Co powinien zrobić dłużnik, gdy wierzyciel skorzysta z ulgi na „złe długi”?

Gdy podatnik uzyska bowiem możliwość korekty podatku należnego – nierzetelny kontrahent będzie miał obowiązek dokonania korekty VAT naliczonego, który odliczył od czynności za którą nie dokonał płatności.

Przepisy dotyczące rozliczenia podatku w odniesieniu do nieściągalnych wierzytelności zawarte zostały w art. 89a i art. 89b ustawy o VAT.

Zgodnie z art. 89a ust. 1: „Podatnik może skorygować podatek należny z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług na terytorium kraju w przypadku wierzytelności, których nieściągalność została uprawdopodobniona, z zastrzeżeniem ust. 2-5. Korekta podatku dotyczy również kwoty podatku przypadającej na część kwoty wierzytelności odpisanej jako nieściągalna lub której nieściągalność została uprawdopodobniona.”

W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż taka konstrukcja przepisu określa uprawnienie podatnika, a nie jego obowiązek. Tak więc to od decyzji przedsiębiorcy zależeć będzie czy z prawa tego będzie chciał skorzystać.

Co więcej przepisy dopuszczają korektę podatku należnego również w sytuacji, gdy wierzytelność została uregulowana w części – w zakresie nie uregulowanej płatności.

Już z powyższego wynika, iż przepisy pozwalają przynajmniej w zakresie podatkowym na zredukowanie strat wynikających z transakcji z nierzetelnym podmiotem i to niezależnie od stopnia jego niesolidności czy niewypłacalności.

Jak już wyżej była mowa, by podatnik mógł dokonać korekty VAT należnego spełnione muszą być określone warunki.

W szczególności powinno nastąpić uprawdopodobnienie nieściągalności wierzytelności. Nastąpi to w przypadku, gdy wierzytelność nie została uregulowana w ciągu 180 dni od upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze. Dodać przy tym należy, iż każda z form porozumienia między podatnikiem i kontrahentem, przesuwająca termin płatności za wykonane czynności ma ten skutek, iż 180-dniowy termin liczony jest od nowa.

Polecamy: Jak dokonać korekty deklaracji VAT?

Co do dalszych warunków wskazać należy, iż możliwość korekty podatku powstaje wówczas, gdy:
1. dostawa towaru lub świadczenie usług jest dokonana na rzecz podatnika, o którym mowa w art. 15 ust. 1, zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny, niebędącego w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji;
2. wierzytelności zostały uprzednio wykazane w deklaracji jako obrót opodatkowany i podatek należny;
3. wierzyciel i dłużnik na dzień dokonania korekty, o której mowa w ust. 1, są podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni;
4. wierzytelności nie zostały zbyte;
5. od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie upłynęły 2 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona;
6. wierzyciel zawiadomił dłużnika o zamiarze skorygowania podatku należnego ze względu na wystąpienie okoliczności, o których mowa w ust. 1, a dłużnik w ciągu 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia nie uregulował należności w jakiejkolwiek formie.

Biorąc pod uwagę powyższe zapisy zauważyć należy, iż podatnik nie może dokonać korekty podatku należnego w przypadku, gdy świadczenie zostało dokonane na rzecz osoby fizycznej.

Polecamy: Serwis Koszty

W konsekwencji przy stosowaniu powyższej instytucji krąg niewypłacalnych kontrahentów ograniczono do czynnych podatników podatku od towarów i usług. Wprowadzono przy tym obostrzenie by nie były to podmioty będące w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji.

W świetle powyższego można zadać pytanie – co się dzieje, gdy niewypłacalny kontrahent w późniejszym okresie będzie w trakcie postępowania upadłościowego lub likwidacji? W oparciu o przedstawiony zapis wydaje się zasadne uznanie, iż warunek ten powinien być spełniony w dacie dokonywania dostawy towarów czy świadczenia usług. Jeśli więc niewypłacalny kontrahent jest w trakcie postępowania upadłościowego w dacie dokonywania korekty podatku należnego – nie może to stanowić przeszkody do skorzystania z tego prawa.

Ustawodawca wprowadzając warunek by w dacie dokonania korekty wierzyciel i dłużnik byli podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni nałożył na podmiot korzystający z korekty obowiązek sprawdzenia tej okoliczności. Nie określając przy tym w jaki sposób podatnik powinien tą okoliczność zweryfikować – rozsądne się wydaje wystąpienie do naczelnika urzędu skarbowego właściwego dla kontrahenta celem uzyskania przedmiotowych danych.

Polecamy: Czy można odliczyć VAT z faktury wystawionej przez podmiot niezarejestrowany dla potrzeb tego podatku?

