postępowanie nieprocesowe) jak i w postępowaniu karnym i sądowoadministracyjny [Marciniak A., Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, LexisNexis, 2014].

Do niedawna kwestia dopuszczalności protokołów w postępowaniu administracyjnym nie była rozstrzygnięta. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w sprawie sygn. akt II SA/Kr 773/16 stwierdził, że “skoro zatem można sporządzić protokół przed wszczęciem postępowania sądowoadministracyjnego na żądanie zainteresowanego, to nic nie stoi na przeszkodzie, aby tym zainteresowanym była strona postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe i aby protokół taki posłużył także w celach dowodowych organowi administracyjnemu”. W świetle tego orzeczenia dopuszczono dowód z protokołu stanu faktycznego w postępowaniu administracyjnym. W tym samym orzeczeniu sąd wskazał, że należy taki protokół traktować jako dokument urzędowy w rozumieniu art. 76 § 1 k.p.a.

Komornik może odmówić sporządzenia protokołu stanu faktycznego z przyczyn uzasadniających jego wyłączenie (art. 9 Ustawy o KSiE), a także wówczas, gdyby sporządzenie takiego protokołu stanowiło naruszenie porządku prawnego, w szczególności wykroczenie [Marciniak A., Ustawa o komornikach sądowych i egzekucji. Komentarz, LexisNexis, 2014].

Koszt

Wynagrodzenie za sporządzenie protokołu stanu faktycznego reguluje rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 10 marca 2006 r. w sprawie wysokości opłat czynności komorników niebędących czynnościami egzekucyjnymi (Dz. U. Nr 42, poz. 289), które określa opłatę stałą w wysokości 3% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego za każdą rozpoczętą godzinę czynności, którą to opłatę komornik pobiera za sporządzenie protokołu stanu faktycznego. Zgodnie z obwieszczeniem Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w sprawie przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, w roku 2017 opłata za każdą rozpoczętą godzinę czynności przez komornika wynosi 106,11 zł.

Coraz częstsze występowanie protokołów stanu faktycznego w orzecznictwie wskazuje na rosnącą świadomość istnienia tego środka dowodowego wśród uczestników postępowań sądowych (wzmianki o protokołach stanu faktycznego w orzeczeniach znajdujących się Systemie Analizy Orzeczeń Sądowych zaczynają się pojawiać regularnie dopiero od 2012 roku). Jego duża wiarygodność poparta autorytetem funkcjonariusza publicznego stanowi atrakcyjny dla strony sposób utrwalenia okoliczności faktycznych. Nadal jednak jego występowanie jest sporadyczne, na co wpływ może mieć brak kodeksowych regulacji w tym zakresie i koszty jakie trzeba ponieść wraz z jego sporządzeniem.

The article was prepared by KG LEGAL KIEŁTYKA GŁADKOWSKI based in Cracow, Poland, specialising in cross border cases, with its focus on new technologies, corporate law, IT, litigation and life science. It discusses the protocol of the state of facts as a strong evidence in the Polish litigation.

Mariusz Bujacz, prawnik (specjalizacja: obrót gospodarczy cross border) z kancelarii KG LEGAL KIEŁTYKA GŁADKOWSKI – SPÓŁKA PARTNERSKA z siedzibą w Krakowie, specjalizującej się w sprawach transgranicznych (cross border) oraz w obsłudze firm branży life science i IT, omawia protokół stanu faktycznego, jako mocny i relatywnie tani środek dowodowy w sądowym dochodzeniu roszczeń w prawie polskim.