VAT od sprzedaży nieruchomości – orzecznictwo NSA

Przełomowy w rozpatrywanej kwestii stał się wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE (TSUE) z 15 września 2011 r. w sprawach połączonych C-180/10 i C-181/10, mających za przedmiot dwa wnioski o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożone przez Naczelny Sąd Administracyjny (Polska) postanowieniami z dnia 9 marca 2010 r., które wpłynęły do Trybunału w dniu 9 kwietnia 2010 r., w postępowaniach:
- Jarosław Słaby przeciwko Ministrowi Finansów (C-180/10) oraz
- Emilian Kuć, Halina Jeziorska-Kuć przeciwko Dyrektorowi Izby Skarbowej w Warszawie (C-181/10).

Omówienie tego wyroku zostało przedstawione w tekście VAT przy sprzedaży nieruchomości .

Przypomnijmy tylko, że zdaniem Trybunału, zakres transakcji sprzedaży nie może stanowić kryterium rozróżnienia między czynnościami dokonywanymi prywatnie, które znajdują się poza zakresem zastosowania dyrektywy, a czynnościami stanowiącymi działalność gospodarczą. Trybunał stwierdził, że dużych transakcji sprzedaży można dokonywać również jako czynności osobistych.

Choć wyrok TSUE nakreślił istotne ramy interpretacyjne, to jednak zostawiał sporo pola dla wykładni sądów krajowych.

Prześledźmy więc, jak NSA podchodzi do tej kwestii po ww. wyroku TSUE.

W jednym z pierwszych wyroków po 15 września - NSA w wyroku z 7 października 2011 r. (sygn. I FSK 1289/10) nie zgodził się z dotychczasową interpretacją polskich sądów, że (w kontekście działalności gospodarczej w zakresie handlu) zamiar częstotliwego wykonywania czynności ujawniony być musi już w momencie nabycia towaru, a nie w momencie jego sprzedaży, przyjmując, że pod pojęciem "handel" należy rozumieć dokonywanie w sposób zorganizowany zakupów towarów w celu ich odsprzedaży.

Zdaniem NSA: Można sobie bowiem wyobrazić, i jest to realna sytuacja, choć może rzadko występująca, że rozpoczęcie handlu nieruchomościami następuje poprzez oferowanie do sprzedaży już posiadanych nieruchomości, a nabytych np. w drodze spadku lub darowizny, które traktowane są jako towar handlowy. Fakt sposobu nabycia nieruchomości nie ma wówczas wpływu na ocenę, że są one towarem, pomimo że nabycie nie nastąpiło z zamiarem odsprzedaży.

Jednak ostatecznie NSA oddalił skargę kasacyjną Ministra Finansów i zajmując korzystne dla podatników stanowisko stwierdził:

Całość okoliczności, a więc darowizna udziału w tejże nieruchomości w 2001 r. przez mamę, która wraz z rodzeństwem odziedziczyła tenże udział po swoich rodzicach, odkupienie jednego z udziałów w 2003 r., podział działki na dwie, sprzedaż zabudowanej domem zamieszkanym przez rodzinę, aby za otrzymane środki wybudować nowy dom, odkupienie kolejnego udziału w drugiej z wydzielonych działek i przeznaczenie jej dla swoich małoletnich dzieci, a w sytuacji zmiany planów życiowych ewentualna sprzedaż i tej działki w celu uzyskania pieniędzy dla dorosłych dzieci, wskazuje, że w odniesieniu do tych dwu działek nie podjęto działań wskazujących na czynności handlowca trudniącego się sprzedażą nieruchomości, a były to czynności, które określa się jako zarząd majątkiem prywatnym, wykonywanie prawa własności.
Jak pokazuje doświadczenie życiowe dążenie do zniesienia stanu współposiadania, a zwłaszcza domu, w którym się mieszka, aby majątek należał do kręgu najbliższej rodziny, czy sprzedaż części majątku, aby pozyskać środki na stworzenie nowego miejsca zamieszkania, czy obdarowania nimi dzieci, nie są okolicznościami wskazującymi na podjęcie działalności gospodarczej. Nieruchomości te, co wskazano we wniosku, nigdy nie były wykorzystywane do prowadzonej działalności gospodarczej małżonków. To, że sprzedaż miała i ma na celu pozyskanie środków pieniężnych, samo w sobie nie ma przesądzającego znaczenia, jak chce organ, bo każda sprzedaż ma, co do zasady, taki cel. W tej sprawie bardziej istotnym jest na co zostały i będą przeznaczone te środki, jaki cel został realizowany poprzez działania Skarżącej.

