Zawieranie umów z członkami zarządu – problemy praktyczne

Art. 210 Kodeksu spółek handlowych – o jakich sytuacjach mowa

Omawiamy wyjątek jest oparty wyłącznie o kryterium podmiotowe – zgodnie z przepisem art. 210 § 1 K.s.h., w umowie (lub sporze) między spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Przepis ten znajdzie zastosowanie zatem w szczególności w takich stosunkowo typowych sytuacjach jak zawarcie przez spółkę z członkiem zarządu umowy o pracę, umowy o zarządzenie spółką lub umowy pożyczki. Będzie on miał także oczywiście zastosowanie w przypadku zawierania innych umów dwustronnych łączących spółkę i członka zarządu.

Odnotować jednakże trzeba, że regulacja tego przepisu nie ogranicza się tylko do wyżej wymienionych wyliczeń, bowiem obejmuje ona także umowy wielostronne, w których uczestniczy zarówno członek zarządu, jak i spółka. Taka sytuacja może mieć miejsce w szczególności w sytuacji budowania struktur korporacyjnych, gdy np. wspólnikami zawiązującymi nową spółkę będą zarówno spółka jak i jej członek zarządu. Jako typowy przykład takiej struktury można wskazać konstrukcję spółki komandytowej, w której komplementariuszem jest spółka z o. o., a komandytariuszami osoby fizyczne, a wśród nich także osoby piastujące funkcje w zarządzie sp. z. o. o. (tj. komplementariusza zawiązywanej spółki komandytowej). Podkreślić przy tym należy, że zastosowanie art. 210 § 1 K.s.h. będzie miało miejsce także w sytuacji wprowadzenia zmian do umów takich spółek, o ile w dalszym ciągu konstelacja podmiotów zaangażowanych w czynność prawną będzie odpowiadała tej, o której mowa w art. 210 § 1 K.s.h.

Forma dokumentowa czynności prawnej – nowość w kodeksie cywilnym

Innym przykładem umów wielostronnych, w których może zajść konieczność zastosowania regulacji przewidzianej przepisem art. 210 § 1 K.s.h jest zawieranie bardziej rozbudowanych umów inwestycyjnych, bądź umów dotyczących zabezpieczenia wierzytelności.

Jak zatem widać, mimo dość wąskiego określenia zakresu stosowania przepisu art. 210 § 1 K.s.h., może on mieć kluczowe znaczenie w wielu różnorakich stanach faktycznych.

Na marginesie powyższego odnotować trzeba, że § 2 powyższego przepisu wprowadza jeszcze inne reguły zawierania czynności prawnych między jednoosobową spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a jej jedynym członkiem zarządu, bowiem w takim wypadku przepisu art. 210 § 1 K.s.h. nie stosuje się, a czynność prawna między tym wspólnikiem a reprezentowaną przez niego spółką wymaga formy aktu notarialnego. Co więcej, o każdorazowym dokonaniu takiej czynności prawnej notariusz zawiadamia sąd rejestrowy, przesyłając wypis aktu notarialnego. Dalsze rozważania niniejszego artykułu poświęcone będą jednak wyłącznie regulacji przewidzianej w przepisie art. 210 § 1 K.s.h.

Sprawdź: INFORLEX SUPERPREMIUM

Konsekwencje naruszenia przepisu art. 210 § 1 K.s.h.

Podstawowym problemem dla obrotu, związanym ze stosowaniem art. 210 § 1 K.s.h. są sankcje, jakie doktryna i orzecznictwo przewidują w przypadku naruszenia dyspozycji tego przepisu. Zasadniczo uznaje się bowiem, że skutkiem niezastosowania się do zasad określonych w art. 210 § 1 KSH jest bezwzględna nieważność dokonanej czynności, na podstawie art. 58 KC (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 6 maja 2015 r., I ACa 244/15, tak też Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 lipca 2009 r., II PK 36/09, oraz w wyroku z dnia 19 stycznia 2010 r., I UK 281/09).

Brak możliwości konwalidacji

W tej sytuacji, pojawia się pytanie, czy możliwe jest uzdrowienie umowy zawartej wadliwie, tj. z inną reprezentacją niż wynikającą z art. 210 § 1 K.s.h., tak by uniknąć sankcji nieważności.

