Kiedy powstaje obowiązek podatkowy dla usług budowlanych?

Wobec licznych wątpliwości i rozbieżności występujących w praktyce, zasady rozpoznawania momentu powstania obowiązku podatkowego dla usług budowalnych lub budowlano-montażowych w zakresie podatku od towarów i usług (dalej też: „VAT”) postanowiono uregulować w interpretacji ogólnej Ministra Finansów z dnia 1 kwietnia 2016 r. (Nr PT3.8101.41.2015.AEW.2016.ATM.141).

W przypadku wspomnianych usług podstawowe znaczenie dla prawidłowego wskazania momentu powstania obowiązku podatkowego ma data wykonania usługi lub data / termin wystawienia faktury. Z kolei, celem określenia tych dat, niezbędne jest ustalenie momentu wykonania usługi.

Zatem, nasze rozważania rozpoczynamy od zidentyfikowania momentu wykonania omawianych usług. W tym kontekście należy przypomnieć, że umowy dotyczące usług budowlanych lub budowlano-montażowych mogą przewidywać różne warianty ich wykonania. Mianowicie, może to nastąpić jako jednorazowe przekazanie całości wykonywanych usług albo przekazywanie części wykonanych usług (usługi przekazywane etapami) albo mogą to być ustalane następujące po sobie terminy płatności w związku ze świadczeniem tych usług (usługi o charakterze ciągłym, czyli usługa nie jest częściowo przyjmowana, ale jest częściowo płacona).

Podkreślić trzeba, że w ujęciu gospodarczym faktyczne wykonanie usługi jest łączone zwykle z podpisaniem protokołu zdawczo-odbiorczego lub wystawieniem określonego świadectwa, jak np. FIDIC. Jednakże, organ dokonując omawianej interpretacji wskazał, iż takie ujęcie w aspekcie ustawy o VAT nie może być prawidłowe. Nadto, podkreślono iż chwila, w której podatek staje się wymagalny nie może być też określona poprzez spełnienie formalności takich, jak chociażby wpis do ksiąg rachunkowych usługodawców kosztów, jakie ponieśli oni przy świadczeniu usług (w tym zakresie powołano się na regulacje dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej oraz orzecznictwo TSUE).

Polecamy: Praktyczny leksykon VAT 2016

Polecamy: Biuletyn VAT

Natomiast, we wspomnianej interpretacji wskazano, że moment wykonania usługi powinien następować i być określany na podstawie obiektywnych przesłanek, a więc postanowienia umowne mogą mieć tylko w tym kontekście charakter pomocniczy. Wobec tego, o momencie wykonania usługi budowlanej lub budowlano-montażowej będzie decydowało faktyczne ich wykonanie, co w praktyce oznacza:

1. w przypadku usług oddawanych w całości – dzień, w którym wykonawca w związku z wykonaniem całości określonej umową usługi zgłosił ją nabywcy do odbioru,
2. w przypadku usług oddawanych w części – dzień, w którym wykonawca w związku z wykonaniem części określonej umową usługi zgłosił ją nabywcy do odbioru,
3. w przypadku usług o charakterze ciągłym – z upływem każdego okresu, do którego odnoszą się płatności lub rozliczenia, a w przypadku świadczenia usługi o takim charakterze przez okres dłuższy niż rok, gdy w związku z jej świadczeniem w danym roku nie upływają terminy płatności lub rozliczeń – z upływem każdego roku podatkowego (czyli do 31 grudnia). Jednocześnie identyfikując usługi tego typu trzeba pamiętać, że nie jest dopuszczalne uznanie usługi za ciągłą, jeśli możliwe jest wyodrębnienie poszczególnych czynności składających się na usługę budowlaną wykonanych w danym okresie rozliczeniowym.

Jeżeli nabywcą omawianych usług jest konsument, to obowiązek podatkowy powstaje już z chwilą wykonania usługi (art. 19a ust. 1 ustawy o VAT), czyli w zależności od sposobu jej wykonania  (w całości albo w części albo usługa ciągła) jest to dzień, o którym mowa odpowiednio w akapicie powyżej. Dodać trzeba, że jeśli jednak zapłatę otrzymano w całości lub części przed wykonaniem ww. usług, obowiązek podatkowy powstanie zchwilą otrzymania zapłaty w zakresie otrzymanej kwoty (art. 19a ust. 8 ustawy o VAT).

Natomiast, gdy usługi te są świadczone na rzecz podatników podatku od towarów i usług– obowiązek podatkowy powstaje z chwilą wystawienia faktury z tytułu świadczenia omawianych usług (art. 19a ust. 5 pkt 3 ustawy o VAT). Z kolei, fakturę wystawia się nie później niż 30 dnia od dnia wykonania usługi, ale też nie wcześniej niż 30 dnia przed tym dniem, a w przypadku usług o charakterze ciągłym faktura może być wystawiona wcześniej niż 30 dnia od dnia wykonania usługi, jeżeli zawiera informację, jakiego okresu rozliczeniowego dotyczy.  

W kwestii już samego obliczania terminu na wystawienie faktury wskazać trzeba, że będzie on biegł – analogicznie, odpowiednio dla usług przekazywanych w całości albo w części albo usług ciągłych – od dnia wykonania usługi, o czym mowa powyżej (akapit trzeci). Niemniej trzeba pamiętać, iż jeśli podatnik nie wystawi faktury lub wystawi ją z opóźnieniem, obowiązek podatkowy i tak powstaje z chwilą upływu ww. terminu 30 dni od dnia wykonania usługi lub jej części. Analogicznie, jak przy wykonywaniu usług budowalnych lub budowlano-montażowych na rzecz konsumentów, jeśli otrzymano całość lub część zapłaty jeszcze przed wykonaniem usługi lub jej części, obowiązek podatkowy powstanie z chwilą otrzymania zapłaty w odniesieniu do otrzymanej kwoty.

Reasumując, aby prawidłowo rozpoznać moment powstania obowiązku podatkowego dla usług budowlanych lub budowlano-montażowych w pierwszej kolejności trzeba dokonać identyfikacji sposobu wykonywania usług (w całości albo w części albo usługi ciągłe), od tego bowiem zależy określenie momentu ich wykonania, co z kolei jest kluczowe dla określenia samego momentu powstania obowiązku podatkowego.

Po wtóre, sam sposób określenia momentu powstania obowiązku podatkowego jest zdeterminowany tym, na czyją rzecz są te usługi wykonywane (konsulenta czy podatnika podatku od towarów i usług). W przypadku konsumentów – mówimy o chwili (momencie) wykonania usługi, a w przypadku podatników podatku od towarów i usług  – o wystawieniu faktury, gdzie pomocniczo mamy wyznaczony przedział czasowy na jej wystawienie oraz wskazany termin od którego zaczyna on biec (tj. moment wykonania usługi).