VAT przy sprzedaży nieruchomości - vademecum

Czy sprzedaż nieruchomości o częściowo mieszkalnym charakterze podlega opodatkowaniu VAT?

NSA w wyroku z 9 listopada 2011 r. (sygn. I FSK 1655/11) potwierdził, że istotna jest ocena, właściciel w celu dokonania sprzedaży gruntów podjął aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, angażując środki podobne do wykorzystywanych przez producentów, handlowców i usługodawców w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT. Jeżeli takie działania podjął, to jest podmiotem prowadzącym "działalność gospodarczą" w rozumieniu tego przepisu, a więc jest też podatnikiem VAT.

Zdaniem NSA:

Fakt podjęcia, np. takich czynności jak uzbrojenie terenu, wydzielenie dróg wewnętrznych oraz działania marketingowe podjęte w celu sprzedaży działek, wykraczające poza zwykłe formy ogłoszenia, stanowią o takiej aktywności w zakresie obrotu nieruchomościami, które mogą wskazywać, że czynności sprzedającego przybierają formę zawodową (profesjonalną), a w konsekwencji zorganizowaną, Na taki rodzaj działalności wskazywać mogą także takie działania jak uzyskanie przed sprzedażą decyzji o warunkach zagospodarowania terenu (zabudowy), czy wystąpienie o opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego dla sprzedawanego obszaru, zwłaszcza w sytuacji gdy sprzedawca jest już podatnikiem w zakresie usług budowlanych, developerskich czy innych tego rodzaju usług o zbliżonym charakterze.

Z przedstawionego we wniosku o interpretację stanu faktycznego wynika, że strona na podstawie darowizny od rodziców nabyła grunty rolne w latach 1978 r., nie z jej inicjatywy doszło do zmiany planu zagospodarowania przestrzennego, nie dokonywała też czynności związanych z uzbrojeniem tych działek. Skoro sam fakt sprzedaży gruntów przez rolnika wbrew temu co przyjął Sąd pierwszej instancji nie świadczy, na co wyraźnie zwrócił uwagę Trybunał w wyroku z 15 września 2011 r., o tym, że tylko z tego powodu sprzedając te grunty jest on podatnikiem podatku VAT, to w przedstawionych we wniosku o i interpretację okolicznościach trudno doszukać się działań charakterystycznych dla działań handlowca.

W rozpatrywanej przez NSA sprawie o sygn. I FSK 13/11 stan faktyczny był następujący: Pewna osoba w 1981 r. odziedziczyła po rodzicach gospodarstwo rolne. Przejmując je nie miała zamiaru sprzedawać ziemi, ponieważ jest ona źródłem utrzymania. Nie była także podatnikiem podatku VAT i płaciła wyłącznie "podatki od gruntu i nieruchomości". W 2004 r. zmieniono plany zagospodarowania przestrzennego i grunt wnioskodawczyni ujęto w planach pod zabudowę domów jednorodzinnych. W 2006 r. zdecydowała się na podział gruntu na 60 działek, ale nie zamierzała ich zbywać od razu, ponieważ nadal uprawiała ziemię.

W 2006 r. wystąpiła do Naczelnika Urzędu Skarbowego w T. o interpretację przepisów i otrzymała odpowiedź, z której wynikało, że powinna zapłacić podatek od czynności cywilnoprawnych. W dniu 27 grudnia 2007r. sprzedała jedną działkę i zapłaciła podatek VAT od sprzedanej działki. W 2007 r. sprzedała kolejne 3 działki. Przy sprzedaży naliczyła podatek VAT. Po ogłoszeniu wyroku z dnia 29 października 2007r. sygn. akt I FPS 3/07 Naczelnik Urzędu Skarbowego w T. zwrócił VAT od uprzednio sprzedanych działek. W 2009 r. sprzedała 3 działki, darowała rodzeństwu 3 działki, a ponadto chciałaby darować 2 działki synom i 6 działek wnukom.

