Pożyczka pomiędzy przedsiębiorcami a PCC – czy znaleziono rozwiązanie zagadki?

Wyłączeniu z zakresu opodatkowania PCC^[1] podlegają jednak m.in. czynności cywilnoprawne w zakresie, w jakim są one opodatkowane podatkiem od towarów i usług lub w zakresie których przynajmniej jedna ze stron jest zwolniona z VAT z tytułu dokonania tej czynności. Z wyjątkiem umów sprzedaży i zamiany, których przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, albo prawo użytkowania wieczystego, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej lub prawo do miejsca postojowego w garażu wielostanowiskowym lub udział w tych prawach, umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.

Końcowo, praktyczny problem dotyczy ustalenia czy pożyczka mieści się w zakresie opodatkowania podatkiem od towarów i usług. Zauważyć należy, iż w przypadku pozytywnego procesu weryfikacji takiej pożyczki, nie podlega ona opodatkowaniu PCC. Wskazany problem dotyczy ważnego dla obrotu gospodarczego i spornego od lat w praktyce zagadnienia – jakie czynniki wpływają na to, że pożyczka pomiędzy przedsiębiorcami będzie uznawana za podlegającą opodatkowaniu VAT (pożyczki korzystają ze zwolnienia przedmiotowego w VAT).^[2]

Zakres opodatkowania podatkiem VAT

Po pierwsze trzeba wskazać, że nie każdy przypadek świadczenia usług, w tym przede wszystkim odpłatnego, mieści się w zakresie opodatkowania VAT. Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług^[3], podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności. Przy czym, działalność gospodarcza obejmuje wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody. W konsekwencji, działalność gospodarcza obejmuje w szczególności czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub wartości niematerialnych i prawnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych (ust. 2 tego artykułu).

Należy zatem wskazać, że to, czy dana transakcja podlega opodatkowaniu VAT, pozostaje uzależnione od okoliczności, czy dany podmiot działa w konkretnym przypadku w charakterze podatnika. Z działaniem „w charakterze podatnika” mamy do czynienia, gdy transakcja ma związek z prowadzoną przez tego podatnika działalnością gospodarczą.

W praktyce to w jakich sytuacjach udzielenie pożyczki należy uznać za działanie w charakterze podatnika i tym samym opodatkować VAT pożyczkę, a w jakich dany podatnik działa poza sferą profesjonalną (co do zasady opodatkowaną PCC) jest nadal wielce problematyczne.

Stanowisko organów i sądów

Wspomnieć w pierwsze kolejności należy,  że w orzecznictwie sądów administracyjnych prezentowany jest pogląd zgodnie z którym sam fakt, iż pożyczka jest udzielana przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą będący podatnikiem VAT, nie oznacza, że pożyczka taka będzie mieściła się w zakresie opodatkowania VAT (w konsekwencji będzie czynnością zwolnioną na gruncie tego podatku).^[4] Sądy wskazują, że każdorazowo należy badać, czy dany podmiot w odniesieniu do konkretnej transakcji występuje jako podatnik VAT. Wśród argumentacji sądów pojawia się często kwestia pochodzenia środków na pożyczkę, profesjonalnego charakteru działalności pożyczkowej czy też jej zorganizowania.^[5] Innym z kolei argumentem podnoszonym przez sądy jest zakres działalności podatników, tzn. czy obejmuje on usługi pośrednictwa finansowego.^[6]

Zgoła odmienne stanowisko prezentuje Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w wydawanych interpretacjach indywidualnych, gdzie możemy spotkać się ze stanowiskiem zgodnie z którym udzielenie przez przedsiębiorcę, w związku z jego działalnością, odpłatnej pożyczki w zamian za wynagrodzenie powinno być traktowane na gruncie VAT, jako odpłatne świadczenie usług. Udzielenie pożyczki przez podmiot wykonujący działalność gospodarczą należy kwalifikować do sfery działalności profesjonalnej - nawet jeżeli nie stanowi ono jego podstawowej oraz regularnie podejmowanej aktywności, a nawet stanowiło jednorazowe udostepnienie kapitału.^[7]

Wyroki TSUE

W tym miejscu warto przywołać orzeczenia TSEU z 17.12.2020 r., C-801/19, FRANCK d.d. Zagreb. W omawianym wyroku TSUE orzekł, że okoliczność, iż transakcje nie odpowiadają głównemu przedmiotowi działalności, nie wyklucza, że są one dokonywane w ramach działalności gospodarczej – powołując się na dotychczasowe orzecznictwo w podobnych sprawach, np. C-692/17, Paulo Nascimento Consulting, C-62/12, Galin Kostow.

Zgodnie z wyrażonym poglądem TSUE w podanych orzeczeniach, wysnuwa się koncepcja tzw. zasady domniemania zawodowego charakteru działalności podatnika VAT, tzn. wszelkie operacje gospodarcze (dostawy towarów lub świadczenia usług), pod warunkiem, że są realizowane w ramach prowadzonego przez nią przedsiębiorstwa, tj. w sferze profesjonalnej, należy traktować jako realizowane w charakterze podatnika podatku od towarów i usług, a więc objęte zakresem tego podatku.^[8]

Stąd w świetle przywołanego orzecznictwa TSUE wydaje się w pełni uzasadniony pogląd, że każda odpłatna pożyczka, nawet jednorazowa, udzielona przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą (niezależnie czy dokonana pomiędzy podmiotami powiązanymi), niemożliwa do przypisania do sfery pozagospodarczej działalności danego podmiotu, jest objęta zakresem opodatkowania VAT i tym samym wyłączona spod zakresu PCC. Przyjęte rozwiązanie stanowi w pewnym sensie złoty środek, który może pozwolić na bezpieczną metodologię rozliczania udzielanych pożyczek przez przedsiębiorców.

Ciekawe tylko, czy nasze lokalne organy dojdą w końcu do podobnych wniosków i będę prezentować jednolite stanowisko w podobnych stanach faktycznych?

Łukasz Jankowski, doradca podatkowy, agent celny w BG TAX & LEGAL

_________________________

^[1] Art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z 9.09.2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2020 r. poz. 815 ze zm.) – dalej u.p.c.c.

^[2] Podleganie opodatkowaniu VAT to sytuacja, gdy ma zastosowanie stawka pozytywna podatku VAT jak również zwolnienie z VAT.

^[3] Dz.U.2021.685 t.j., dalej jako u.p.t.u.

^[4] Zob. przykładowo wyroki WSA: w Gliwicach z 28.07.2020 r., I SA/Gl 203/20,; w Kielcach z 11.04.2019 r., I SA/Ke 97/19; a także wyrok NSA z 24.04.2018 r., II FSK 1105/16.

^[5] Np. wyrok z 24.04.2018 r. NSA, II FSK 1105/16

^[6] np. WSA w Gliwicach w wyroku z 28.07.2020 r., I SA/Gl 203/20.

^[7] Zob. Interpretacje indywidualne Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej: z 19.06.2020 r., 0114-KDIP4–3.4012.144.2020.2.KM; z 25.10.2018 r., 0112-KDIL1–2.4012.574.2018.1.JO.; z 19.06.2020 r., 0114-KDIP4–3.4012.144.2020.2.KM; z 3.03.2020 r., 0113-KDIPT1–2.4012.21.2020.1.AM.

^[8] Z tego powodu w przypadku osób fizycznych poza zakresem opodatkowania VAT pozostaje zarząd majątkiem własnym