Ustawodawca wprowadził również ograniczenie czasowe do zastosowania instytucji korekty podatku należnego – powinna być ona dokonana w terminie 2 lat od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność, licząc od końca roku, w którym została wystawiona. Wydaje się, iż wprowadzony termin jest stosunkowo krótki – podatnik, który z prawa tego zamierza skorzystać powinien wziąć te ograniczenie pod uwagę.
Obowiązek zawiadomienia dłużnika o zamiarze skorygowania podatku należnego odgrywa bardzo istotne znaczenie w omawianej instytucji. Po pierwsze zdarzyć się może, iż w jego wyniku dłużnik zdecyduje się na zapłacenie należności. Natomiast w sytuacji, gdy efekt ten nie zostanie osiągnięty, od dnia otrzymania zawiadomienia przez dłużnika liczony jest 14 dniowy termin, po upływie którego możliwa jest korekta podatku należnego.

Zgodnie z art. 89a ust. 3 ustawy o VAT korekta podatku należnego może nastąpić w rozliczeniu za okres rozliczeniowy, w którym upłynął termin 14 dni od dnia otrzymania opisanego wyżej zawiadomienia przesłanego przez wierzyciela dłużnikowi, nie wcześniej niż w rozliczeniu za okres, w którym wierzyciel uzyskał potwierdzenie odbioru przez dłużnika tego zawiadomienia. Warunkiem dokonania korekty jest uzyskanie przez wierzyciela potwierdzenia odbioru przez dłużnika zawiadomienia.

Podatnik obowiązany jest wraz z deklaracją podatkową, w której dokonuje korekty podatku należnego, zawiadomić o korekcie, właściwy dla podatnika urząd skarbowy wraz z podaniem kwot korekty podatku należnego.

Polecamy: Dopuszczalne rabaty od cen urzędowych mogą zmniejszyć obrót

Jednocześnie w ciągu 7 dni od dnia dokonania korekty obowiązany jest również zawiadomić dłużnika o tej czynności. Kopia zawiadomienia jest przesyłana do właściwego dla podatnika urzędu skarbowego.

W przypadku gdy po dokonaniu korekty należność została uregulowana w jakiejkolwiek formie, podatnik-wierzyciel, obowiązany jest zwiększyć podatek należny w rozliczeniu za okres, w którym należność została uregulowana.

W przypadku częściowego uregulowania należności podatek należny zwiększa się w odniesieniu do tej części. Zauważyć można przy tym, iż uregulowanie należności nastąpić może poprzez spłatę przez dłużnika, wyegzekwowanie jej w drodze egzekucji, czy spłatę przez osobę trzecią. Co istotne – forma spłaty nie ma znaczenia.

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na fakt, iż w przypadku spełnienia przez podatnika-wierzyciela wszystkich warunków i po zawiadomieniu dłużnika o zamiarze złożenia korekty – podatnik z prawa tego korzystać nie musi i nawet na tym etapie może odstąpić od dalszych działań.

Fakt powstrzymania się wierzyciela od dokonania korekty VAT należnego nie wpływa jednakże na obowiązki podatnika-dłużnika.

Jest bowiem tak, iż po otrzymaniu zawiadomienia od wierzyciela i nieuregulowania należności w terminie 14 dni od dnia otrzymania tego zawiadomienia, podatnik-dłużnik jest obowiązany do odpowiedniego pomniejszenia podatku naliczonego podlegającego odliczeniu lub w przypadku jego braku, do odpowiedniego powiększenia kwoty podatku należnego, o kwotę podatku wynikającą z nieuregulowanych faktur, poprzez korektę deklaracji za okres, w którym dokonał odliczenia.

W przypadku częściowego uregulowania należności korekta dotyczy podatku naliczonego przypadającego na nieuregulowaną część należności. Natomiast, gdy doszło do uregulowania należności po dokonaniu korekty podatnik-dłużnik ma prawo do zwiększenia kwoty podatku naliczonego w rozliczeniu za okres, w którym należność uregulowano.

W przypadku częściowego uregulowania należności podatek naliczony może zostać zwiększony w odniesieniu do tej części.

Polecamy: VAT 2011 - przewodnik po nowelizacji z 18 marca

Wśród kłopotliwych sytuacji, jakie mogą się pojawić przy stosowaniu omawianej instytucji, należy wskazać przypadki, w których po dokonanej korekcie przez wierzyciela dłużnik dokonał częściowego spłacenia zadłużenia.

Problem może powstać wówczas, gdy przedmiotem niespłaconego świadczenia były dwie usługi opodatkowane różnymi stawkami np. 23 % i 8 %, a dłużnik regulując w części należność nie wskazał na poczet której usługi dokonuje spłaty.

W takim przypadku nie można wykluczyć, iż wierzyciel uzna, że spłata następuje na rzecz świadczenia objętego 8 % stawką podatku, a dłużnik, że spłata następuje na rzecz świadczenia objętego 23 % stawką i w taki sposób dokonają powiększenia odpowiednio podatku należnego (wierzyciel) i podatku naliczonego (dłużnik). Rozbieżności między sposobami dokonania rozliczenia prowadzić mogą w konsekwencji do sporów podatników.