Teoretycznie pod uwagę mogłaby wchodzić możliwość następczego potwierdzenia zawarcia takiej umowy przez spółkę, chociażby na podstawie odpowiednio stosowanego przepisu art. 103 k.c. Problem pojawia się jednakże w ustaleniu, kto, tzn. jaki organ lub podmiot, mógłby tego dokonać.

Pierwszą możliwość, tj. dokonanie potwierdzenia przez zarząd spółki, jako organ właściwy do jej reprezentacji, należy odrzucić, gdyż dopuszczenie tego rodzaju możliwości konwalidacji stałoby w oczywistej sprzeczności z celem przepisu art. 210 § 1 K.s.h.

Drugą z potencjalnych możliwości mogłoby być potwierdzenie dokonania czynności przez zgromadzenie wspólników spółki, które pierwotnie było władne do powołania pełnomocnika do zawarcia umowy z członkiem zarządu. Tu jednak pojawia się zasadniczy problem, bowiem zgromadzenie wspólników w myśl przepisów K.s.h. nie organem, w zakresie uprawnień którego znajduje się reprezentowanie spółki. Wobec braku wyraźnej podstawy ustawowej, nie jest zatem ono władne do działania za spółkę także i w tym wypadku.

W przypadku trzeciej potencjalnej możliwości, tj. dokonania potwierdzenia przez pełnomocnika powołanego uchwałą zgromadzenia wspólników na podstawie art. 210 § 1 K.s.h., również można postawić zarzut braku wyraźnej podstawy ustawowej dla pełnomocnika do dokonania potwierdzenia zawarcia umowy, bowiem ustawodawca przewiduje reprezentowanie spółki przez takiego pełnomocnika wyłącznie w umowie z członkiem zarządu oraz w sporze z nim. Możliwość potwierdzenia umowy z członkiem zarządu zawartej z naruszeniem przepisu art. 210 § 1 K.s.h. wykluczył m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie (wyrok z dnia 2 września 2015 r., VI ACa 1339/14), który wprost stwierdził, że taka umowa jest nieważna i nie może być konwalidowana przez jej późniejsze zatwierdzenie przez pełnomocnika, powołanego uchwałą wspólników.

Nieliczne odstępstwa w orzecznictwie

Reasumując powyższe stwierdzić należy, iż w orzecznictwie zasadniczo odrzuca się jakąkolwiek możliwość konwalidacji umowy zawartej z naruszeniem przepisu art. 210 § 1 K.s.h.

Jednakże odnotować należy, że poza głównym nurtem orzecznictwa pojawiają się także wyroki, w których sądy uwzględniając okoliczności konkretnych stanów faktycznych czyniły pewne odstępstwa od wyżej zarysowanej dominującej linii orzecznictwa.

Przykładowo w niektórych z nich, sądy dopuszczały możliwość zastosowania do pełnomocnictwa z art. 210 § 1 K.s.h. przepisów Kodeksu cywilnego o pełnomocnictwie (por. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 marca 2015 r., VI ACa 718/13), co potencjalnie otwiera pole do rozważeń o ewentualnej możliwości potwierdzenia czynności niewłaściwie umocowanego pełnomocnika.

W innej sprawie, z zakresu prawa pracy, Sąd Apelacyjny w Rzeszowie (wyrok z dnia 18 lutego 2015 r., III AUa 793/14) stwierdził, że mimo nieważności umowy o pracę zawartej z naruszeniem art. 210 § 1 K.s.h., która nie może być konwalidowana, strony mogą nawiązać umowny stosunek pracy przez czynności dorozumiane, a w szczególności wskutek dopuszczenia pracownika do pracy.

Zauważyć przy tym należy, że orzecznictwa, na podstawie którego można by budować twierdzenia o możliwości uniknięcia skutku w postaci nieważności umowy zawartej z naruszeniem przepisu art. 210 § 1 K.s.h. jest stosunkowo niewiele. Stąd też zasadniczo zainteresowanym spółkom i członkom zarządu pozostaje w praktyce jedynie ściśle przestrzeganie zasad reprezentacji wynikających z przepisu art. 210 § 1 K.s.h.

Wojciech Szlawski