W sprawie tej NSA (wyrok z 10 listopada 2011 r.) uznał, że (…) Zbycie natomiast, nawet kilkunastu działek budowlanych, powstałych z podziału gruntu rolnego nabytego na cele prywatne i po urzędowej zmianie przeznaczenia tego gruntu (bez udziału zbywcy), nie stanowi per se działalności handlowej podlegającej opodatkowaniu VAT, gdy brak przesłanek świadczących o takiej aktywności sprzedawcy w przedmiocie zbycia przedmiotowych gruntów, która byłaby porównywalna do działań podmiotów zajmujących się profesjonalnie tego rodzaju obrotem (brak przesłanek zawodowego - stałego i zorganizowanego charakteru takiej działalności), co wskazuje, że w takim przypadku mamy do czynienia z czynnościami mieszczącymi się w ramach zarządu majątkiem prywatnym – nie mającym cech działalności gospodarczej w rozumieniu VAT.

Ponieważ w niniejszej sprawie jej stan faktyczny, nakreślony przez podatniczkę, w żadnym przypadku nie wskazuje na takie formy aktywności skarżącej w zbyciu przedmiotowych działek, które wykraczałby poza ramy czynności związanych ze zwykłym wykonywaniem prawa własności – nie można jej uznać za podatnika prowadzącego w tym zakresie działalność gospodarczą w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT, co oznacza brak naruszenie tej normy przez Sąd pierwszej instancji.

NSA w wyroku z 7 grudnia 2011 r. (sygn. I FSK 1657/11) uznał za TSUE, że zmiana planu zagospodarowania przestrzennego niezależnie od woli tej osoby w grunt przeznaczony pod zabudowę nie czyni osoby prowadzącej działalność rolniczą podatnikiem podatku VAT. Jeżeli jednak taka osoba podejmuje aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, to uznać należy ją za podmiot prowadzący działalność gospodarczą.

W rozpatrywanej sprawie z inicjatywy pewnego rolnika doszło do zmiany przeznaczenia (z rolnego na budowlane) uprzednio podzielonych z jego inicjatywy działek i to w niedługim czasie od ich nabycia Rolnik występując o podział działek zaprojektował przy tym drogi wewnętrzne.

Zdaniem NSA te działania charakterystyczne są dla osoby, która profesjonalnie dokonuje obrotu nieruchomościami. Dokonując sukcesywnie sprzedaży tych działek skarżący jest więc podatnikiem w rozumieniu art. 15 ust. 1 i 2 ustawy o VAT.

W wyroku z 8 grudnia 2011 r. (sygn. I FSK 478/11) NSA rozpatrywał sprawę osoby, która poniosła w odniesieniu do zbywanej nieruchomości koszty przyłączenia do sieci energetycznej, koszty projektu a następnie budowy wodociągu. W przyszłości (przed zbyciem nieruchomości) planowała też wybudować zjazd z drogi wojewódzkiej na teren działek.

Zdaniem NSA działania te wskazują jednoznacznie, że aktywność właściciela w przedmiocie zbycia wydzielonych z nabytego gruntu działek jest porównywalna do działań podmiotów zajmujących się profesjonalnie tego rodzaju obrotem. Czynności te wskazują, że realizacja sprzedaży tych działek nie mieści się w zakresie zarządu majątkiem prywatnym, lecz z uwagi na jej zorganizowany charakter spełnia warunki do uznania jej za realizowaną przez podatnika w ramach działalności gospodarczej.

Jak więc widać NSA dość dokładnie przyjął stanowisko TSUE i orzekając sprawdza, czy w celu dokonania sprzedaży gruntów (nieruchomości) właściciel podjął aktywne działania w zakresie obrotu nieruchomościami, angażując środki podobne do wykorzystywanych przez producentów, handlowców i usługodawców w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy o VAT, co skutkuje koniecznością uznania go za podmiot prowadzący "działalność gospodarczą" w rozumieniu tego przepisu, a więc za podatnika podatku VAT. Jeżeli takich działań nie podjęto, to sprzedaż następuje w ramach zarządu majątkiem prywatnym i nie podlega VAT.

Fakt podjęcia, np. takich czynności jak uzbrojenie terenu, wydzielenie dróg wewnętrznych oraz działania marketingowe podjęte w celu sprzedaży działek, wykraczające poza zwykłe formy ogłoszenia (tak w wyroku NSA z 15 grudnia 2011 r. - sygn. I FSK 1695/11), stanowią o takiej aktywności w zakresie obrotu nieruchomościami, które mogą wskazywać, że czynności sprzedającego przybierają formę zawodową (profesjonalną), a w konsekwencji zorganizowaną, Na taki rodzaj działalności wskazywać mogą także takie działania jak uzyskanie przed sprzedażą decyzji o warunkach zagospodarowania terenu (zabudowy), czy wystąpienie o opracowanie planu zagospodarowania przestrzennego dla sprzedawanego obszaru.